5-9-нэ классхэм папщ1э программэ

№

Раздел

Кол-во часов

В том числе

диктантов

изложений

тестиров.

проектн. раб.

итог.контр.работ

5 класс

Бзэм теухуа гурыIуэныгъэхэр.  

1

Пэщ1эдзэ классхэм щаджам къытегъэзэжын.

2

Псалъэ зэпхар. Псалъэуха.

14

Къызэрапщытэ диктант

Псалъэухамк1э.

Фонетикэмрэ графикэмрэ. Орфоэпиер.

7

Словарнэ диктант

Изложенэ «Аслъэнымрэ дзыгъуэмрэ»

Щы1эц1эхэмрэ плъыфэц1эмрэ я къэхъук1эмк1э схемэ е сурэтхэр щ1ыныр

Лексикэ.

2

Псалъэ къэхъук1э.Орфографие

10

Къызэрапщытэ диктант

Морфологие.

15

Словарнэ диктант( щы1эц1э унейхэм я тхык1эмк1э)

Къызэрапщытэ диктант

Изложенэ «Анэм и чэнджэщ».

Гъэ псом яджам тегъэщ1а лэжьыгъэ

Всего:

51

5

2

1

1

1

6 класс

1.

Адыгэбзэ. Бзэм и стилхэр.

1

2.

Къэпытэжыныгъэ

2

3.

Лексикэ

7

Къызэрапщытэ диктант

Урок блэк1ахэмк1э

4.

Псалъэ

къэхъук1эмрэ

орфографиемрэ.

3

Словарнэ диктант

5.

Бжыгъэц1э.

10

«Номинхэмрэ бгъэмрэ»

«Адыгэ псалъэжьхэм глаголыр къызэрыщыгъэсэбэпар»

6.

Ц1эпапщ1э.

8

Урок блэк1ахэмк1э

7.

Глагол.

20

Словарнэ диктпнт.

Къызэрапщытэ диктант

«Бжэндэхъухэр»

Илъэсым и к1эм, яджахэр къызэщ1иубыдэу.

Всего: 51

5

2

2

1

1

7 класс

6

4

1

Адыгэ тхыбзэ.

1

2

Къэпщытэжыныгъэ.

3

3

Причастие.

12

Къызэрапщытэ диктант

Причастием тегъэщ1ауэ

4

Деепричастие.

9

Словарнэ диктант

Изложенэ

«Зэкъуэшит1»

Наречие нэхъыбэу къызытехъук1 псалъэ лъэпкъыгъуэхэр. (Псалъэжьхэм тегъэщ1ауэ)

5

Наречие.

9

Къызэрапщытэ диктант

Наречиемрэ деепричастиемрэ тегъэщ1ауэ

6

Союз.

5

7

Частицэ.

2

Словарнэ диктант

8

Послелог

3

9

Междометие.

7

Къызэрапщытэ диктант

Изложенэ

«Пащ1э Бэчмырзэ»

Яджа псори къызэщ1эзыубыдэ лэжьыгъэ.(Годовая стандартизированная контрольная работа)

Всего:

51

5

2

2

1

1

8 класс

1

Яджам къытегъэзэжын

3

2

Псалъэ зэпхахэр.

5

Къызэрапщытэ диктант

3

Псалъэуха къызэрык1уэ.

15

«Ц1ыху напэ» текстымк1э

Проект. «Адыгэ псалъэжьхэм къыщыхьа жьы хъуа псалъэхэр»

Псалъэ зэпхамк1э, псалъэухамк1э тест лэжьыгъэ

4

Зы пкъыгъуэ нэхъыщхьэ зи1э псалъэухар

13

Къызэрапщытэ диктант

5

Псалъэухам грамматическэк1э емыпха псалъэхэр

5

6

Псалъэухам и пкъыгъуэ пыщхьэхук1ахэр

10

Къызэрапщытэ диктант

«Пэж гуауэ» текстымк1э

Гъэ псом яджар къызэрапщытэ тест лэжьыгъэ.

Всего:

51

3

2

2

1

9 класс

1.

Яджам къытегъэзэжын

3

2.

Псалъэуха зэхэлъ.

29

Къызэрапщытэ диктант.

Къызэрапщытэ диктант.

Адыгагъэм, тэмысым тегъэщ1а тхыгъэк1э «Анэшхуэ»

Псалъэуха зэхэлъ-зэпхамк1э я щ1эныгъэр къызэрапщытэ.

3.

Бзэм теухуа гуры1уэныгъэ.

8

4.

Къытегъэзэжыныгъэ (5-9 классэм яджа разделхэмк1э)

11

Къызэрапщытэ диктант.

«Чылар»

«Фразеологизмхэр художественнэ литературэм къызэрыщыгъэсэбэпар».

Тест лэжьыгъэ

Всего:

51

3

2

1

1

1

№

Тема

Форма провдения

Дата проведения

Примечание

5 класс

1.

Синтаксис разделымк1э

Тест лэжьыгъэ

5.10

2.

Ипэк1э яджахэмк1э

Къызэрапщытэ диктант

8.10

3.

Орфографием тегъэщ1ауэ

Словарнэ диктант.

12.11

4.

«Аслъэнымрэ дзыгъуэмрэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

26.11

5.

Псалъэ къэхъук1эмрэ псалъэ зэхъуэк1ык1эмрэ.

Грамматическэ лэжьыгъэ зыщ1ыгъу диктант

11.01

6.

Щы1эц1э унейхэмрэ зэдайхэмрэ.

Словарнэ диктант

22.03

7.

ПлъыфэцIэ псалъэ зэхэлъхэр, абыхэм я тхыкIэр

Грамматичкскэ лэжьыгъэ зыщ1ыгъу диктант

26.04

8.

«Анэм и чэнджэщ».

Изложенэ, сочиненэ уущытык1эхэр и1эу.

17.05

9.

Гъэ псом яджам тегъэщ1а лэжьыгъэ

Тест лэжьыгъэ

31.05

6 класс

1.

Урок блэк1ахэмк1э.

Тест лэжьыгъэ

29.09

2.

Лексикэ разделымк1э.

Къызэрапщытэ диктант

5.10

3.

Псалъэ зэхэлъхэр.

Словарнэ диктант

19.10

4.

«Номинхэмрэ бгъэмрэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

23.11

5.

Ц1эпапщ1эмрэ бжыгъэц1эмрэ

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

11.01

6.

Урок блэк1ахэм яджахэмк1э

Тест лэжьыгъэ.

25.01

7.

Глаголым и тхык1эр.

Словарнэ диктант

26.04

8.

«Бжэндэхъухэр»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

3.05

9.

Глагол

Къызэрапщытэ диктант

24.05

10.

Илъэсым яджар

къызэщ1эзыкъуэж

Тест лэжьыгъэ

31.05

7 класс

1.

Причастие

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

5.10

2.

Причастиемрэ абы и л1эужьыгъуэхэмрэ

Тест лэжьыгъэ

5.11

3.

Орфографие

Словарнэ диктант

23.11

4.

«Пащ1э Бэчмырзэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

30.11

5.

Наречие зэхэлъхэм я тхык1эр.

Тест лэжьыгъэ

11.01

6.

Наречием и къэхъук1эр

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

18.01

7.

