11 Jemgyýeti Öwreniş II

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Syýasy ulgamyň gurluşy. Monosentristik syýasy ulgam. Plýuralistik syýasy ulgam diýen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Syýasy ulgamlar nähili görnüşlere bölünýär?
2. Syýasy düzgünleriň esasy görnüşlerini häsiýetlendirmäge synanyşyň.

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Syýasy düzgünler (režimler): totalitar, awtoritar, demokratik barada düşünje bermek;

2. Ýaş nesle dünýä ülňülerine gabat gelýän bilim bermek;

3. Milli ýörelgeler hem-de umumadamzat gymmatlyklary esasynda terbiýelemek;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- jemgyýetiň ösüş kanunlaryny, hukuk, ahlak, ykdysady, syýasy we ekologiýa medeniýetiniň esaslaryny;

- anyk maglumatlary, subutnamalary kesgitlenen ulgamy boýunça tapawutlandyrmaklygy ;

- medeniýetiň görnüşlerini we olaryň bilim, ylym we din bilen baglanyşygyny seljermekligi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özbaşdak pikirlenmekligi;

- bazar ykdysadyýeti we hukuk döwleti şertlerinde erkin hereket etmeklige uýgun adamlar-şahsyýetler bolmagy;

- sosial prosesleriň sebäp-netije arabaglanyşygyny beýan etmekligi.

Syýasy düzgünler (režimler): totalitar, awtoritar, demokratik.

Syýasy sistemanyň esasy wezipelerine şu aşakdakylar degişlidir: jemgyýetiň ösüşiniň bas ugurlaryny kesgitlemek;

bellenilen sepgitlere ýetmeklik üçin zerur bolan serisdeleri bir ýere jemlemek we ulanmak;

jemgyýeti düzýän gatlaklaryň arasynda maddy we ruhy gymmatlyklary paýlamak;

jemgyýetde agzybirligi saklamak, adamlar toparlarynyň hereketlerini utgaşdyrmak;

- kanunlar çykarmak we olaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek.

Totalitar düzgün. “Totalitar” diýen söz {totalis-bütin diýen manyny aňladýan latyn sözünden) syýasat ylmynda giňden ulanylýar. Totalitar düzgüniň esasy aýratynlygy häkimiýetiň jemgyýetiň üstünden doly, tutuşlaýyn gözegçilik edýänligidir. Şeýle düzgün ýöredýän ýurtda häkimiýet jemgyýetçilik durmuşyny tutuşlygyna öz göz astynda saklaýar. Häkimiýet diňe bir ykdysadyýeti, medeniýeti we maglumatlary öz gözegçiliginde saklaman, eýsem, adamlaryň şahsy durmuşyna hem aralasyp, olary erkin ýaşamakdan, özbaşdak pikir ýöretmekden we hereket etmekden mahrum edýär.

Awtoritar düzgün. Bu düzgün hem köp babatda totalitar düzgün bilen meňzeşdir. Onuň esasy üýtgeşikligi syýasy häkimiýetiň jemgyýetiň durmuşyna gatyşmaklygy, ony gözegçilik astynda saklamaklygy, totalitar düzgün bilen deňeşdirilende, birneme gowşagrakdyr.Liberal düzgün. Bu düzgüni belli bir derejede geçiş häsiýetli düzgün hökmünde häsiýetlendirmek mümkin. 01, köplenç, gysga döwürde dowam edip, köne düzgüniň we täze emele geljek düzgüniň häsiýetli aýratyn- lyklaryny özünde jemleýär. Häkimiýetiň jemgyýetiň durmuşyna goşulmaklygy aradan aýrylyp başlanýar. Raýatlara syýasata goşulmaklyga mümkinçilik berlip, olar syýasat barada öz pikirlerini we garaýyşlaryny beýan etmeklige başlaýarlar. Adam hukuklarynyň çägi giňelip başlaýar.

Liberal düzgüniň esasy aýratynlyklarynyň biriniň geçirimlilikdigini hem belläp geçmek gerek.Demokratik düzgün. Syýasy durmuş demokratik düzgün esasynda ýöredilen halatynda, häkimiýet bilen halkyň gatnasygy deň esaslarda alnyp barylýar. Häkimiýet halk tarapyndan saýlanylýar. Halk häkimiýetiň işine baha berip, gerek bolan halatynda, oňa öz öň saýlan wekillerini basgalara çalşyp bilýär. Häkimiýet jemgyýetçilik durmuşyna diňe kanun esasda gatyşyp bilýär.

5. Täze temany berkitmek: Sorag-jogap alyşmak: 1.Häkimiýet bölünişigi ýörelgesine görä häkimiýet haýsy şahalara bölünýär we şeýle bölünişik näme üçin gerek?

2. Demokratiýa diýmek nämäni aňladýar? Onyň esasy şertleri we ölçegleri nämelerden ybarat? 3. Häkimiýet bölünişigi ýörelgesi haýsy maksat üçin ulanylýar?

6.Öý işini tabşyrmak:

a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §3, sah.27,28.

