11- класс Кун системасындагы планеталар

ТЕМА: КҮН СИСТЕМАСЫНДАГЫ ПЛАНЕТАЛАР ЖАНА ЖЕРДИН СПУТНИГИ – АЙ

Аткарган:Исмаилова Альбина

Текшерген:Бекболотова Касиет

Долбоор планы:

1.Күн системасы деген эмне?

2.долбоордун максаты жана мааниси

3.Күн системасындагы планеталар

4.Планеталар тууралуу жалпы маалымат

5.Планеталарды эки топко бөлүү

6.Ар бир планетанын өзгөчөлүктөрүн салыштыруу

7.Жердин уникалдуулугу

8.Жердин спутниги-Ай

Киришүү:

Күн системасы — бул Күн жана анын айланасында айланган асман телолорунун жыйындысы. Алардын ичинде планеталар, алардын жандоочтору (спутниктери), астероиддер жана кометалар бар. Бул долбоордо Күн системасындагы ар бир планета жана Жердин табигый жандоочусу — Ай жөнүндө маалымат беребиз.

Долбоордун максаты:

Бул долбоордун негизги максаты – окуучуларга Күн системасындагы ар бир планета жана Жердин спутниги Ай жөнүндө так жана түшүнүктүү маалымат берүү. Ааламдын түзүлүшүн түшүнүүгө, планеталардын өзгөчөлүктөрүн салыштырууга жана космостук билимге болгон кызыгууну арттырууга жардам берүү.

Долбоордун мааниси:

Күн системасын изилдөө – бул адамзаттын ааламдагы ордун түшүнүүгө жасаган кадамы. Планеталардын түзүлүшүн жана кыймылын билүү – табият илимдерине болгон кызыгууну күчөтөт, технологиялык өнүгүүнү шыктандырат жана келечектеги космостук изилдөөлөргө жол ачат. Жердин спутниги Ай жөнүндө билим алуу болсо биздин планета менен болгон байланыштарга, мисалы, деңиз толкундарына же убакыт эсептөөлөрүнө таасир эткен маанилүү факторлорду түшүнүүгө шарт түзөт.

КҮН СИСТЕМАСЫНЫН ПЛАНЕТАЛАРЫ

1. Меркурий

• Күнгө эң жакын планета.

• Атмосферасы дээрлик жок.

• Бетинде көп кратерлер бар.

• Температурасы өтө өзгөрмө: күн ичинде ысык, түндө абдан суук.

• Айлануу мөөнөтү: 88 күн.

2. Венера

• Жерге окшош, бирок аба ырайы өтө ысык.

• Калың булуттуу атмосферасы көмүр кычкыл газынан турат.

• Күндүн жарыгын эң жакшы чагылдырган планета.

• Жерден кийин экинчи планета.

3. Жер

• Адамдар жашаган жалгыз планета.

• Атмосферасы азот жана кычкылтектен турат.

• Суу көп болгондуктан жашоого ылайыктуу.

4. Марс

• “ Кызыл планета” деп аталат, себеби темир оксиддер көп.

• Эң көп изилденген планеталардын бири.

• Кээ бир илимпоздор Марста жашоо мүмкүн деп эсептешет.

• Жерге караганда кичирээк.

5. Юпитер

• Эң чоң планета.

• Газ гиганты, негизинен суутек жана гелийден турат.

• Көптөгөн спутниктери бар (70тен ашык).

• Белгилүү “Улуу кызыл так” – бул чоң бороон.

6. Сатурн

• Жада калса телескоп менен көрүнө турган шакектери бар.

• Юпитер сыяктуу эле газ гиганты.

• 80ден ашык спутниги бар.

7. Уран

• Жерден эң алысыраак көрүнгөн планеталардын бири.

• Айналуу огу кыйшайып кеткен (болжол менен 98 градус).

• Муз гиганты деп аталат.

8. Нептун

• Күн системасындагы эң алыста жайгашкан планета.

• Көк түсү – атмосферасындагы метан газынан.

• Күчтүү шамалдар жана бороондор байкалат.

Плутон планетасы тууралуу

Плутон — Күн системасындагы тогузунчу планета катары 1930-жылы Клайд Томбо тарабынан ачылган. Бирок 2006-жылы Эл аралык астрономиялык союз (IAU) Плутонду расмий түрдө карлик планета (карлик дене) катары тааныган.

Планета деген эмне?

Планета – бул чоң асман денеси (объекти), ал:

1. Түз орбита боюнча Күндү айланат;

2. Жетиштүү массага ээ болуп, өзүнүн тартылуу күчү менен тегерек (шар) формага келгидей болгон;

3. Орбитасындагы башка майда объекттерди тазалап чыккан.

Жөнөкөй айтканда, планета — бул Күндүн айланасында айланган чоң, тегерек асман денеси, мисалы: Жер, Марс, Юпитер ж.б.

Планеталарды эки топко бөлүү:

• Ички (таштуу) планеталар: Меркурий, Венера, Жер, Марс

• Тышкы (газ жана муз гиганттары): Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун

• Жер – жашоого ылайыктуу жалгыз планета.

• Венера – эң ысык.

• Меркурий – атмосферасы жок жана күнгө эң жакын.

• Юпитер – эң чоң.

• Сатурн – шакектери менен белгилүү.

• Уран – эң көп кыйшайган айлануу огуна ээ.

• Нептун – шамалдын ылдамдыгы эң жогору планета.

Жердин уникалдуулугу (кыскача):

Жер — Күн системасында жашоого ылайыктуу жалгыз планета. Анын уникалдуулугу төмөнкүдө:

• Суу мол: Жер бетинин 70%тен ашыгы суу менен капталган — бул жашоо үчүн абдан маанилүү.

• Атмосферасы: Кычкылтекке бай, дем алуу мүмкүн болгон атмосферасы бар.

• Идеалдуу температура: Күндөн болгон аралык жашоого ылайыктуу жылуулукту камсыз кылат.

• Магнит талаасы: Космостон келген зыяндуу нурларды тосуп турат.

• Айдын таасири: Айдын тартылуу күчү деңиз толкундарына жана Жердин туруктуулугуна жардам берет.

ЖЕРДИН СПУТНИГИ – АЙ

• Ай — Жердин жападан жалгыз табигый спутниги.

• Анын бетинде атмосфера жокко эсе, ошондуктан температуралар өтө өзгөрмө.

• Ай фазалары: толук ай, жаңы ай, өсүп жаткан жана азайып жаткан фазалар.

• Ай жерге таасир берет: мисалы, океандын толкундары Айдын тартылуу күчүнөн болот.

• Адам баласы Айга алгач 1969-жылы барган (НАСАнын «Апполон-11» миссиясы).

_____Жыйынтык_____

Аалам сырын ачкан илим,

Астраномия деп аталат.

Жылдыздарды,планеталарды

Изилдөөгө жол салат.