Частицэхэм я тхык1эр.

Словарнэ диктант.

12.04

8.

«Зэкъуэшит1»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

3.05

9.

Зи щхьэ хущымыт псалъэ лъэпкъыгъуэхэр

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

17.05

10.

Илъэсым яджар

къызэщ1эзыкъуэж

Тест лэжьыгъэ

31.05

8 класс

1.

Псалъэ зэпхамк1э

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

2.

Синтаксис.

Тест лэжьыгъэ.

3.

«Ц1ыху напэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

4.

Определенэ зэлъэпкъэгъу, зэмылъэпкъэгъу.

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

5.

«Пэж гуауэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

6.

Гъэ псом яджар къызэщ1экъуэжыныгъэ

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

7.

Гъэ псом яджамк1э

Тест лэжьыгъэ.

9 класс

1.

Синтаксис

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

19.10

2.

«Анэшхуэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

16.11

3.

Псалъэуха зэхэлъ – зэпха

Тест лэжьыгъэ.

30.11

4.

Псалъэуха зэхэлъ.

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

11.01

5.

Псалъэуха зэхэлъ

Тест лэжьыгъэ.

1.02

6.

«Чылар»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

19.04

7.

Псалъэуха зэхэлъ, псалъэуха къызэрык1уэ.

Къызэрапщытэ диктант.

10.05

8.

Яджахэм псоми тегъэщ1ауэ

Тест лэжьыгъэ.

24.05

№

Тема

Форма провдения

5 класс

1.

Синтаксис разделымк1э

Тест лэжьыгъэ.

1. Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьэщ обстоятельствэр

Б. Псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьэщ сказуемэр

В. Псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьэщ дополненэ.

2. Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэухам и пкъыгъуэ ет1уанэщ обстоятельствэр

Б. Псалъэухам и пкъыгъуэ ет1уанэщ подлежащэр

В. Псалъэухам и пкъыгъуэ ет1уанэщ сказуемэр

3.Пэжыр къыхэх.

А. Сказуемэм и упщ1эхэр-Хэт? Сыт?

Б. Сказуемэм и упщ1эхэр-Сыт ищ1эр? Сыт къыщыщ1ыр? Сыт зищ1ысыр предметыр?

В. Сказуемэм и упщ1эхэр-Хэт и ? Сытым и ?

4.Щыуагъэр гъэгъуэт.

А. Сказуемэм и упщ1эхэр-Дэнэ? Дэнэк1э?

Б. Сказуемэм и упщ1эхэр-Сыт ищ1эр? Сыт къыщыщ1ыр? Сыт зищ1ысыр предметыр?

В. Сказуемэм и упщ1эхэр- Сыт хуэдэ предметыр?

5.Пэжыр къыхэх.

А. Подлежащэм и упщ1эхэр-Хэт? Сыт?

Б. Подлежащэм и упщ1эхэр-Сыт ищ1эр? Сыт зищ1ысыр предметыр?

В. Подлежащэм и упщ1эхэр-Хэт и ? Сытым и ?

6.Пэжыр къыхэх.

А. Обстоятельствэм и упщ1эхэр-Дэнэ? Дэнэк1э?Дэнэ деж? Дапщэщ? Сыт щыгъуэ?

Б. Обстоятельствэм и упщ1эхэр-Сыт ищ1эр? Сыт къыщыщ1ыр? Сыт зищ1ысыр предметыр?

В. Обстоятельствэм - Хэт и? Сытым и?

7.Пэжыр къыхэх.

А. Определенэм и упщ1эхэр-Дэнэ? Дэнэк1э?Дэнэ деж? Дапщэщ? Сыт щыгъуэ?

Б. Определенэм и упщ1эхэр-Сыт ищ1эр? Сыт къыщыщ1ыр? Сыт зищ1ысыр предметыр?

В. Определенэм - Хэт и? Сытым и? Сыт хуэдэ? Дэтхэнэ? Дэтхэнэрей?

8.Пэжыр къыхэх.

А. Дополненэм и упщ1эхэр-Хэт? Хэту? Сыт? Сытыр? Сытым?

Б. Дополненэм и упщ1эхэр-Сыт ищ1эр? Сыт зищ1ысыр предметыр?

В. Дополненэм и упщ1эхэр-Хэт и ? Сытым и ?

9.Пэжыр къыхэх. Мыщэр мэзым щопсэу.

А. МЭЗЫМ –сказуемэ.

Б . МЭЗЫМ –обстоятельствэ.

В. МЭЗЫМ-дополненэ

10.Пэжыр къыхэх. Сэ тхылъ гъэщ1эгъуэн соджэ

А.ТХЫЛ Ъ-дополненэ

Б . ТХЫЛЪ-определенэ

В. ТХЫЛЪ-обстоятельствэ

11.Пэжыр къыхэх. Сызэджэр тхылъырщ.

А. ТХЫЛ ЪЫРЩ-сказуемэ

Б. ТХЫЛ ЪЫРЩ-подлежащэ

В. ТХЫЛ ЪЫРЩ-дополненэ.

12. Мыщэр мэзым щопсэу.- мыр

А. Псалъэ зэпхащ.

Б. Псалъэ гупщ.

В. Псалъэухащ

13.Гупсысэ нэгъэса къе1уатэ.

А. Псалъэ гупым.

Б. Псалъэухам.

В. Псалъэ зэпхам

2.

Ипэк1э яджахэмк1э

Къызэрапщытэ диктант.

Чегет.

Чегет джабэ нэк1ушхуэм телъ уэс 1увым дыгъэм и нэбзийхэр къытрезэ. Махуэр егъэлеяуэ уэф1щ. Дыгъэ нэбзийхэр зытридзэ уэсым уи нэр топщ1ыпщ1э, жыжьэ уимыгъаплъэу. Абы, нэгъуджэ п1умылъмэ, уеплъыфынкъым. Чегетрэ 1уащхьэмахуэрэ я зэхуаку лъэгур уэздыгъей, чыцафэ мэзщ. Уэздыгъей 1эпл1ак1уэ инхэм жьауэ ядз. Жыг лъабжьэхэм машинэ зыкъом щ1этщ, туристхэм Чегет джабэ нэк1ухэм къыщак1ухь. Чегет дэк1 к1апсэ гъуэгур мэлажьэ, жьы щ1ы1эм нэк1уплъ ищ1а ц1ыхухэр бгым деш, кърешэхыж. Лъэгум дэт хьэщ1эщхэм, турбазэхэм, лагерхэм щы1э ц1ыхухэм я 1эуэлъауэ щызэхыбох. Бахъсэн псышхуэр мывэхэм езауэу йожэх. Уафэри а псым ещхьу къащхъуэщ, нэхущ.(90)

3.

Орфографием тегъэщ1ауэ

Словарнэ диктант.

Хьэк1экхъуэк1э, еджак1уэ ц1ык1у, Ленэ, къэрэндащ зэмыфэгъу,машинэ, бдзэжьеящэ дыщы1ат ,нэху щыху, апхуэдиз дей, нэгъабэ лъандэрэ, вагъуэ пщ1ыпщ1хэр, унэбжэ ц1ык1у, гъуэгу к1эщ1.

Словарнэ диктант.

