2020-жылга карата иш-чара

«Бекитемин»

Мектеп директору ____________ Н.Ажиев

«______»______________ 2020-жыл

Окуу тарбия иштеринин башчысы______Ш.Эргешов

Алайчы уулу Саит атындагы инновациялык орто мектебинин география мугалими Жусупова Айжамалдын «Аймактарды ън\кт\р\\,ълкън\ санариптештир\\ жана балдарды колдоо жылына»карата т\з\лгън иш чарасы.

2020-жыл Кыргызстанда «Аймактарды өнүктүрүү, өлкөнү санариптештирүү жана балдарды колдоо жылы» деп жарыяланды. Бул тууралуу президент Сооронбай Жээнбеков кыргызстандыктарды жаңы жылы менен куттуктоосунда билдирди.

- Балдарыбыз мамлекеттин колдоосуна дайыма муктаж. Айрыкча, аз камсыз болгон үй-бүлөлөрдүн, ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген, жетим жана кароосуз калган балдарга камкордук көрүшүбүз зарыл, - деди Жээнбеков.

Президент мамлекет балдарга карата камкордугун күчөтөрүн айтып, ошол эле кезде быйыл өлкөнү санариптештирүү иши да уланарын кошумчалады.

Өлкө башчы 2018-жылды «Аймактарды өнүктүрүү жылы» деп жарыялаган. 2019-жыл болсо «Аймактарды өнүктүрүү жана өлкөнү санариптештирүү жылы» деп белгиленген жана билим берүү, медицина, бизнес, туризм, сот жана укук коргоо органдарынын ишин санариптештирүү пландалган.

"Ар бир адам үчүн бала жашоонун маңызы, ар бир ата-эне бала үчүн бардыгын жасоого даяр. Ошентсе да балдарыбыз мамлекеттин колдоосуна дайыма муктаж. Айрыкча аз камсыз болгон үй-бүлөлөрдүн, ден соолугунан мүмкүнчүлүгү чектелген, жетим жана кароосуз калган балдарга камкордук көрүшүбүз зарыл. Балдарыбыздын дени сак, билими терең, коопсуздугу бекем болуусу көңүл борборундагы маселе. Ушул максатта 2020-жылды "Региондорду өнүктүрүү, өлкөнү санариптештирүү жана балдарды колдоо" деп жарыялоону чечтим", — деди Жээнбеков.

Дүйнөдө интернет бир эле күнгө өчүп калса эмне болот?

Арабызда көптөр бир нече сааттык эле интернетсиз жашоосун элестете албашы турган кеп. Бирок эгерде интернет чыны менен эле өчүп калса эмне болмок? Бул тууралуу BBC Future баяндамачылары иликтеп көрдү.

Стэнфорд университетинин окутуучусу Жефф Хэнкок өзүнүн студенттерине дем алыш күндөрү ар кандай тапшырмаларды бергенди жакшы көрөт. Албетте, сабак учурунда талкууланган темаларды практика жүзүндө текшерүү максатында.

Хэнкок онлайн-коммуникация тармагындагы пихологиялык жана социалдык жараяндарды изилдеп жүрөт. Ал 2008-жылга чейин кээде студенттерине 48 саат интернетти пайдалануудан баш тартуу тапшырмасын берип келген. Бирок 2009-жылы Хэнкок бир жылдык академиялык эмгек өргүүсүнөн келгенден кийин баарысы өзгөргөнүнө күбө болду.

«Мен мурдагыдай эле интернетти убактылуу пайдаланбоо тууралуу тапшырма бергенимде тайпадагы студенттер тим эле ызы-чуу чыгарышты,-дейт Хэнкок. -Алар күйүп-бышып, бул адилетсиздик жана мүмкүн эмес деп жаалашты».

Студенттер интернет өчүп калса эч нерсе кыла албай калышарын, башка сабактарга да даярдана албасын, баарлашуу, көңүл ачуу, эс алуу, жадесе ата-энелери дагы эмне болду деп кабатыр болорун түшүндүрүүгө аракет кылышты. Хэнкок тапшырмасынан баш тартууга арагасыз болуп, экинчи ирет андай тапшырма берген эмес.

«Бул эми 2009-жылы болгон эле. Азыр эми мобилдик телефондор жашообузга ушунчалык аралашып калгандыктан, студенттерден кандай реакция болорун элесететүү да мүмкүн эмес. Балким алар менин үстүмдөн ректорго даттанышмак»,-дейт ал.

