10 нчы сыйныфларда туган (татар) телдән диагностик эш

10 нчы сыйныфларда туган (татар) телдән диагностик эш планы

Шартлы билгеләр: В – җавапны сайлау мөмкинлеге булган бирем , К – кыска җаваплы бирем.

Приложение 2

10 нчы сыйныфларда туган (татар) телдән диагностик эшнең демонстрацион варианты

Текстны укыгыз һәм 1–3нче биремнәрне үтәгез.

(1) Һәркемгә үзенең туган теле газиз. (2)Минем туган телем-татар теле. (3)Без татар телен яратабыз. (4)Тик арабызда туган телләренә саксыз караучылар да еш очрый. (5)Күпләр хәзер үз телләрен бозып сөйләшәләр. :(6) Алар үзләрен дә, телебезне дә ямьсезлиләр. (7)Туган телеңне өйрәнү – үзе бер бәхет.(8)Дуслар, ..., бөек шагыйрьләребез Габдулла Тукай, Муса Җәлил сөйләшкән, иҗат иткән матур телебезне бозмыйк! 

1

1. Һәркемгә үзенең туган теле газиз.

2. Минем туган телем-татар теле. .

3. Без татар телен яратабыз.

4. Тик арабызда туган телләренә саксыз караучылар да еш очрый.

2

1. Әлбәттә

2. Әйдәгез

3. бик

4. Беренчедән

3

1. Умырткалыларда авыз куышлыгында тәм тату һәм азык чәйнәргә ярдәм итү өчен, кешеләрдә сөйләү өчендә хезмәт итә торган орган;

2. Җәмгыятьтә кешеләргә үзара аңлашу, аралашу өчен хезмәт итә, фикерләүнәтиҗәләрен беркетеп бара торган һәм гадәттә һәр халыкта үзгә, үзенчә булган сүзләр һәм грамматик чаралар системасы;

3.  Мәктәптә өйрәнү предметы;

4.  Асылынып торган тасма (тәлгәш, чук) тур.

4

Нинди вариантта баш хәрефләр белән бирелгән сүз хаталы?

1)Күрше авыл ягына БАРМАКЧЫ юл буенда басып калдым .

2)Залда торган кәнәфи АРКАСЫНА кырын яттым.

3)Елга БУЕНДА озак уйнадылар

Җавап: .

5

Хатаны төзәтегез, дөрес сүзне языгыз.

1)Эшне ҖИҢГЕЛ генә эшләде.

2)Тамагыгызны ЧАЙКАГЫЗ!

3)Ике ДУС мәктәпкә китте

Җавап: .

6

1. Агач өй янында тора иде.

2. Минем яныма дусларым килгәч, без урамга чыгып киттек.

3. Аның мәктәп дирекциясе каршында бу мәсьәләне күтәреп чыгасы килде.

4. Игътибар белән тактага карыйк әле.

7

8

1. Аккош, ташбака

2. Егет-җилән, кыз-кыркын

3. Тимер юл, балта остасы

9

1. Маратның чәче морҗа мончаласы кебек КАП КАРА иде.

2. Марат бүген, мөгаен, кунарга әбиләренә КИТКӘН ДЕР.

3. Печән базарына бүген бары Габдулла ГЫНА барган иде

10

Халык җырлары (1) безнең киләчәктә (2) мәйданга киләчәк әдәбиятыбызга (3) бер дә шөбһәсез (4) нигез булачактыр.

Җавап  1) 1, 2;    2)  2, 3;   3) 3, 4;    4) 1, 4.

11

Оясында ни күрсә (...) очканда шуны эшләр.

Ответ: . 1)өтер; 2) нокталы өтер; 3) ике нокта; 4) сызык.

12

1) Эчкерсез, намуслы кешеләр белән дуслашу тормыш буталышларыннан дөрес юл табарга ярдәм итә.

      2) Эчкерсез намуслы, кешеләр белән дуслашу тормыш

буталышларыннан дөрес юл табарга ярдәм итә.                                                                                                            

     3) Эчкерсез, намуслы кешеләр белән дуслашу, тормыш          буталышларыннан дөрес юл табарга ярдәм итә.

Ответ: .

Текстны укыгыз һәм 13–20 нче биремнәрне үтәгез.