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________­­_

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ___________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Syýasy düzgünler (režimler): totalitar, awtoritar, demokratik.

a) sorag- jogap arkaly.

b) soragnama bilen

ç) mysallaryň üsti bilen

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Syýasy düzgünler (režimler): totalitar, awtoritar, demokratik;

2. Ýaş nesle öňdebaryjy halkara tejribesine laýyk gelýän derejede bilim bermek we terbiýelemek;

3. Giň dünýägaraýyşly ýaşlaryň bolmaklary;

4. Edepli-ekramly , ýokary hünärli adamlaryň bolmaklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- özleriniň raýatlyk hukuklaryny we borçlaryny;

- umumyadamzat gumanistik (ynsanperwerlik) we demokratik gymmatlyklar esasyny;

- jemgyýet we sosial gurluşy, jemgyýetiň daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy milli däp-dessurlary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- jemgyýeti kämilleşdirmäge ymtylýan adamlar bolmagy;

- watansöýüji, döwlet nyşanlaryna sarpa goýýan adamlar bolmagy;

- sosial orny we derejesi; häzirkizaman jemgyýetinde öz ornuny tapmagy.

Demokratiýa. Demokratiýanyň mehanizmleri. Saýlaw ulgamy we onuň görnüşleri.

Demokratiýanyň mehanizmlerine saýlawlaryň erkinligi, ýagny her bir raýatyň öz islegine görä ses bermäge bolan hukugy, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň (radionyň, teleýaýlymlaryň, gazetleriň we žurnallaryň) erkinligi we köppartiýalylygy degişlidir.Demokratik jemgyýetde köpçülikleýin habar beriş serişdelerine aýratyn orun degişlidir. Döwlete garaşsyz, özbaşdak, erkin hereket edýän habar beriş serişdeleri halky jemgyýetçilik durmuşynyň ähli taraplary, şol sanda häkimiýetiň işleýşi dogrusyndaky maglumatlary we dürli garaýyşlary (hat­da, tankydy garaýyşlary­da) halka ýetirip,
adamlaryň dünýägaraýşyna öz täsirini ýetirýär. Netijede,adamlaryň aňynda jemgyýet barada, esasan­da, häkimiýet barada, giňişleýin garaýyşlar emele gelýär. Şol sebäpli­de,
köpçülikleýin habar beriş serişdelerine kähalatlarda «dördünji häkimiýet» hem diýilýär.
Demokratik jemgyýet üçin köppartiýalylyk, ýagny jemgyýetiň dürli gatlaklarynyň adyndan çykyş edýän birnäçe syýasy toparlaryň (esasan, syýasy partiýalar ýaly
guramalaryň) bolmaklygy häsiýetlidir. Ýöne bir partiýalylyk ýagdaýynda­da jemgyýet demokratik häsiýete eýe bolup bilýär. Demokratik jemgyýetde halk bilen häkimiýetiň özara gatnaşyklary kabul edilen kanunlardyr düzgünler arkaly kadalaşdyrylýar. Şeýle jemgyýetde häkimiýetiň öz içki gurluşy häkimiýet bölünişigi ýörelgesi esasynda alnyp
barylýar. Bu ýörelgeden ugur alynmagy häkimiýetiň bir elde jemlenilmek howpunyň öňüni almak bilen baglanyşyklydyr. Häkimiýet bölünişigi dogrusyndaky pikir ilkinji gezek XVII asyrda peýda bolýar. Ýöne onuň hakyky manysy doly görnüş­de fransuz akyldary Şarl Monteskýe (1689–1755) tarapyndan açylyp görkezilýär. Ol özü­niň «Kanunlaryň ruhy hakynda» atly eserinde häkimiýete eýe bolan her bir adamyň häkimiýeti başardygyça öz peýdasyna ulanmaklyga we öz elinde uzak wagt saklamaklyga çalyşýanlygyny
belläp, şeýle eden­etdiligiň öňüni almaklygyň ýoly hökmünde häkimiýet bölünişiginiň zerurlygyny tekrarlaýar. Soňra Monteskýe häkimiýetiň – ygtyýarlyklaryny–
üç topara bölüp, häkimiýetiň üç sany şahadan ybarat bolmagyny, ýagny onuň 1) kanun çykaryjy, 2) ýerine ýetiriji we 3) sud (kazyýet) häkimiýetlerine bölünmelidigi baradaky pikiri öňe sürýär. Häkimiýetiň her bir şahasy kanun boýunça özüne degişli ygtyýarlyklaryň
çäginde hereket edip, biri­birine garaşsyz bolmaly. Şeýle bölünişik şertlerinde hereket edýän häkimiýet bir elde jemlenip bilmeýär. Häkimiýetde özboluşly deňagramlylyk emele gelýär.

5. Täze temany berkitmek: Sorag-jogap alyşmak:

1. Demokratiýa diýmek nämäni aňladýar? Onyň esasy şertleri we ölçegleri nämelerden ybarat?

2. Häkimiýet bölünişigi ýörelgesi haýsy maksat üçin ulanylýar?

3. Häkimiýetiň üç şahasyna haýsy häkimiýetler girýär?

6.Öý işini tabşyrmak:a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §3, sah.29,30.