Къыдэк1...у, къ...умыубыд, х...умылъхьэ,

къат...1амэ, п1эщхьагъ...у, зэ1...умыгъэхьэ,

чырбыш...у, таурыхъ...у, тхы­лъ...у, сакъ...у, приемник...у, блын...у,

уэшх...у, щ1эмыс... 1амэ, кхъуэщын...у, ф1...умыдзэ,

жыг..у1у, 1...умых, к1эрэхъ...у.

4.

«Аслъэнымрэ дзыгъуэмрэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

Аслъэнымрэ дзыгъуэмрэ.

Зы аслъэн абрагъуэ жей 1эф1ым хэту жыг щ1агъым щ1элът. Абы и гущ1ы1ум дзыгъуэ ц1ык1у телъадэри тет1ысхьащ. Аслъэн шынагъуэр къэушащ ик1и и гущ1ы1ум си дзыгъуэ ц1ык1ур къилъагъури къиубыдащ. Дзыгъуэр лъа1уэу хуежьащ: «Кхъы1э, сыут1ыпщыж, сомышх. Сэри зыгуэрк1э сэбэп сыпхуэхъужынщ». Аслъэным ауан ищ1ащ дзыгъуэр. Абы жи1ар и ф1эщ мыхъуу иут1ыпщыжащ.

Зы махуэ гуэрым Аслъэныр щак1уэхэм къаубыдащ, жыг гуэрым к1апсэк1э ирапхащ. Аслъэныр къагъанэри щак1уэхэр мэзым хыхьэжащ. Аслъэн губжьар гъуахъуэрт, к1ийрт. Абы и макъыр зэхихащ дзыгъуэм. Дзыгъуэр къэжащ. Аслъэныр зэрепха к1апсэр зэпишхык1ри хуит къищ1ыжащ ик1и жи1ащ: «Уэ пщ1эжрэ, аслъэн, сэбэп сыпхуэхъужынщ щыжыс1ам, ауан хэлъу узэрыдыхьэшхар? Иджы уи нэк1э уолъагъу дзыгъуэ ц1ык1ури сэбэп зэрыхъуфынур. Сэбэп ухъуыум инагъ-ц1ык1уагъ хэлъкъым . Хуейр дапщэщи сэбэп хъуфынущ. Мис ар быдэу зэгъащ1э, Аслъэн абрагъуэ. Сэ сощ1э ф1ы зыщ1э зэрыщ1емыгъуэжыр. Ар хьэлыф1щ».

5.

Псалъэ къэхъук1эмрэ псалъэ зэхъуэк1ык1эмрэ.

Грамматическэ лэжьыгъэ зыщ1ыгъу диктант.

Мэз гуф1эгъуэ.

Мэзыр ек1уу гъэщ1эрэщ1ащ. Дыгъэр иджы пасэ дыдэу къыщ1эк1ырт, к1асэ дыдэу къухьэрт. Махуэ псом дыгъэр мэзым иным къыщхьэщытт, игъаф1эрт, и бзий гуапэхэмк1э, къедэхащ1эрт. Пщэдджыжь гъуэзым къыхэщырт жыг зыкъизыххэр. Дыгъэр къыдэк1уэтеймэ, а гъуэзри к1уэдыжырт. Къудамэ псыгъуэхэм гулъ ц1ык1ухэр къащ1ащ, а гулъ ц1ык1ухэр к1уэ пэтми нэхъ п1ащэ хъуащ, зыкъык1уэц1ахыпащ. Гулъ ц1ык1ухэм тхьэмпэ щхъуант1э к1ык1ухэу зашэщ1ащ. А тхьэмпэхэр акъужь щабэм е1ущащэхэу хуожьэ.

Мис абдежым мэзым и гуф1эгъуэми зыкъе1эт. Бзу бгъэгуплъ ц1ык1ухэр чыцэ 1увым щоусэ. Мэз гъунэм щы1э гуэлым хьэндыркъуакъуэхэр къыщоджэ. Жыгхэмрэ ландыщэхэмрэ къэгъэгъащи мэз псор къагъэнэху. Къанжэхэм къазмакъ банэ къащыпурэ я абгъуэ ц1ык1ухэр зэрагъэпэщыж. (90.)

Грамматическэ лэжьыгъэхэр:

Къыхэтхык1ын:

1.Лъабжьит1 зэхыхьэу къэхъуа псалъэ-

Суффикск1э къэхъуауэ псалъэ-

Префикск1э къэхъуа псалъэ-

2.Синтаксическэк1э зэпкърыхыныгъэ- Мэзыр ек1уу гъэщ1эрэщ1ащ.

6.

Щы1эц1э унейхэмрэ зэдайхэмрэ.

Словарнэ диктант.

Жызумей, тхьэрыкъуэ, дневник, К1эдык1уей, ухуак1уэ, дадэ, Заретэ, Шэджэм, 1уащхьэмахуэ бгым, «Адыгэ литературэ», «Шэджэм ауз» газетыр, К1уащ Бет1ал и усэр, «Детдомым» рассказыр.

7.

ПлъыфэцIэ псалъэ зэхэлъхэр, абыхэм я тхыкIэр

Грамматичкскэ лэжьыгъэ зыщ1ыгъу диктант.

«Шы губзыгъэ»

Зы щ1алэ гуэрым шы хьэлэмэт и1эт, дэтхэнэри къехъуапсэу. Ар шы губзыгъэт, щхьэмыгъазэт. Шыр щ1алэм апхуэдизк1э есати дапщэщи и ужьым иту къик1ухьырт. Апхуэдэурэ зэман зыбжанэ к1уащ.

Зауэр къэхъеящ, щ1алэри абы к1уащ. Зэгуэрым щ1алэр гъэр хъуат. Абы ишри бийм я 1эмыщ1э ихуат. Зыри умылъагъуу жэщт. Щ1алэр 1эпхлъэпх ящ1ауэ щ1ым щылът. Абы къызэхихащ езым пэмыжыжьэу и шым и макъ. Щ1алэм к1ыхьл1ыхь зимыщ1у зыщхьэпридзурэ шым пэгъунэгъу зищ1ащ. Шым зэрепха к1апсэр зэпишхык1ыу арат. К1апсэр зэпигъэхури шым хуит зыкъищ1ыжащ. Ит1анэ шым и 1упэхэмк1э щ1алэр къилъыхъуэу щ1идзащ. Щ1алэр дзапэк1э къипхъуатэри шыр занщ1эу щ1эпхъуэжащ. Апхуэдэу шы губзыгъэм щ1алэр гъэрып1эм кърихащ.

Грамматическэ лэжьыгъэхэр.

Япэ гупым.

А) Апхуэдэурэ зэман зыбжанэ к1уащ. -синт. зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Б) 1упэхэмк1э - морфологическэ зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

В) Плъыфэц1э зэхэлъхэр къыхэтхык1ын.

Ет1уанэ гупым.

А) Зауэр къэхъеящ, щ1алэри абы к1уащ. - синт. зэпкър.

В) Плъыфэц1эхэр къыхэтхык1ын.

8.

«Анэм и чэнджэщ».

Изложенэ, сочиненэ уущытык1эхэр и1эу.

«Анэм и чэнджэщ».

