3.Адамдын организминин уюмдашуу деңгээлдери

Адамдын организминин уюмдашуу деңгээлдери

Клетка жөнүндө түшүнүк

• Клетка - Өсүүгө, өнүгүүнө, азыктанууга, өрчүүгө, дем алууга жөндөмдүү болгон тирүү организмдердин элементардык бирдиги.Жаныбарлар болобу, өсүмдүктөр болобу же козу-карындар болобу, баардыгы клеткадан турушат. Ушул өзгөчөлүгү боюнча тирүү организмдерди бир клеткалуу жана көп клеткалуу деп бөлүп карайбыз. Клетканын жашоо тиричилигин окутуп үйрөтүүчү илим биологиянын бир бөлүгү - ци тология. Акыркы мезгилде "Клетканын биологиясы" деп да айтышууда

Ядро

митохондрия

Гольджи

комплекси

лизосома

рибосома

Эндоплазмалык

торчо

цитоплазма

• Клетка теориясы – тирүү организмдердин бирдиги болгон клетканын түзүлүшү, анын көбөйүшү жана көп клеткалуу организмдердин калыптанышындагы мааниси ж-гү жалпы түшүнүк. Ф. Энгельс К. т. энергиянын сакталуу закону жана Ч. Дарвиндин эволюциялык теориясы менен катар 19-к. табият таануудагы үч улуу ачылыштардын бири деп аныктама берген.
• Өсүмдүктөрдүн клеткалык түзүлүшүн биринчи болуп Р. Гук (1665) байкаган. Андан кийинчерээк А. Левенгук (1680) бир клеткалуу организмдер дүйнөсүн ачкан жана биринчилерден болуп жаныбар клеткасын (эритроциттер) көргөн. Кийинчерээк Ф. Фонтан (1781) жаныбарлардын клеткасын сүрөттөп жазган. Н. Грю (1682) клетканын бети кездеме сымал була талчаларынын өрүлүшүнөн түзүлөт деп божомолдогон, («ткань» деген термин ошондон келип чыккан). Өсүмдүк клеткасынын ядросун Р. Броун (1831) ачкан, бирок 1838-ж. М. Шлейден гана анын маанисин ачып көрсөтүүгө алгачкы кадам жасаган. К. т-н түзүүгө Т. Шванн чоң салым кошкон, ал өзүнүн маалыматтарынан тышкары Шлейдендин Я. Пуркиненин эмгегин улантуучу жана башка окумуштуулардын изилдөөлөрүнүн жыйынтыктарын пайдаланган.

Клетканын кабыгы

• Клетка кабыгы, өсүмдүктүн клетка капталы (лат. Membrana cellulae) - өсүмдүк клеткасынын плазмалык мембранасынын сыртынан орун алган калың көп катмарлуу түзүлүш. К. к. цитоплазмада синтезделген, Гольджи аппаратынын, вакуолдорунун, көбүкчөлөрүнүн жардамы менен ташылып келинген заттардан куралат.
• Жөнөкөйлөрдүн жана көп клеткалуу жаныбарлардын клеткасында К. к. дайыма эле болбойт. Ал өзүнүн ар түрдүүлүгү менен айырмаланат, клетканын сырткы скелетинин жөнөкөйлөрдүн пилликуласы муунак буттуулардын хитиндик кутикуласы коргоо кызматын аткарат (жумуртка клетканын көп катмарлуу кабыкчасы, цистанын кабыкчасы жана башка). Негизинен углеводдордон жана алардын белок менен болгон кошулмаларынан ошондой эле липиддерден жана орг. эмес заттардан турат.