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________­­_

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ___________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Demokratiýa. Demokratiýanyň mehanizmleri. Saýlaw ulgamy we onuň görnüşleri diýen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Demokratiýa diýmek nämäni aňladýar? Onyň esasy şertleri we ölçegleri nämelerden ybarat?

2. Häkimiýet bölünişigi ýörelgesi haýsy maksat üçin ulanylýar?

3. Häkimiýetiň üç şahasyna haýsy häkimiýetler girýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Demokratiýa. Demokratiýanyň mehanizmleri. Saýlaw ulgamy we onuň görnüşlerini düşündirmek;

2. Ýaş nesle dünýä ülňülerine gabat gelýän bilim bermek;

3. Milli ýörelgeler hem-de umumadamzat gymmatlyklary esasynda terbiýelemek;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- jemgyýetiň ösüş kanunlaryny, hukuk, ahlak, ykdysady, syýasy we ekologiýa medeniýetiniň esaslaryny;

- anyk maglumatlary, subutnamalary kesgitlenen ulgamy boýunça tapawutlandyrmaklygy ;

- medeniýetiň görnüşlerini we olaryň bilim, ylym we din bilen baglanyşygyny seljermekligi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özbaşdak pikirlenmekligi;

- bazar ykdysadyýeti we hukuk döwleti şertlerinde erkin hereket etmeklige uýgun adamlar-şahsyýetler bolmagy;

- sosial prosesleriň sebäp-netije arabaglanyşygyny beýan etmekligi.

Demokratiýa. Demokratiýanyň mehanizmleri. Saýlaw ulgamy we onuň görnüşleri. Saýlaw ulgamy. Syýasy ulgamlar häkimiýet edaralarynyň saýlawly wezipelerine halkyň we jemgyýetçilik guramalarynyň gatnaşyşynyň görnüşleri boýunça hem tapawutlandyrylýar. Belli bir saýlawly wezipä dalaşgärlik edýänleriň maksatnamalary saýlawçylary dürli toparlara bölüp bilýär. Şol maksatnamalaryň mazmunyna görä, saýlawçylar kime ses bermelidigini kesgitleýärler. Emma saýlawçylaryň dalaşgäri öz erklerine görä saýlap almak mümkinçiligi saýlaw meselesiniň diňe bir tarapy. Saýlawlaryň netijesi saýlawlaryň geçirilişiniň düzgünlerine, berlen sesleriň hasaplanylyşyna hem bagly. Bu düzgünleriň we saýlaw ýörelgeleriniň toplumy saýlaw ulgamyny emele getirýär.
Saýlaw ulgamlarynyň iki görnüşi bar. Olaryň birine majoritar («majorite» – diýen fransuz sözinden bolup, köplük diýen manyny aňladýar) ulgam, beýlekisine bolsa barabar gatnaşykly (proporsional) wekilçilik ulgamy diýil­ ýär. Majoritar ulgama görä, her bir saýlaw okrugyndan bir adam saýlanylyp bilinýär. Dalaşgärleriň içinden kime saýlawçylaryň iň köp bölegi ses beren bolsa, kim saý­ lawçylaryň 50 göteriminden köpüsiniň sesini alan bolsa, şol dälaşgär hem saýlanylýar. Barabar gatnaşykly wekil-
çilik ulgamy köp syýasy partiýaly döwletlerde ulanylýar. Bu ulgama laýyklykda, saýlawçylar belli bir adama ses bermän, öz maksatnamalary bilen çykyş edýän syýasy partiýalara ses berýärler. Saýlawlaryň netijesine görä iň köp ses alan partiýa parlamentde ( mejlisde) iň köp orny eýelemäge hukuk gazanýar. Beýleki partiýalara bolsa, parlamentdäki
orunlar olaryň saýlawlaryň netijesinde alan sesleriniň gö­terimleýin möçberine görä berilýär. Umuman alnanda, belli bir umumy düzgünleriň ulanylýanlygyna garamazdan,
hemme ýurtlaryň saýlaw ulgamlary birmeňzeş däldir. Her bir döwlet öz syýasy medeniýetine laýyklykda özüne mahsus saýlaw ulgamyny ulanýar.

5. Täze temany berkitmek: Sorag-jogap alyşmak:

1. Häkimiýet bölünişigi ýörelgesi haýsy maksat üçin ulanylýar?
2. Häkimiýetiň üç şahasyna haýsy häkimiýetler girýär?
3. Saýlaw ulgamy nähili görnüşlere bölünýär?