Нэлжан и анэм зэпымыууэ къыжри1эрт: «Пщтырыбзэ е щ1ы1эмыл зэик1 умышх ик1и уемыфэ. Дзэк1э быдэ гуэрхэр умыкъутэ, уемыгъу, сыт щхьэк1э жып1эмэ эмалк1э еджэу дзэм телъ къупщхьэ хужьыр къэчэнк1э хъунущ». Ауэ Нэлжан и анэм жи1эм еда1уэртэкъым. Абы пщытыр гуэр ишхамэ, псы щ1ы1э трифыхьыжырт, дэ быдэ дзэк1э икъутэрт, абы къыхэк1к1и и дзэм телъ эмалыр къачэу хуежьащ.

Нэлжан 1эджэрэ жра1эрт: «Ушха нэужь уи жьэм псы хуабэ жьэдэгъэжыхь. Ущыгъуэлъыжк1э уи дзэр лъэщ1, шхын дэнахэр къыдихыжын папщ1э». Ауэ Нэлжан ахэр къыф1э1уэхутэкъым, апхуэдэу ищ1ыртэкъым. Апхуэдэурэ и дзэхэм телъ эмалыр къачэу хуежьащ. Къэча ц1ык1ухэр нэхъ ин хъурт. Апхуэдэурэ дзэхэм ящыщ зы гъуанэшхуэ хъури узу щ1идзащ. Нэлжан и анэм дохутырым деж ишэну мурад ищ1ащ. Ауэ Нэлжан и дзэр нэхъри ягъэузынк1э шынэрти, дохутырым деж куэдрэ к1уэн идакъым. Апхуэдэурэ и дзэр 1еищэу къезауэу щ1идзэри мык1уэу хъуакъым. Нэлжан и дзэм къеплъа нэужь, дохутырым жи1ащ: «Апхуэдизрэ щхьэ укъэмык1уарэ? Уи дзэр исраф хъуащ. Ар иджы 1уумычу пхуэгъэхъужынукъым. Нэхъ пасэу укъэк1уамэ, уи дзэр къызэтенэнт ик1и узынтэкъым».

9.

Гъэ псом яджам тегъэщ1а лэжьыгъэ

Тест лэжьыгъэ.

1. Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэм зызмыхъуэжу хэт 1ыхьэм псалъэ лъабжьэк1э йоджэ

Б. Псалъэм зызыхъуэжу хэт 1ыхьэм псалъэ лъабжьэк1э йоджэ

В. Псалъэм лъабжьэ имы1энк1э хъунущ.

2. Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэ лъабжьэм ипэ иту зызыхъуэж 1ыхьэм префикск1э йоджэ

Б. Псалъэ лъабжьэм иужь иту зызыхъуэж 1ыхьэм префикск1э йоджэ

В. Префикс и1экъым адыгэбзэм, урысыбзэ грамматикэрщ зи1эр.

3.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэ лъабжьэм иужь иту зызыхъуэж 1ыхьэм суффикск1э йоджэ

Б. Псалъэ лъабжьэм ипэ иту зызыхъуэж 1ыхьэм суффикск1э йоджэ

В. Суффикс и1экъым адыгэбзэм, урысыбзэ грамматикэрщ зи1эр.

4.Щыуагъэр гъэгъуэт.

А. Префиксхэмрэ суффиксхэмрэ захъуэжкъым

Б. Префиксхэмрэ суффиксхэмрэ къок1уэ псалъэ зэзыхъуэк1ыу, псалъэ къызэрыхъуу

В.Псалъэщ1э къэхъуфынущ лъабжьит1 зэхыхьэу.

5.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэщ1э къэхъуфынущ зэман, щхьэ, бжыгъэ къэзыгъэлъагъуэ преф., суффиксхэмк1э

Б. Псалъэщ1э падеж, наклоненэ, бжыгъэ къэзыгъэлъагъуэ преф., суффиксхэмк1э

В.Псалъэщ1э къэхъуфынущ лъабжьэм псалъэ къэзыгъэхъу суффикс пыувэк1эрэ.

6.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэщ1э къэхъуфынущ суффиксым префикс пыувэу

Б. Псалъэщ1э къэхъуфынущ суффиксит1-щы зэпыувэу

В.Псалъэщ1э къэхъуфынущ лъабжьит1 зэхыхьэу.

7.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэпкъым хохьэ щхьэр, бжыгъэр, зэманыр

Б. Псалъэпкъым хохьэ падежыр, бжыгъэр

В.Псалъэпкъым хохьэ псалъэ къызэрыхъу суффиксхэмрэ псалъэ къызэрыхъу префиксхэмрэ

8 .Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэщ1э къызэрыхъу суффиксым и дамыгъэр

Б . Псалъэщ1э къызэрыхъу суффиксым и дамыгъэр

В . Псалъэщ1э къызэрыхъу суффиксым и дамыгъэр

9 .Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэщ1э къызэрыхъу префиксым и дамыгъэр

Б . Псалъэщ1э къызэрыхъу префиксым и дамыгъэр

В . Псалъэщ1э къызэрыхъу префиксым и дамыгъэр

1 0.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэ лъабжьэм и дамыгъэр

Б . Псалъэщ1э лъабжьэм и дамыгъэр

В . Псалъэ лъабжьэм и дамыгъэр

1 1.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэпкъым и дамыгъэр

Б . Псалъэпкъым и дамыгъэр

В . Псалъэпкъым и дамыгъэр

12.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэщ1э къэхъуфынущ суффиксым префикс пыувэу

Б. Псалъэщ1э къэхъуфынущ префиксит1-щы зэпыувэу

В.Псалъэщ1э къэхъуфынущ лъабжьэм префикс пыувэу.

13.Пэжыр къыхэх.

А. Псалъэщ1э къэхъуфынущ пефиксым суффикс пыувэу

Б. Псалъэщ1э къэхъуфынущ префиксрэ префиксрэ зэпыувэу

В.Псалъэщ1э къэхъуфынущ лъабжьэм суффикс пыувэу.

1 4.Пэжыр къыхэх. – дамыгъэмк1э къагъэлъагъуэр

А. Псалъэ зэзыхъуэк1 префиксхэр

Б. Псалъэ зэзыхъуэк1 суффиксхэр

В. Псалъэ зэзыхъуэк1 префиксхэри суффиксхэри

1 5. -мы дамыгъэмк1э къагъэлъагъуэр

А. Зэман, щхьэ, наклоненэ къэзыгъэлъагъуэ суффиксхэмрэ префиксхэмрэ

Б. Падеж, бжыгъэ къэзыгъэлъагъуэ суффиксхэмрэ префиксхэмрэ

В. Зэман, щхьэ, падеж, бжыгъэ,наклоненэ къэзыгъэлъагъуэ суффиксхэмрэ префиксхэмрэ