Азыркы учурда биздин жашообуз интернет менен тыгыз чырмалып калды.1995-жылы дүйнө калкынын бир гана пайызы интернетке туташууга мүмкүнчүлүк алган. Интернетти көбүнчө Батыш өлкөлөрүндө пайдаланышкан.

20 жыл өткөндөн кийин интернет желесине дүйнө калкынын дээрлик жарымы - 3,5 млрд киши байланышты. Бул сандар болжолу секундуна 10 кишиге көбөйүүдө.

Pew изилдөө борборунун маалыматына караганда ар бир бешинчи америкалык интернетти такай колдонот. Ал эми 73 пайызы кеминде эки жолу интернетке кирет.

Улуу Британияда дагы ушунда эле көрүнүш: 2016-жылдагы иликтөөгө караганда, чоң кишилердин 90 пайызы соңку үч айда интернет колдонгонун айткан.

Баланын укуктары жөнүндө конвенция

1989-жылы 20-ноябрда Бириккен Улуттар Уюмунун Башкы Ассамблеясы тарабынан 44/25 резолюциясы бириктирилип, кабыл алынып, кол коюга жана ратификацияланууга жол берилген.
Күчкө кирүүсү: 49-статьяга ылайык 1990-жылы сентябрда.
Башкы Ассамблея, өздөрүнун мурдагы резолюцияларына таянып, өзгөчө 1978-жылы декабрдан баштап 33/166 резолюциясы жана 43/112 1988-жылдын 8-декабрь айында, ошондой эле Комиссия резолюциясынын адам мүнөзү боюнча Экономикалык жана Социалдык Совети Баланын укуктары жөнүндө конвенция суроону эске алып,
ошону менен бирге 1989-жылдын 8-март айынан баштап 1989/57 резолюциясы Адамдын укуктары боюнча комиссиясы Баланын укуктары Конвенциянын проектин Башкы Ассамблеясы, Экономикалык жана Социалдык Совет аркылуу жиберүүгө токтом чыгарды, 1989/79 резолюциясын Экономикалык жана Социалдык Совети 1989-жылдын 24-майынан баштап, кайрадан аныктап, балдардын укуктары өзгөчө коргоону талап кылаарын жана бүткүл дүйнөдөгү балдардын абалын үзгүлтүксүз жакшыртууга, ошондой эле алардын коркунучсуздукта, тынчтык шарттарында өнүгүүсүн жана тарбиялануусун кайрадан аныктап, дүйнө жүзүнүн көптөгөн райондорунда балдардын абалы адекваттуу эмес социалдык шарттардын негизинде, стихиялык балаа, куралдуу конфликттер, эксплуатациялар, сабаттуу эместүүлүк, ачкачылык жана оорулар, улуттук жана эл аралык шарттарда оор учурда тургандыгына терең тынчсызданып,
Бириккен Улуттар Уюмунун Балдар фонду жана балдардын жыргалчылыгынын жогорулашына жана алардын өсүүсүнө түрткү берип жаткан Бириккен Улуттар Уюму негизги ролдо экендигин моюнга алып,
баланын укуктарын коргоодо эл аралык Баланын укуктары жөнүндө конвенция позитивдүү кошумча болооруна жана алардын жыргалчылыгын камсыз кылууда Бириккен Улуттар Уюму адамдын укуктарынын областында өзүнүн жетишкендиктери менен тууроого татыктуу мисал экендигине көзүбүз жетти,
1989-жылы Балдардын укуктарынын декларациясынын отуз жылдыгын жана Эл аралык балдардын жылынын он жылдыгын эске алып,
1. Баланын укуктары жөнүндө конвенциянын проектин ишке ашыргандыгы үчүн адамдын укуктары боюнча иштеген Комиссияга урматтап кадырлоосун билдирет;
2. Баланын укуктары жөнүндө конвенцияга азыркы ратификацияланган резолюцияларынын токтомуна ачык маанилүү сунуштарды кабыл алмакчы;
3. Бардык мамлекеттик бөлумдөрду биринчи кезекте Конвенцияны карап чыгып ратификациялап кол коюп кошулууга чакырат жана жакын арада анын күчүнө кирип иштешине ишенишет;
4. Конвенция тууралу маалыматты таратуу боюнча колдон келген мүмкүнчүлүк, каражаттардын бардыгын камсыз кылууну Башкы Секретардан өтүнүшөт;
5. Бириккен Улуттар Уюмунун мекемелери жана уюмдары ошондой эле башкаруу бийликтери жана мамлекеттик эмес уюмдар Конвенция жөнүндөгү маалыматтарды жайылтуу иштерин жандандыруудагы бирдиктүү аракеттер, аны тереңирээк түшунүүгө шарт түзөт.
6. Башкы Ассамблеянын кырк бешинчи сессиясында Баланын укуктары жөнүндө конвенциянын абалы тууралуу докладында билдирүүсүн Башкы секретардан өтүнөт.
7. Башкы Секретардан өзүнүн кырк бешинчи сессиясындагы докладынын «Баланын укуктары жөнүндө конвенцияны ишке ашыруу» деген аталышын карап чыгуусуна токтом кылат.
61-пленумдук жыйналыш,
1989-жылы 20-ноябрда.