6.Öý işini tabşyrmak:

a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §3, sah.31,32,

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: Mäňliýew.N

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _Sadullaýew.M

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Demokratiýa. Demokratiýanyň mehanizmleri. Saýlaw ulgamy we onuň görnüşleri diýen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Häkimiýet bölünişigi ýörelgesi haýsy maksat üçin ulanylýar?
2. Häkimiýetiň üç şahasyna haýsy häkimiýetler girýär?
3. Saýlaw ulgamy nähili görnüşlere bölünýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Döwlet gurluşy. Türkmenistan – demokratik, hukuk we dünýewi döwlet. Türkmenistan – prezident respublikasy diýen tema barada düşünje bermek;

2 Konsepsiýa laýyklylda bilim bermek;

3. Okuwçy ýaşlara jemgyýet hakyndaky ylmy garaýyşlaryň ösüş taryhy, jemgyýetiň gurluşy we düzümi, jemgyýetçilik durmuşynyň esasy taraplary bilen baglanyşykly düşünjeleri bermegi;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy;

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanyp;

- ýüze çykýan meseleleri integrirläp bir topluma getirmekligiň ýollaryny tapmaklygy;

- anyk durmuş ýagdaýlarynda ýüze çykýan jemgyýet gatnaşyklaryny alnan bilimler esasynda seljermeklik ukyplaryny ýüze çykarmaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmagy;

- häzirkizaman köpçülikleýin kommunikasion serişdelerini ulanmagy;

- öz bilimini kämelleşdirmek we tebiýelemek, jemgyýetde öz ornuňy tapmagy .

Döwlet gurluşy. Türkmenistan – demokratik, hukuk we dünýewi döwlet. Türkmenistan – prezident respublikasy.

Türkmenistanyň döwlet gurluşynyň esaslary Türkmenistanyň Konstitusiýasynda – Esasy Kanunda ähli dolulygy bilen açylyp görkezilýär. Konstitusiýanyň 1­nji maddasyna görä Türkmenistan – demokratik, hukuk we dünýewi döwlet bolup, onda döwleti dolandyrmak prezident respublikasy görnüşinde amala aşyrylýar. Bu maddanyň manysyna has doly düşünmek üçin, şertleýin bu maddany Türkmenistan demokratik döwletdir, Türkmenistan hukuk döwletidir, Türkmenistan dünýewi döwletdir we Türkmenistanda döwleti dolandyrmak prezident respublikasy görnüşinde amala aşyrylýar diýen ýaly jümlelere bölüp, olaryň manysyny aýratynlykda düşündirmäge synanyşalyň. Ýöne olar hakdaky gürrüňe geçmezden öňürti, Konstitusiýa diýlip atlandyrylýan resminama barada az­kem gürrüň etmegimiz zerur. Konstitusiýa (asly gelip çykyşy boýunça «constitutio» – gurluş diýen manyny berýän latyn sözünden) döwletiň esasy kanuny bolup, onda döwletiň gurluşy, döwlet häkimiýetiniň görnüşleri we olaryň aýratynlyklary, häkimiýeti amal etmekligiň esasy ýörelgeleri, şahsyýetiň hukuklary we borçlary kesgitlenilýär. Häzirki zaman dünýäsiniň köp ýurtlarynda döwlet gurluşy Konstitusiýa esasynda kesgitlenilýär. Konstitusiýalar jemgyýetiň syýasy durmuşyny uzak wagtlaryň dowamynda kadalaşdyrmak üçin niýetlenen resminamalardyr. Emma bu kadadan çykylýan wagtlary hem bolýar.

5. Täze temany berkitmek: Sorag-jogap alyşmak:

1. Konstitusiýa nähili resminama?
2. Türkmenistanyň demokratik döwletdigini düşündirmäge synanyşyň.
3. Türkmenistanyň hukuk döwletidigini düşündiriň.

6.Öý işini tabşyrmak:

a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §4, sah.33-35.

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: Mäňliýew.N

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _Sadullaýew.M

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Döwlet gurluşy. Türkmenistan – demokratik, hukuk we dünýewi döwlet. Türkmenistan – prezident respublikasy diýen temany soramak:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Konstitusiýa nähili resminama?
2. Türkmenistanyň demokratik döwletdigini düşündirmäge synanyşyň.
3. Türkmenistanyň hukuk döwletidigini düşündiriň.

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Türkmenistanda döwlet häkimiýetiniň we dolandyryş edaralarynyň ulgamyny düşündirmek;

2. Ýaş nesle öňdebaryjy halkara tejribesine laýyk gelýän derejede bilim bermek we terbiýelemek;

3. Giň dünýägaraýyşly ýaşlaryň bolmaklary;

4. Edepli-ekramly , ýokary hünärli adamlaryň bolmaklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- özleriniň raýatlyk hukuklaryny we borçlaryny;

- umumyadamzat gumanistik (ynsanperwerlik) we demokratik gymmatlyklar esasyny;

- jemgyýet we sosial gurluşy, jemgyýetiň daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy milli däp-dessurlary;

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- jemgyýeti kämilleşdirmäge ymtylýan adamlar bolmagy;

- watansöýüji, döwlet nyşanlaryna sarpa goýýan adamlar bolmagy;

- sosial orny we derejesi; häzirkizaman jemgyýetinde öz ornuny tapmagy.