16. Пэжыр къыхэх. Щы1эц1эм зехъуэж

А. Зэман, щхьэ, наклоненэ къэзыгъэлъагъуэ суффиксхэмрэ префиксэмрэ пыувэурэ

Б. Падеж, бжыгъэ къэзыгъэлъагъуэ суффиксхэмрэ префиксхэмрэ пыувэурэ

В. Зэман, щхьэ, падеж, бжыгъэ,наклоненэ къэзыгъэлъагъуэ суф., преф. пыувэурэ

17.Пэжыр къыхэх. Плъыфэц1эм зехъуэж

А. Зэман, щхьэ, наклоненэ къэзыгъэлъагъуэ суффиксхэмрэ префиксэмрэ пыувэурэ

Б. Падеж, бжыгъэ къэзыгъэлъагъуэ суффиксхэмрэ префиксхэмрэ пыувэурэ

В. Зэман, щхьэ, падеж, бжыгъэ,наклоненэ къэзыгъэлъагъуэ суф., преф. пыувэурэ

18.Суффикск1э къэхъуа псалъэр къыхэх

А. Гъэкъабзэ

Б. Къабзабзэ

В Къабзэф1

19.Префикск1э къэхъуа псалъэр къыхэх

А. Гъэкъабзэ

Б. Къабзабзэ

В Къабзэф1

20.Лъабжьит1 зэхыхьэу къэхъуа псалъэр къыхэх

А. Гъэкъабзэ

Б. Къабзабзэ

В Къабзэф1

21. Псалъэ зэхъуэк1а зэрыхъу префикс, суффикс зыпыт гупыр къыхэх

А. Адыгэхэм, сурэтыр, тратхащ, хабзэрщ.

Б. Хабзэжь, адыгагъэ,сурэттех, тхыгъэ.

В. Къэгъэк1, хуэлэжь, къаплъэ.

22. Псалъэ къызэрыхъу префикс зыпыт гупыр къыхэх

А. Адыгэхэм, сурэтыр, тратхащ, хабзэрщ.

Б. Хабзэжь, адыгагъэ,сурэттех, тхыгъэ.

В. Къэгъэк1, хуэлэжь, къаплъэ.

23. Псалъэ къызэрыхъу суффикс зыпыт гупыр къыхэх

А. Адыгэхэм, сурэтыр, тратхащ, хабзэрщ.

Б. Хабзэншэ, адыгагъэ, тхыгъэ.

В. Къэгъэк1, хуэлэжь, къаплъэ.

24. Псалъэ лъабжьэхэр зэхыхьэу къэхъуа псалъэхэр зыхэт гупыр къыхэх

А. Адыгэхэм, сурэтыр, тратхащ, хабзэрщ.

Б. Хабзэф1, адыгэбзэ, напэ1элъэщ1.

В. Къэгъэк1, хуэлэжь, къаплъэ.

6 класс

1.

Урок блэк1ахэмк1э.

Тест лэжьыгъэ

Тест лэжьыгъэхэр Унэц1эр, ц1эр__________________________классыр______

Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын

1. хэбзэф1, намысыф1э, куабжэ 1. Дари, джэджье, бали.

2. хабзэншэ, нэмысыф1э, куэбжэ 2. Дуней, фий, шыбжий

3. хабзаф1, намысыф1э, куабжа 3. дунейф1, шыбжийщ, фирей

Щыуагъэ зыхэмытыр къыхэгъэщын Щыуагъэ зыхэтыр къыхэгъэщын

1. мэстерской, пхъэмбгъу 1. ипхъу, и къуэ, си 1э

2. псынэпс, дахагъэ, Къэбэрдей 2. зэщызот1агъэ, зэзолъэщ1

3. псынэ псы, сэбий, къабардей 3. сабий, дуней, дахащэ

Зэпыту тхын хуей псалъэ зэпхахэр Зэпыхауэ тхын хуей псалъэ зэпхахэр

1. илъэс(щы), и (бгъу), зы (шы) 1.и(пхъу), и(лы), зи(хъы)

2. дахэ (дыдэ), зи (1уэху), и (нэгу) 2.зи(ши), зи(мэли), зи(жэми)

3. мэл (куэ), щ1эныгъэ(ф1ы), и (пкъы) 3. Зи (жьэ), зы(къуэ),уи(пц1)

Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын

1. выгуы, уынэжь, псэлъэжь 1. пщэде, дэже, Джэри

2. псалъэжь, джэдкъурт, маф1эгу 2. дэжей, Джэри, пщэдей

3. джэд къурт, жэм щ1э,мэф1эгу 3. пщэдей, дэжей, Джэрий

А здыдэгъэувэжын хуей гупыр къыхэгъэщ Э здыдэгъэувэжын хуей гупыр къыхэгъэщ

1. с…балъэ, гъэху…бэн, д…гъэф1 1. …нэгу, …пхуэдэ, …къылыф1э

2. в…къэщ1э, къ…бзагъэ, п…сэрей 2. з…уэф1, х…бзэмыщ1э, м…хуэф1

3. ху…бэ1уэ, къоху…бэк1, л…жьапщ1э 3. игъэщ…бэнщ, егу…пэк1ын, гъэху…бэн

У здэщытын хуей псалъэ гупыр къыхэгъэщ Уэ здэщытын хуей псалъэ гупыр къыхэгъэщ

1.куэд щ1а…, пкъо…, тэрэзэ… 1. ебланэ…, ф1ы…, къыкъуэкъ…

2. уашхэ…, щыхь…, тхьэк1умэк1ыхь… 2. апхуэдиз…, нэхущ…, плъыжь…

3. дуней…, псэу…, гужьея… 3. хъурей…, зэ…, мыхьэнэ…

Префикс зэ- здэщытын хуейр къыхэх Префикс зы- здэщытын хуейр къыхэх

1. 1элъэщ1ыр з…трелъхьэ 1.1элъэр з…1эрелъхьэ

2. к1апсэр з…пищ1ащ 2. анэм з…бгъэдешэ

3. машинэхэр з…к1эрищ1ащ 3. гупыр з…бгъэдэшэн

Щыуагъэ зыхэт гупыр къэгъуэтын Щыуагъэ зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1. энэшхуэ, дарий, къуажэбгъу 1. къафак1уэ, хуабэ1уэ, хуэмыхуу

2. 1ыхьэр зэхэлъхьэн, зэгуры1уэн 2. джэджьей, хъыбарыщ1э, лъеяуэ

3. дуней, 1элъыныщ1э, благъэщ1э 3. егъащабэ, дзэгуэ1уэ, сэбалъэ

Щыуагъэ зыхэт гупыр къэгъуэтын Щыуагъэ зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1.къуажапщэ, егъащабэ, зегъадахэ 1. къэбзагъэ, уызынчагъэ, пэсэ1уэ

2.лъэгъуыгъуаф1э, щхъуэнт1афэ 2. пхъашэу, пасэрейуэ, к1уауэ

3.мэщ1э1уэ, дзэгуэ1уэ, мэщ1э1уэ 3. щхъуант1агъэ, хабзэншэ, дамэпкъ

2.

Яджахэмк1э

Диктант, грамматическэ лэжьыгъэ щ1ыгъуу.

Шы губзыгъэ.

Зы щ1алэ гуэрым шы хьэлэмэт и1эт, дэтхэнэри къехъуапсэу. Ари шыгубзыгъэ дыдэт. Шыр щ1алэм эпхуэдизк1э есати дапщэщи и гъусэт. Эпхуэдэурэ заман зыбжанэ к1уащ.