 Балдарды зомбулуктан коргоо үчүн туруктуу система

Зомбулук балдардын тагдырына балта чабат. Алардын жашоосуна жана саламаттыгына терс таасир тийгизгенден тышкары, зомбулук балдардын эмоционалдык абалына жана келечегине да чоң коркунуч жаратат.

Зомбулук муундан муунга өтүшү мүмкүн. Себеби зомбулукту көргөн балдар муну кадыресе көрүнүш катары кабылдашы ыктымал.

Кыргызстанда балдарга карата катаал мамиле жана зомбулук кеңири жайылган көрүнүш жана  түздөн түз балдар укуктарын бузууда.

Балдардын 73% үй-бүлөдөгү ташбоор жана тоотпогон мамиледен жапа чексе, 83.5% мектептеги зомбулуктун курмандыгы болот.

Өтө көп балдар үйдө, альтернативалык мекемелерде, мектептерде жана абактарда зомбулуктун түрдүү формаларынын курмандыгы же күбөсү болуп калууда. Үй-бүлөдө сабоо көрүнүшүнө тыюу салынбай жатат. Мугалимдер жана курдаштары тарабынан опузалоо Кыргызстандагы балдардын мектепке барбай коюусунун негизги себеби болуп саналат. Мектептеги зомбулук жана рэкет өлкөдөгү жаштар арасында зомбулуктун санынын өсүшүнүн бирден бир себеби, мунун натыйжасында окуучулар арасында өз өмүр кыйган учурлар катталууда.

Балдарга карата сексуалдык зордук-зомбулуктун улам өсүп жаткан саны бул багытта көңүл бурууну талап кылууда. Зордуктоону жаап-жашыруу, сексуалдык зомбулуктун курмандыгы болгон балдарды аныктоо жана коргоо механизмдеринин адекваттуу эместиги, тартип коргоо органдарынын чара көрбөгөнү жапа чеккен балдар үчүн түз даттануу механизмдердин жоктугу жана аларды коргой албоо, мындай балдарга психологиялык жардамдын жоктугу балдарды коргоого болгон укугунан ажыратууда.  

Кыз ала качуу, бойго жете электе никеге туруу, эрте куракта төрөт жана гендердик зомбулук адатта кыздардын жашоосунун бардык өңүттөрүндө билинет, анын ичинде билим алуу, ден соолук, коргоо жана жумушта.

Өтө көп учурларда курмандыктар социалдык стигмадан жана айлансындагылардын басымынан улам зордук-зомбулук болгон учурлар тууралуу айтышпайт. 2014-жылы Кыргызстада 20-49 жаш курактагы аялдардын болжол менен 13% 18 жашка толо элек кезинде турмушка чыгышкан (элет жергесинде 14.6%). Бойго жете элегинде турмуш курган келиндер кош бойлуулук болгондо ден соолугу начарлайт. Ошондой эле мындай кыздар жолдошу тарабынан эмоционалдык жана психологиялык зордук-зомбулука кабылат.

Интернет кеңири жайылгандыктан улам балдарга карата зомбулук интернеттен коркутуу жана онлайн режиминде сексуалдык эксплуатациялоо өңдүү жаңы формага өттү. Зордук-зомбулукту көрүп өскөн балдар муну жашоонун кадыресе бөлүгү катары кабыл алышы мүмкүн.