Türkmenistanda döwlet häkimiýetiniň we dolandyryş edaralarynyň ulgamy.

Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň degişli maddalarynda ýurduň syýasy ulgamyny emele getirýän häkimiýet we dolandyry edaralarynyň her biriniň hereket ediş aýratynlyklary we
wezipeleri beýan edilýär. Türkmenistanyň döwlet häkimiýeti we dolandyryş edaralary merkezi we ýerli häkimiýet we dolandyryş edaralaryna bölünýär.
1. Ylymda döwlet dolandyrylyşynyň respublika we monarhiýa diýlen iki sany görnüşi bar. Respublika görnüşli döwletde häkimiýet halk tarapyndan saýlanylýan bolsa, monarhiýalarda häkimiýet patyşanyň, korolyň, emiriň, soltanyň elinde bolýar we halk gatnaşmazdan onuň ogluna ýa­da gyzyna, ýa­da onuň başga bir ýakyn garyndaşynyň eline
miras hökmünde geçirilýär. 2. Döwletiň dolandyrylyşynyň prezident respublikasy görnüşinden başga görnüşleri, ýagny parlament respublikasy, sowet respublikasy,
ýarymprezident respublikasy, teokratiýa respublikasy ýaly görnüşleri hem bar. Mysal üçin, parlament respublikasynda baş häkimiýet kanun çykaryjy häkimiýete – parlamente degişlidir. Konstitusiýa laýyklykda Türkmenistanyň Prezidenti iň ýokary wezipeli adam hökmünde döwletiň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýolbaşçysy bolup, onuň üstüne Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň we Bitaraplygynyň, çäk bütewüliginiň,
Konstitusiýanyň gyşarnyksyz berjaý edilmeginiň hem­de Türkmenistanyň halkara borçlarynyň ýerine ýetirilmeginiň kepili bolmak wezipesi ýüklenýär. Türkmenistanyň Prezidenti diňe döwletiň ýolbaşçysy bolman, ol şol bir wagtyň özünde Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygy, Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy we Türkmenistanyň Döwlet howpsyzlyk geňeşiniň ýolbaşçysy ýaly wezipeleri hem ýerine ýetirýär.Türkmenistanyň häkimiýet edaralary ulgamynda esasy orunlaryň biri Türkmenistanyň Mejlisine degişli bolup,ol döwletiň iň ýokary wekilçilikli edarasydyr. Mejlis saý­lawçylarynyň sany belli bir derejede deň bolan saýlaw okruglaryndan bäş ýyl möhlet bilen saýlanylan 125 sany deputatdan ybarat bolup, ol kanunlary çykarmak bilen meş­ gullanýar.

5. Täze temany berkitmek: Sorag-jogap alyşmak:

1. Türkmenistanyň hukuk döwletidigini düşündiriň.
2. Türkmenistanyň dünýewi döwletdigini düşündiriň.
3. Türkmenistanda döwlet dolandyrylyşy nähili amala aşyrylýar?

6.Öý işini tabşyrmak:

a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §4, sah35,36.

b) Tema degişli nutuk ýazmagy tabşyrmak..

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________­­_

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ___________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Türkmenistanda döwlet häkimiýetiniň we dolandyryş edaralarynyň ulgamy diýen temany soramak.Ýazyp gelen nutukaryny barlamak.

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Türkmenistanyň hukuk döwletidigini düşündiriň.
2. Türkmenistanyň dünýewi döwletdigini düşündiriň.
3. Türkmenistanda döwlet dolandyrylyşy nähili amala aşyrylýar?

4. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

5.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Häkimiýet bölünişigi diýen tema barada düşünje bermek;

2. Ýaş nesle öňdebaryjy halkara tejribesine laýyk gelýän derejede bilim bermek we terbiýelemek;

3. Giň dünýägaraýyşly ýaşlaryň bolmaklary;

4. Edepli-ekramly , ýokary hünärli adamlaryň bolmaklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- özleriniň raýatlyk hukuklaryny we borçlaryny;

- umumyadamzat gumanistik (ynsanperwerlik) we demokratik gymmatlyklar esasyny;

- jemgyýet we sosial gurluşy, jemgyýetiň daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy milli däp-dessurlary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- jemgyýeti kämilleşdirmäge ymtylýan adamlar bolmagy;

- watansöýüji, döwlet nyşanlaryna sarpa goýýan adamlar bolmagy;

- sosial orny we derejesi; häzirkizaman jemgyýetinde öz ornuny tapmagy.

Häkimiýet bölünişigi.

Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň degişli maddalarynda ýurduň syýasy ulgamyny emele getirýän häkimiýet we dolandyryş edaralarynyň her biriniň hereket ediş aýratynlyklary we
wezipeleri beýan edilýär. Türkmenistanyň döwlet häkimiýeti we dolandyryş edaralary merkezi we ýerli häkimiýet we dolandyryş edaralaryna bölünýär.