Зауэр къэхъеящ, щ1алэри абы к1уащ. Зэгуэрым щ1алэр абы хэту гъэр хъуат. Абы ишри бийм я 1эмыщ1э ихуат. Зыри умылъагъуу жэщт. Щ1алэр 1эпхлъэпх ящ1ауэ щ1ым щылът. Абы къызэхихащ япэмыжыжьэу езым и шым и макъ. Щ1алэм зыщхьэпридзурэ шым пэгъунэгъу зищ1ащ. Шым зэрепха к1апсэр зэпишхык1ырт. Абы к1апсэр зэпигъэхуащ, и 1упэхэмк1э щ1алэр къилъыхъуэу щ1идзащ. Щ1алэр дзапэк1э къипхъуатэри шыр занщ1эу щ1эпхъуэжащ. Апхуэдэу шы губзыгъэм щ1алэр гъэрып1эм кърихащ.

3. Грамматическэ лэжьыгъэхэр.

Апхуэдэурэ зэман зыбжанэ к1уащ. -синт. зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Б) 1упэхэмк1э - фонетикэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

В) Пэгъунэгъу – зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Ет1уанэ гупым.

А) Апхуэдизк1э -к1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Б) Шым зэрепха к1апсэр зэпишхык1ырт. Зы щ1алэ гуэрым шы хьэлэмэт и1эт, дэтхэнэри къехъуапсэу. - синт. зэпкър.

В) Къехъуапсэу -зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

3.

Псалъэ зэхэлъхэр.

Словарнэ диктант.

Щхьэцыщ, щхьэхуещэ, пхъэкъу, пхъэнк1ак1уэ, мастэкъуаншэ, компьютерытх, тхыдэтх, тхуэрык1уэгъуэ, тхылъымп1эпс, тхьэгурымагъуэ, компьютерщ1ыж, бжэмышхыщ1, жыхапхъэкъутэ, кавычкэм дэтхэн, пшынэ екэн, тхылъдэлъхьэ къэщэхун, есэпым егугъун, унэ лэжьыгъэр къэпщытэжын.

Цыджанэ къуэлэн, махуэ дыгъэпс, пщ1ант1э хуит, къуажэ уэрамышхуэ, джабэ задэ, мазэ ныкъуэ, мэрак1уэ лъэнтхъуий, гъэмахуэку мазэ, къэрабэ гъуэжь.

4.

«Номинхэмрэ бгъэмрэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

НОМИНХЭМРЭ БГЪЭМРЭ

Хэку хуабэхэм щы1э мэзышхуэхэм номин куэд щопсэу. Язы-ныкъуэ номинхэр къэк1ыгъэ, дэ хуэдэхэмк1э машхэ. Адрейхэм къуалэбзу абгъуэхэр къахъунщ1э, джэдык1э къагъуэтмэ, къы-зэщ1акъуэ.

Зы махуэ гуэрым номин ц1ык1ухэм джэгун къахэхъыжьат. Зым жыг къудамэм зык1эрищ1ауэ хуэ1эзэу зыщ1еупск1э, нэ-гъуэщД т1ур зозауэ, къызэрохуэк1. Адэк1и щхьэхуэу т1ысахэу и ныбжьэгъум и щДыфэм къыхэуа банэхэр номиныжьым къы-хегъэкъэбзык1ыж, зы номин ц1ык1уи пхъэщхьэмыщхьэ ешхри къабгъэдэсщ.

Номин ц1ык1ум сабыру щысыныр щ1эх еужэгъу. Къыщолъэ-тыжри, зы къудамэм илърэ адрейм лъэурэ, ар нэхъ жыг лъагэ дыдэм и щхьэк1эм док1уей.

Асыхьэтым бгъэжь гуэр хьэуам лъагэу щыхуарзэрт. Бгъэм зи закъуэ хъуа номиныр къелъагъу, мывэм хуэдэу зыкъре-дзыхри и лъэбжьанэ жанхэмк1э зэщ1еубыдэ. Ауэ мыдрейми зитыркъым, и 1ит1ымк1и и лъакъуит1ымк1и жыг къудамэм зык1эрищ1ауэ дэ1эпыкъуэгъу щхьэк1э маджэ.

Абы къыщыщ1а къулейсызыгъэр щалъагъум, и ны-бжьэгъухэр гуп зэрыгъэхъури а жыгым псынщ1эу дэжеящ. Псори мэк1ий, зэрызохьэ. Ежахэщи, зым бгъэм и к1эм къабзий къыхеч, ет1уанэр и дамэм йопхъуэ, ещанэр бгъэ лъакъуэм йо-дзакъэ, хэти къыщхьэщыт1ысхьэпауэ и тхыцДэм йофыщ1ыхь.

Бгъэр шынащэри къиубыда номин ц1ык1ур иут1ыпщы-жак1эт, ауэ иджы езыр къа1эщ1эк1ыжыныр гугъут. И дамэ лъэщхэмк1э ижьымк1и сэмэгумк1и уащ, и пэ жанымк1э дзэ-къащ - зыри къик1ыртэкъым. Абы и к1эм 1эмыщ1э изурэ къа­бзий хачат, и дамэхэри яфыщГат.

Ик1эм ик1эжым мэжэщ1ал1эу, зэхэфыщ1ауэ ерагъыу я1э-щ1эк1ри лъэтэжащ. Абы и ужьк1э ар номинхэм зэик1 къатеуэ-жакъым. (187.)

5.

Ц1эпапщ1эмрэ бжыгъэц1эмрэ

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу.

ЕСЭПЫМ ХЭЗЫЩ1ЫК1 ШЫ

Псэущхьэхэм я зэхэщ1ык1ыр здынэсыр къэщ1эным куэдрэ елэжьащ урыс дохутыр гуэр. Абы къихутащ адрей псэущхьэхэм-рэ къуалэбзухэмрэ нэхърэ шым есэпымк1э нэхъ зэхэщ1ык1 и1эу. Попугайр мэбжэф пл1ым нэс. Абы т1эк1ук1э йоф1эк1 джэдум и зэхэщ1ык1ыр. Ар мабжэ хым нэс. А т1ум яток1уэ пщДым нэс бжэф къуаргъыр. А псом нэхърэ нэхъ губзыгъэр, есэпк1э нэхъ 1эзэр фщ1эрэ? Ар хьэрш. Абы т1ощ1ым нэс бжыгъэхэр къегъуэтыф. Ауэ псоми яф1эк1ыжыр шырщ.

Зэгуэрым мэкъумэшыщ1эр губгъуэм щывэрт шык1э. Вагъэбдзумэ т1ощ1 ихьанэужь, абы шым зригъэгъэпсэхуащ. Йужьк1э езы шыр зэпымычу къэувы1ащ т1ощ1рэ хьэсэм къек1уэк1ыху. Ар зэик1 щыуакъым зы бжыгъэк1э нэхъ мыхъумик1. Апхуэ-дэу къек1уэк1ыгъуэ т1ощ1 къэс шым зигъэпсэхуащ, хьэсэр вэн яухыху. (97.)

Грамматическэ лэжьыгъэхэр:

1. Попугайр мэбжэф пл1ым нэс- синт.зэпкър.

2.Т1ощ1ым- морф. зэпкър.

3.Къыхэтхык1ын ц1эпапщ1эхэр

Къыхэтхык1ын ц1эпапщ1эхэр

6.

Урок блэк1ахэм яджахэмк1э

Тест лэжьыгъэ.

