10 лагьай классда тухун патал "СТlАЛ СУЛЕЙМАНАН УЬМУЬРДИН ВА ЯРАТМИШУНРИН РЕХЪ"

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

«Аваданская средняя общеобразовательная школа»

10 лагьай классда тухун патал

"СТlАЛ СУЛЕЙМАНАН УЬМУЬРДИН

ВА ЯРАТМИШУНРИН РЕХЪ"

темадиз талукь яз гьазурнавай

ачух тарсунин план – конспект

Гьазурайди лезги ч1алан ва

литературадин муаллим

Алисултанова Эриза Абдуллаевна

Тема: Дагъустандин халкьдин шаир Ст1ал Сулейман уьмуьрдин ва яратмишунрин рехъ.

Мурад: Дагъустандин советрин девирдин диб эцигай шаир Ст1ал

Сулейманан хайидалай инихъ 140 йис тамам хьун фикирда кьуна, адакай рик1ел хкунар, шиирар устаддаказ к1елун ва аннамишиз тун, аялри гьазурай ч1ук «Сулейман» сегьнедай къалурун.

Тадаракар: шаирдин уьмуьрдиз талукь цлан газетар, портретар, плакатар, шииррин к1ваталар, «Самур», «Кард» журналар, магнитофон, касетаяр, карточкаяр, С. Сулейман к1валахиз фейи чкайрин карта.

Тарс кьиле фин:

1. Гьахьун.

Аялар, чахъ къе мугьманар ава. Чахъ авай чирвилер, алакьунар къалурин. Чаз адетдин тушир тарс жеда.

Тарсунин тема малумарун. Мурад квекай ят1а малумарун.

Доскадал кхьенва: «Яшамиш жез за халкьдивай, шиирар теснифиз Етим Эминавай чирна».

С. Сулейман.

Муаллим: Аялар алатай йис шаирдиз квелди мукьва я?

Аял: Алатай 2009 йисуз шаир хайидалай инихъ 140 йис тамам хьанва.

Муаллим: Квез Ст1ал Сулейманан гьихьтин шиирар таниш я?

Аялри шииррин т1варар кьада: «Билбил», «Дидедиз», «Фекьияр», «Веледдиз», «Судуяр» ва масабур.

Муаллимди «Девлетлуяр - чиновникар» шиирдай кьве бенд хуралай к1елда.

«Я стхаяр пул авайдаз

Начальник уртах хьана хьи,

Вичиз девлет бул авайдаз

Кесибар алчах хьана хьи.

Инсаф ая вуна, залум

Кесибариз гумир т1ун рум.

Иеси кьей «добрым утром»,

Халкьдиз вакай мах хьана хьи».

Муаллим: Аялар, к1елай гъвеч1и ч1ук гьи шиирдай къачунва?

Жаваб: «Девлетлуяр, чиновникар».

Муаллим: Аялар, фикиррай чун сиягьатдиз фин. Шаирдин уьмуьрдикай суьгьбет ийин.

Са кьве аялди куьруь суьгьбет ийида. Гьа и арада са аялди Сулейман к1валахиз фейи чкаяр (картадай) къалурда.

Муаллимдин суьгьбет давамамарун.

Гьуьлуьн дад дадмишун патал са xyпl яд хъун бес я лугьудайвал, анжах са мисал гъин.

Магнитофондин лентинай «Билбил» шиирдихъ яб акалун.

1. Маналу пай.

Муаллим: шаир алатай ва алай девирда яшамиш хьунихъ галазалакъалу яз, шииррин тематиками гьар жуьре я (доскадал кхьинар):

1. 1900-1917:

«Билбил», «Фекьияр», «Девлетлуяр, чиновникар», «Судуяр», «Кавхадиз» ва масабур.

1. 1917-1920:

«Дагьустан», «Гьарда вичикай хан ийида», «Бязи ахмакь», «Кафказ», «Тербия» ва масабур.

1. 1920-1937:

«Фяле», «Азадвал», «Веледдиз», «Дидедиз» ва мсб.

Гила чна квез чизвай шииррихъ яб акалда.

(Муаллимди вилик кумаз магнитофондин С. Сулейманан «Билбил» шиир авай лент гьазурнаваз ва аялриз к1вализ С. Сулейманан шииррикай хуралай ва устадвилелди к1елиз чириз ганваз жеда). Муаллимди магнитофондай «Билбил» шиир авай касета кутада.

Ахпа аялри «Веледдиз», «Дагъустан», «Колхозчи паб Инжиханаз», «Фекьияр», «Фяле» ва маса шиирар ва я гьабурай к1усар к1елда. Аялривай шииррин манаяр кверелди лугьуз тада.

Гьа и арада муаллимди доскадал шиирра гьалтзавай ц1ийи гафар доскадал кхьида ва гуьгъуьнлай абурун мана ачухарда.

Доскадал кхьинар:

Четин (ц1ийи) гафар:

Ферлид - муьт1уьгъ, секин,

зерре - к1усни,

сиягьат - экскурсия,

инкъилаб - революция.

Муаллим: гила за куь фикирдиз ихьтин кьве мисал гъизва: («Веледдиз» шиир к1елайдалай гуьгъуьниз):

• Ферли веледар хьун - диде- бубадин кьилин винизвал я.

• Ферсуз велед жедалди ферли балк1анни хъсан я.

И арада муаллимди (са ученикдин куьмекдалди) аялриз карточкаяр пайда. Абурал ч1ехи шаирдин ихьтин фикирар кхьенваз жеда: урус ч1алакай, жува - жувакай, ватандикай, бахтуникай, урус ч1алакай, лайихлувиликай, савадлувиликай (карточкаяр и тарсунин конспектдихъ акал хъхьанва).

Аялри а карточкайрал кхьенвай ихтилатар к1елда ва вири классдин куьмекдалди абурун мана ачухарда.

Муаллим: Алай девирдин шииратдин векил Арбен Къардаша

Дагъустандин халкьдин шаир С. Сулейманаз кхьенвай ч1ал манидиз элкъуьрнава. Ша чна а ч1аларихъни яб акалин. (Аялри муаллимни галаз вилик кумаз гьазурнавай «Шаир Сулейман» манидин сад ва я кьве бенд тамамарда).

1. Эхиримжи пай:

Аялар, тарсунин мурад куь куьмекдалди ачухарна. Хъсан иштирак авур аялриз аферин. (Гьа и арада муаллимди ученикриз, кверелди ихтилат авунивди, тарсунин нетижаяр, яни къиметарни малумарда).

Гила заз тарс, 1934 - йисуз вири союздин советрин писателрин съездал М. Горькийди авур суьбетдалди, куьтягьиз к1анзава:

«Ашукь Ст1ал Сулеймана, заз чизва, са заз ваъ, амайбурузни, лап гьейран ийидай гьайбатлу эсер авуна. А к1ел- кхьин тийижир, амма акьуллу кьуьзуь касди президиумда ацукьна, вичин шиирар туьк1уьриз гьик1 куш - куш ийизвайт1а заз акуна. Ахпа ада, «XX- асирдин Гомера», абур гьейран жедай тегьерда гуьзелдиз к1елнай.

Сулейман хьтин жавагьирар яратмишиз бажарагълувал авай инсанар куьне хуьх!