Türkmenistanda döwletiň demokratik ýörelgeler esasynda edara edilýänligine bu ýerde häkimiýetiň bölüniş ýörelgesine konstitusion esasda eýerilýänligi hem doly
şaýatlyk edýär. Türkmenistanyň Esasy Kanunynda Türkmenistanda döwlet häkimiýetiniň kanun çykaryjy häkimi­ ýete, ýerine ýetiriji häkimiýete we kazyýet häkimiýetine bö­
lünýänligi, olaryň her biriniň özbaşdaklygy we biri­birleri bilen sabyr­takatly işleýänligi ýörite maddada kesgitlenil­ ýär. Türkmenistanyň Esasy Kanunyna görä, iň ýokary kanun çykaryjy häkimiýet Türkmenistanyň Mejlisidir. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň iň ýokary edarasy, ýagny ýurduň Hökü­meti, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetidir. Türkmenistanda döwletiň we hökümetiň – Ministrler Kabinetiniň Baştutany Türkmenistanyň Prezidentidir. Türkmenistanda iň ýokary kazyýet häkimiýeti Türkmenistanyň Ýokary kazyýetine degişlidir.

6.Täze temany berkitmek: Sorag-jogap alyşmak:

1. Konstitusiýa nähili resminama?
2. Türkmenistanyň demokratik döwletdigini düşündirmäge synanyşyň.
3. Türkmenistanyň hukuk döwletidigini düşündiriň.
4. Türkmenistanyň dünýewi döwletdigini düşündiriň.
5. Türkmenistanda döwlet dolandyrylyşy nähili amala aşyrylýar?
6. Prezident resbublikasynyň tapawutly aýratynlyklary nämeden ybarat?
7. Türkmenistanyň syýasy häkimiýet we dolandyryş edaralary
ulgamynyň düzümine haýsy edaralar girýär?
8. Häkimiýet bölünişigi ýörelgesine görä häkimiýet haýsy şahalara
bölünýär we şeýle bölünişik näme üçin gerek?

7.Öý işini tabşyrmak:

a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §4, sah.36,38.

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

8. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________­­_

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ___________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Häkimiýet bölünişigi diýen temany soramak diýen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Prezident resbublikasynyň tapawutly aýratynlyklary nämeden ybarat?
2. Türkmenistanyň syýasy häkimiýet we dolandyryş edaralary
ulgamynyň düzümine haýsy edaralar girýär?
3. Häkimiýet bölünişigi ýörelgesine görä häkimiýet haýsy şahalara
bölünýär we şeýle bölünişik näme üçin gerek?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Hukuk we onuň döreýşi. Hukugyň düýp mazmuny. Hukuk ulgamy. Hukuk gatnaşyklaryny düşündirmek;

2. Ýaş nesle dünýä ülňülerine gabat gelýän bilim bermek;

3. Milli ýörelgeler hem-de umumadamzat gymmatlyklary esasynda terbiýelemek;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- jemgyýetiň ösüş kanunlaryny, hukuk, ahlak, ykdysady, syýasy we ekologiýa medeniýetiniň esaslaryny;

- anyk maglumatlary, subutnamalary kesgitlenen ulgamy boýunça tapawutlandyrmaklygy ;

- medeniýetiň görnüşlerini we olaryň bilim, ylym we din bilen baglanyşygyny seljermekligi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özbaşdak pikirlenmekligi;

- bazar ykdysadyýeti we hukuk döwleti şertlerinde erkin hereket etmeklige uýgun adamlar-şahsyýetler bolmagy;

- sosial prosesleriň sebäp-netije arabaglanyşygyny beýan etmekligi.

Hukuk we onuň döreýşi. Hukugyň düýp mazmuny. Hukuk ulgamy. Hukuk gatnaşyklary.

Adamlar eýýäm gadym döwürlerde jemgyýetde tertip­düzgüniň saklanylmagynyň jemgyýetçilik durmuşy üçin iň zerur zatlaryň biriligine aýdyň göz ýetiripdirler. Jemgyýetde ol ýa­da beýleki meseleler babatda häli­şindi ýüze çykýan dawa­jenjelleri, uruş­sögüşleri aradan aýyrmak üçin, dürli özara düşünişmezlikleriň adalatly çözülmekligini gazanmak üçin haýsy­da bolsa bir tertip­düzgüni kadalaşdyryjy guralyň gerekligi äşgär duýlupdyr. Şeýle gural hökmünde hem hukuk oýlanylyp tapylypdyr.
Hukuk hem edil ahlak ýaly gadym döwürlerde dörän iň ýokary umumadamzat gymmatlyklarynyň biridir. Hukuk we ahlak düzgünleri biri­birleri bilen aýrylmaz arabaglanyşyklydyr. Hukuk düzgünleriniň ahlak düzgünlerinden tapawutly aýratynlygy hukuk düzgünleriniň hemmeler üçin umumylygy we hökmanylygy bilen, tersine, ahlak düzgünleriniň bolsa, şeýle hökmanylyga eýe däldigi bilen baglanyşyklydyr. Emma muňa garamazdan, jemgyýetçilik durmuşynda hukugyň we ahlagyň orny deň diýen ýalydyr. Olar
biziň jemgyýetde özümizi alyp barşymyza täsir edip, ony tas deň derejede diýen ýaly kadalaşdyrýar. Eger adamzat öz taryhy ösüşiniň dowamynda ahlak we hukuk düzgünlerini oýlap tapmadyk bolsa, onda, belki, biziň durmuşymyz, hakykatdan­da, «gün güýçliniňki, gowurga dişliniňki» ýalyrak bir durmuşa öwrülip, her kim edenni eder ýörerdi. Ahlak bilen hukuk döredilmedik bolsa, adamzat siwilizasiýasy özüniň şu günki ýeten derejesine ýetip hem bilmezdi.