Унэц1эр, ц1эр______________________

1. Псалъэухар и пкъыгъуэк1э зэпкърыхын.

Чэрим псынщ1эу щылъэтри псы 1уфэм ежэл1ащ.

Макъ дэк1уашэ дэгук1э къыщ1едзэ:

- : к1эпхъ, щ1ымахуэ, къамэ

- : псалъэ, сэлам, хадэхэкI

- : балий, вабдзэ, лэкъум

- : бжэ, нып, ручкэ

2. Зэпыхауэ тхын хуейщ:

- : псы (1эф1)

- : гъуджэ (мажьэ)

- : бабыщ (къурт)

-: гъущ1 (куэбжэ)

3. Тхылъхэр щырыщу дгуэшыжащ. Псалъэухам хэт бжыгъэц1эм и разрядыр къэвгъэлъагъуэ

-: зэрызэк1элъык1уэ

-: къутахуэ

-: зэрагуэш бжыгъэцэ1э

4. Мы глаголхр (нэк1уащ, матхэ) зэрыт бжыгъэр къэгъэлъэгъуэн

-: закъэ бж.

-: куэд бжыгъэ

103. Префикс зы ятх:

- псэ зы1утым предмет гуэр зыбгъэдилъхьэмэ е зыбгъэдихмэ

-: глаголым куэд бжыгъэ къигъэлъагъуэмэ

-: глаголыр блэк1а зэманым итмэ

5. Машинэр псынщ1э дыдэу к1уэрт. Мы псалъэухам хэт « машинэ» псалъэр итщ

-: закъуэ бж, им. пад., белдж. склоненэм

-: куэд бж, им. пад., белдж. склоненэм

-: закъуэ бж, им. пад., мыбелдж. склоненэм

6. Сэ сыхуейщ джатэ, мык1ыхь, мык1эщ1, бий жыжьэр къыщышынэу, бий гъунэгъур хигъащ1эу. Мы псалъэухам хэтщ щы1эц1эу

-: тху

-: щы

-: зы

7. Ахэр нобэрей зэ1ущ1эм хэтын папщ1э, сыти ящ1энут. Мы псалъэухам хэт къыхэгъэща псалъэр псалъэ лъэпкъыгъуэк1э

-: щы1эц1э

-: ц1эпапщ1эщ

-: глагол

8. Адыгэ хабзэм зэхъуэк1ыныгъэ игъуэтащ, абы лъандэрэ. Псалъэухам къыхэгъэщын макъ дэк1уашэ жьгъыжьгък1э къыщ1идзэ псалъэр

-: лъандэрэ

-: зэхъуэк1ыныгъэ

-:хабзэ

9. Аслъэн мэзым мак1уэ. Сыт хуэдэ падежым ит мы псалъэухам хэт мэзым псалъэр.

-: именительнэм

-: эргативнэм

-: послеложнэм

10. Нэхъыжь къыщыщIыхьэкIэ утэджын хуейщ. Хьэрф дэк1уашэ нэхъыбэ зыхэт псалъэр къыхэгъэщын.

- : тэджын

-: къыщыщ1ыхьэк1э

-:утэджын

11. Хьэрфзешэ Э дэгъэхуащ

- : 1эуэлъ…уэ, унэ1у…т, ун…гъуэшхуэ

- : х…хуагъэ, хь…кущхьэ, мэхъуахъуэ

- : у…тэр, у…рэдыщ1э, къ…гъуэтыжын

4. Зи щхьэ хущымыт псалъэ лъэпкъыгъуэ гупыр къыхэгъэщын.

- : наречие, причастие, деепричастие

- : щы1эц1э, ц1эпапщ1э, бжыгъэц1э

-: союз, послелог, частицэ

5. Тхьэк1умэк1ыхьым зыри жи1эжыртэкъыми, уашхэр абы еупщ1ащ. Мы псалъэухар

-: зэхэлъщ

-: псалъэуха ирикъуркъым

-: къызэрык1уэщ

6. Тхьэк1умэк1ыхьым зыри жи1эжыртэкъыми, уашхэр абы еупщ1ащ. Къыхэгъэща псалъэр къэхъуащ

-: лъабжьэм суффикс пыувэк1эрэ

-: лъабжьэм префикс пыувэк1эрэ

-: псалъэпкъ зэхыхьэк1эрэ

7. Мы псалъэхэм щы1эц1эр.

- къыбгъэдэк1ыжащ

-: къэк1ыгъэ

-: Къалэк1ыхь

8. Щытык1э къэзыгъэлъагъуэ плъыфэц1эхэр къыхэгъэщын

9. Дыгъуасэрей уэшх хуабэм и ужьк1э къэк1ыгъэхэм зрачащ.

Мы псалъэухам хэт «къэк1ыгъэхэм» псалъэр псалъэ лъэпкъыгъуэк1э.

-: щы1эц1эщ

-:глагол

-:плъыфэц1э

10. Мыпхуэдиз, мопхуэдиз, апхуэдиз мы ц1эпапщ1эхэр. 12. Бжыгъэц1эр къыхэгъэщын

-: относительнэ ц1эпапщ1эхэщ -: етхуанэ

-: зыгъэлъагъуэ ц1эпапщ1эхэщ -: зызотхьэщ1эь

-: белджылы ц1эпапщ1эхэщ -: согъэщ1агъуэ

-: щхьэ ц1эпапщ1эхэщ

13.Ударенэр япэ пычыгъуэм телъщ: 14. Зэлэжь гъэпсык1эр къыхэгъэщын

- : к1апсэ -: ягъэкъабзэ

- : дуней -: гъэкъэбзащ

- : хьэлыгъуанэ -: хуагъэкъабзэ

- : тхьэк1умэк1ыхь

15.Мухьэмэд унэ къищэхуащ сыт хуэдэ падежым ит «Мухьэмэд» псалъэр

-: эргативнэм

-: именительнэм

-: обстоятельственнэм

-: послеложнэм

1.С…би…хэр шк1эм зэреджэр……. .

2. Джэдым къ…риш шыр…...

3. Пыжь къызыпык1э чыцэ……..

4. …дыгэ ц1ыху….хъу фащэ……...

5. Псэу….лъэ, унэ хуэдэхэм я (щхьэм) иридэк1уе…н пап…щ1э, къагъэсэбэп 1эм …псымэ……..

6. Джэдыр тесын пап….щ1э, джэдэщым xyaщ1 къу…рагъ тет1ысхьэп1э……….

7. Къ…рэшей(Шэрджэсым) щыпсэу лъэпкъхэм ящыщ зы……...

8. Къэк1ыгъэхэм я( къудамэр) зытет пкъы нэхъ (гъум)……..

9. Нобэ къык1элъык1уэн…. махуэр……..

10. Куэдрэ л….жьэ, л…жьэн з….ф1эф1………..

11. Пхъэ ща1у…щ1к1э, къыгуэлъэт щыкъуе... ……..

12. Хьэж…гъэ щауху…нщ1к1э, къыхэк1 пыдзахуэ..

7.

Глаголым и тхык1эр.

Словарнэ диктант

Дахэ, зыгъэдэхэн, лажьэ, хуэлэжьэн, тхыгъэ, хуэтхын, тхыгъуаф1э, къабзэ, къабзагъэ, зыгъэкъэбзэн, псалъэ, псалъалъэ, хуэпсэлъэн, бзаджэ, бзаджагъэ, хуэбзэджэн, хуабэ, хуабагъэ,зыгъэхуэбэн, благъэ, гъэблэгъэн. (20-25)

8.