(1)Нияз һәр елда бу көнне сагаеп, шомланып көтеп ала. (2) 1 нче июнь – аның туган көне. (3) Юк, төгәл генә әйтә алмый ул үзенең якты дөньяга килгән көнен. (4) Ятимнәр йортында туган көннәрнең исәбе бөтенләй башкача шул... (5) Балигъ булып, паспорт алганда, туган көне итеп яздырды...

(6) Әйе, 23 еллык гомере буе сыналган фал: һәр елның 1 нче июнендә аның тормышында сәер, гаҗәеп хәлләр башлана да инде.

(7) Әле бала чагында ук шушы көндә, каршына бер карт чыгып, түшенә догалы бөти тагып киткән иде. (8) Башыннан сыйпап, болай диде : “Син - мөселман әһеленнән, татар малае, динеңне, телеңне онытма”.

(9) Тормышында нинди генә хәлгә юлыкса да, Нияз дога иясе булуын, татарлыгын исеннән чыгармады: татар малайлары янындарак йөрде, татарча әйбәт кенә сөйләшергә дә өйрәнде.

(10) Бердәнбер көнне, үсмер чагының 1 нче июнь көнендә , кайчандыр түшендәге изге бөтигә каныккан малайлар, муенына таш бәйләп, аны якындагы сазлык күленә салырга уйладылар. (11) Шул тирәдә хәер эстәп, ризык эзләп йөрүче дивана хатын булмаса , аның ятим гомере шунда төгәлләнгән дә булыр иде. (12) Кеше мәрхәмәте белән көн күрүче бу хатын судан сөйрәп чыгарганда , Нияз ни тере, ни үле иде... (13) Ләкин алышыныбрак йөрүче бу сәер хатынның күзләрен яхшы хәтерләп калды ул: ничектер, үз, якын, кадерле иде бу карашлар. (14) Шомланып, куркынып кына түгел, яратып, сөеп карый иде алар малайга...

(15) 1 нче июнь... Быел нәрсә бирер аңа бу көн? (16) Тагын ни булып, кем булып килер? (17) Афәт булыпмы, әллә... мәхәббәт булыпмы?

(18) Тукта, нигә болай күңелсезләнеп утыра соң әле ул? (19) Яшәүдән курыккан кебек була ласа бу! (20)Киләчәктән, язмыштан курыккан кебек... (21) Ул бит белә (?) “Тормыш катлаулы булса да (?) язмыш барыбер мәрхәмәтле ул”. (22) Ничек тә яшәргә кирәк, бәхетле булырга... (23) Тешне кысып булса да бәхетле булырга...

(24) Башка юл юк.

Галимҗан Гыйльманов – татар язучысы, прозаик и публицист.

13

Җавап: .

14

Җавап: .

15

Җавап: .

16

А) аналитик иярчен җөмләле кушма җөмлә

Б) катлаулы кушма җөмлә

В) теркәгечсез тезмә кушма җөмлә

Г) синтетик иярчен җөмләле кушма җөмлә

17

Җавап: .

18

Җавап: .

19

Җавап: .

20

13-19 нчы биремнәрдә үзегез анализлаган текстка рецензия фрагментын укыгыз .

Бу фрагментта текстның тел чаралары язылган. Кайбер терминнар төереп калдырылган. (А, Б, В, Г) хәрефләре янына исемлектәге терминнарга туры килгән саннарны куярга. Таблицадагы һәр хәреф астына тиешле санны куярга.

«Укучының игътибарын проблемага юнәлтеп, автор шундый синтаксик чаралар куллана (А)____( 3 нче җөмләдә“дөньяга килгән”), ә шулай ук (Б)____( 15,16,17нче җөмләләрдә). Текстны укыганда, түбәндәге тропларга игътибар итмичә булмый: (В)____ («якты дөнья» 3нче җөмләдә, «язмыш ... мәрхәмәтле» 21нче җөмләдә) һәм (Г) ___ 8 нче җөмләдә)».

Терминнар:

1. эпитетлар

2. тиңдәш кисәкләр

3. метафоралар

4. өндәү җөмләләр

5. архаизмнар

6. кереш сүзләр

7. сорау җөмләләр

8. метонимия

Хәрефләр астына тиешле саннарны языгыз

Җаваплар:

.