Hukugyň ählumumy kabul edilen düzgünleri we kada­kanunlary özünde jemleýän gural hökmünde emele gel­megi, esasan, döwletiň döremegi bilen baglanyşyklydyr.
Ýer ýüzünde eýýäm ilkinji dörän döwletlerde adamlaryň gatnaşyklary bilen baglanyşykly meseleleriň hemmesini diňe ahlagyň kömegi bilen kadalaşdyryp bolmajaklygyna
göz ýetiripdirler.

5. Täze temany berkitmek: Sorag-jogap alyşmak:

1. Hukuk düzgünleri ahlak düzgünlerinden nähili tapawutlanýar?

2. Hukuk ulgamy haýsy pudaklara bölünýär?

3. Hukuk düzgünleriniň esasy görnüşlerini sanap beriň.

6.Öý işini tabşyrmak:a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §6, sah.49-51.

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________­­_

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ___________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Hukuk we onuň döreýşi. Hukugyň düýp mazmuny. Hukuk ulgamy. Hukuk gatnaşyklary diýen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Hukuk düzgünleri ahlak düzgünlerinden nähili tapawutlanýar?

2. Hukuk ulgamy haýsy pudaklara bölünýär?

3. Hukuk düzgünleriniň esasy görnüşlerini sanap beriň.

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Hukuk düzgünleri. Hukuk bozulmalary we ýuridiki jogapkärçiligi düşündirmek;

2 Konsepsiýa laýyklylda bilim bermek;

3. Okuwçy ýaşlara jemgyýet hakyndaky ylmy garaýyşlaryň ösüş taryhy, jemgyýetiň gurluşy we düzümi, jemgyýetçilik durmuşynyň esasy taraplary bilen baglanyşykly düşünjeleri bermegi;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy;

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanyp;

- ýüze çykýan meseleleri integrirläp bir topluma getirmekligiň ýollaryny tapmaklygy;

- anyk durmuş ýagdaýlarynda ýüze çykýan jemgyýet gatnaşyklaryny alnan bilimler esasynda seljermeklik ukyplaryny ýüze çykarmaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmagy;

- häzirkizaman köpçülikleýin kommunikasion serişdelerini ulanmagy;

- öz bilimini kämelleşdirmek we tebiýelemek, jemgyýetde öz ornuňy tapmagy .

Hukuk düzgünleri. Hukuk bozulmalary we ýuridiki jogapkärçilik.

Hukuk düzgünleri, ahlak düzgünlerinden tapawutlylykda, belli bir resminamalarda (Konstitusiýada, kanunlarda, kararlarda, permanlarda we ş.m.) ýazgylaýyn görnüşde öz beýanyny tapan düzgünlerdir. Ahlak düzgünleri haýsy hereketleriň günä ýa­da sogap işdigini, nämäniň halaldygyny ýa­da haramlygyny, haýsy hereketiň gabahat
işdigini aňladýan düzgünler bolup, olar jemgyýetde däp görnüşde kabul edilen kadalardyr. Olaryň berjaý edilişine döwlet jogapkär däldir. Jemgyýetde kabul edilen ahlak
düzgünlerini bozýan adamlar köpçülik tarapyndan ýazgarylýar.
Hukuk düzgünleriniň bozulmagyna hukuk bozulmasy diýilýär. Hukuk bozulmasy ýuristleriň (hünäri boýunça hukuk işleri bilen ýörite iş salyşýan adamlaryň) dili bilen
aýdylanda, raýatyň ýa­da haýsy­da bolsa bir edaranyň (guramanyň, kärhananyň) hukuga garşy gelýän hereketidir.
Hukuk bozulmasy diýlip jemgyýetçilik durmuşyna zyýan ýetiren, jemgyýete sygyşmaýan hereketlere aýdylýar. Hukuk bozulmalarynyň hemmesi deň görnüşli hereketler däldir.
Hukugy bozmaklyk dürli görnüşlere bölünip, olaryň her biri üçin ýuridiki jogapkärçiligiň özboluşly görnüşi häsiýetlidir.
Mysal üçin, jemgyýetçilik emlägine ýa-da haýsy-da bolsa bir adamyň emlägine zyýan ýetiren tarap ýetiren zyýanynyň öwezini pul görnüşinde ýa-da emläk görnüşinde dolmaklyga borçly edilýär.
Hukugy bozmaklyk – tertip­düzgüni ýerine ýetirmezlik, ýagny gulluk wezipeleri bilen baglanyşykly bidüzgünçilik hem bolup biler. Mysal üçin, işe gijä galmaklyk, ýolbaşçynyň
görkezmesini öz wagtynda ýerine ýetirmezlik ýaly hereketler şeýle görnüşli bidüzgünçiliklerdir. Bu ýerde jogarkärçilik duýduryş, käýinç, işden boşatma görnüşlerinde kesgitlenilýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Türkmenistanda adamyň we raýatyň hukuklary hem­de azatlyklary haýsy resminamada beýan edilýär we kepillendirilýär?
2. Hukuk aňynyň hukuk medeniýeti bilen arabaglanyşygy nämeden ybarat?
3. Hukuk bozulmalary nähili görnüşlere bölünýär?

6.Öý işini tabşyrmak:

a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §6, sah.53,54.

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________­­_

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ___________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Hukuk düzgünleri. Hukuk bozulmalary we ýuridiki jogapkärçilik diýen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Türkmenistanda adamyň we raýatyň hukuklary hem­de azatlyklary haýsy resminamada beýan edilýär we kepillendirilýär?
2. Hukuk aňynyň hukuk medeniýeti bilen arabaglanyşygy nämeden ybarat?
3. Hukuk bozulmalary nähili görnüşlere bölünýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Adamlarda jedelli meseleleri kanuny ýollar bilen çözmek ukybyny kemala getirmegi düşündirmek;

2. Ýaş nesle öňdebaryjy halkara tejribesine laýyk gelýän derejede bilim bermek we terbiýelemek;

3. Giň dünýägaraýyşly ýaşlaryň bolmaklary;

4. Edepli-ekramly , ýokary hünärli adamlaryň bolmaklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- özleriniň raýatlyk hukuklaryny we borçlaryny;

- umumyadamzat gumanistik (ynsanperwerlik) we demokratik gymmatlyklar esasyny;

- jemgyýet we sosial gurluşy, jemgyýetiň daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy milli däp-dessurlary;

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- jemgyýeti kämilleşdirmäge ymtylýan adamlar bolmagy;

- watansöýüji, döwlet nyşanlaryna sarpa goýýan adamlar bolmagy;

- sosial orny we derejesi; häzirkizaman jemgyýetinde öz ornuny tapmagy.

Adamlarda jedelli meseleleri kanuny ýollar bilen çözmek ukybyny kemala getirmek.

Bu örän wajyp işi amal etmeklik adamlaryň hukuk medeniýetini taplamak we yzygider kämilleşdirmek bilen baglydyr. Şeýle ukyp adama elmydama gerek, ýöne hukuk döwletinde ýaşaýan we bazar gatnaşyklarynyň içinde hereket edýän adam üçin ol has
hem zerurdyr.
Köplenç halatda adamlar öz aralaryndaky dürli gatnaşyklarda günde­günaşa ýüze çykýan düşünişmezlikleri dawa­jenjel we uruş­sögüş arkaly çözmeklige ýykgyn edýärler. Şeýle ýagdaýyň döremegi, esasan, adamlaryň öz hukuklaryny, borçlaryny we kanuny mümkinçiliklerini doly derejede bilmeýändikleri bilen baglanyşyklydyr. Öz hukuklaryny
doly derejede bilýän adamlar jedelli meseleleri elmydama kanuny ýollaryň üsti bilen çözmeklige ymtylýar. Köp adamlaryň kanuny bilmeýändikleri, has dogrusy, hukuk medeniýetiniň derejesiniň pesligi kähalatlarda olaryň dürli hili aldawlara uçramaklygyna getirýär. Şol sebäpli­de, adamlarda, esasanda, ösüp gelýän ýaş nesilde, ýokary derejeli hukuk medeniýetini terbiýelemek meselesi iň derwaýys işleriň birine öwrül­
ýär. Bazar ykdysadyýeti we hukuk döwletiniň şertlerinde ýaşamaklyk jemgyýetiň agzalarynyň hemmesinden ýokary hukuk medeniýetini talap edýär. Diňe ýokary hukuk medeniýeti bolan adamlar islendik jedelli meseläni kanuny ýollar arkaly çözmegi başaryp bilýär. Jedelli meseleleri hukuk düzgünleriniň çäginde çözmek başarnygyny we ukybyny
kemala getirmek her bir adamyň öz hukuk düşünjelerini baýlaşdyrmak barada edýän şahsy aladasy esasynda gazanmak mümkin.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Hukuk bozulmalary nähili görnüşlere bölünýär?
2. Raýatyň hukuk medeniýeti nämeleri öz içine alýar?
3. Adamlarda jedelli meseleleleri kanuny ýollar bilen çözmek
ukybyny kemala getirmek näme üçin gerek?

6.Öý işini tabşyrmak:

a)Geçilen temany özleşdirip gelmegi tabşyrmak : §6, sah56-57.

b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________­­_

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ___________________