«Бжэндэхъухэр»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

БЖЭНДЭХЪУХЭР

Бжэндэхъухэм я къэлъэтэжыгъуэ хъуащ. Дэ жьы хъуа бжэндэхъу унэхэр зэдгъэпэщыжащ, щ1эуи зыкъом ф1эддзащ. Ик1эм икХэжым, мартым и 30 пщэд-джыжьым жьыуэ, зыгуэр к1иящ: «Феплъыт, бжэн­дэхъу!»

Ик1и, пэжу, ахэр щиху жыгым и щхьэк1эм лъагэу ф1эсхэт. Дэ ахэр дыбжу щ1эддзащ: зы, т1у, пл1ы, пщык1уз... А махуэми пщыхьэщхьэми абыхэм къыхэфиик! закъуэтТакъуэ ф1эк1 зэрызехьэшхуэ я1акъым. Бжэндэхъухэм къару зрагъэгъуэтыж хуэдэу, нэгъабэ зыщыпсэууэ щыта щ1ып1эхэм кХуэрэ къап-лъыхьу ек1уэк1ащ. Ит1анэ я унэхэр зыубыда бзухэр къыщ1ахужыным иужь ихьахэщ.

Бжэндэхъухэр я унэм и щхьэк1э лъагэу т1урыт!у къытотХысхьэри къытесхэщ, нэбгъузк1э ищ1агъымк1э темынлъэкъук1ыу къеплъыххэу. Бзур абгъуэм тГэ-к1унит1э зэры1улъэту, бжэндэхъум, мывэм хуэдэу, зыкъредзыхри и унэм къыщХохутэж.

Бжэндэхъухэм я абгъуэр чэзуурэ яхъумэ; зыр исщ, -адрейр мэлъатэ.

Фщ1эуэ п1эрэ фэ зы бжэндэхъум гъэмахуэм и к1уэц1-к1э хадэхэмрэ жыгхэмрэ зэран яхуэхъу хьэп1ац1э л1эужьыгъуэу игъэк1уэщ1ыр зыхуэдизыр? Пшэчу щытмэ, езым и хьэлъагъым хуэдэ щищ мэхъу! Абы къыхэк1к1э махуэ псор хущ1ыхьэгъуэ имыхуэу, къалъэ-тыхьу ягъак1уэ бжэндэхъухэм.

Зывмыгъэхъейуэ махуэк1эрэ жыг хадэм зыщ1ып1э деж фыщысмэ, фэ щ1эх дыдэу бжэндэхъухэр къы-вэсэнщ, гъунэгъу зыкъыфхуащ1уи хуежьэнхэщ. Фымы-гъащтэу шДакхъуэ щыкъуей, хьэп1ац1э сыт яхуэфпхъыу щытмэ, куэдыщэ дэмык1ыу фи 1эм илъыр ирахыурэ яшхыу, фи дамащхьэхэм къытет1ысхьэу щ1адзэнщ. (169)

9.

Глагол

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу.

ХЭТ ДАУЭ Щ1ЫМАХУЭР ИРИХА.

Мэзым щ1эс хьэк1экхъуэк1э гупым щ1ымахуэр къак1эщ1эзэрыхьащ. Сыт ящ1энт абыхэм? Щ1ымахуэр щхьэж зэрыхузэф1эк1к1э ирихыу хуежьащ. Апхуэдэурэ зэманри к1уащ. Зыкъом дэк1ри, мэзым щ1эс хьэк1экхъуэк1э къомыр апхуэдизу зэжьа гъатхэр къэсащ, дыгъэри гуащ1эу къепс хъуащ. Уэсыр тек1ыжащ, махуэ хуабэхэри къэсащ.

Гъатхэр къэса нэужь, мэзым псэщ1э къыхыхьэжа ф1эк1а пщ1энутэкъым, псэущхьэхэм я гъащ1эм зихъуэжащ. К1эпхъ ц1ык1ур жыг гъуанэм къипщыжащ. Дзыдзэри, уашхэри, цыжьбанэри, мыщэри я гъуэхэм къипщащ. К1эдрэ зэрымылъэгъуа, зэхуэзэша хьэк1экхъуэк1эхэм зэжра1эжу щ1адзащ, дауэ щ1ымахуэр ягъэк1уами, хэт сыт хуэдэ пщ1ыхьэп1э илъэгъуами.

Абыхэм ящыщ псэущхьэ гуэрым зыри жимы1эу адрейхэм жа1эм еда1уэрт. Ар тхьэк1умэк1ыхьырати, уашхэр абы еупщ1ащ: «Уэ дауэ мы щ1ымахуэ к1ыхьыр бгъэк1уа, назэ?» « Фэ къомым зыщ къывгурымы1уэр, сэ си лъакъуэхэмрэ си джэдыгумрэ си1эу сызыщышынэн зыри щы1экъым»,— жэуап къет назэм зыри къыф1эмы1уэхуу. Абы жи1ахэр зэхэзыха Хьэк1экхъуэк1эхэр абы ехъуэпса мыхъумэ зыри жа1акъым. (104.

Грамматическэ лэжьыгъэхэр.

Япэ гупым.

А) Мэзым щ1эс хьэк1экхъуэк1э гупым щ1ымахуэр къак1эщ1эзэрыхьащ. -синт. зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Б) Еупщ1ащ - фонетикэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

В) Щ1ымахуэр – зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Ет1уанэ гупым.

А) Ехъуэпса -фонетикэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Б) Зыкъом дэк1ри, гъатхэр къэсащ - синт. зэпкър.

В) Бгъэк1уа -зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

10.

Илъэсым яджар

къызэщ1эзыкъуэж

Тест лэжьыгъэ

1.Псалъэ къэхъук1э разделым дегъэдж

а. псалъэухам и пкъыгъуэхэр

б.бзэм хэт псалъэхэр.

в.псалъэ къызэрыхъу щ1ык1эр.

2.Псалъэ къэхъук1э разделым хэмыхьэр къыхэгъэщ.

а. псалъалъэхэр.

б.псалъэ къызэрыхъу суффиксхэр.

в.псалъэ зэхэлъхэр.

3. Псалъэ зэхэлъхэр ар

а.лъабжжьэ зыбжанэ зэ1эхэращ

б. къэдмыгъэсэбэпыжхэращ

в.птхыну гугъухэращ.

4.Мы псалъэ гупым псалъэ зэхэлъыр къыхэгъэщ.

а. къыф1эхуащ

б. щхьэуз.

в. щхьэынэ.

5. Псалъэ зэхэлъхэр зэщхьэщедз

а. екъуа дэту ятхыу

б.зэпыту ятхыу

в.апхуэдээ щы1экъым

6. Псалъэ къэхъук1э разделым хэмыхьэр

а.нагъыщэхэм я гъэувык1эр

б.псалъэщ1эхэр

в.псалъэ къэхук1эмрэ псалъэ зэхъуэк1ык1эмрэ

7.Пэжыр къыхэх. Псалъэщ1э къохъу…

а.лъабжьэм суффикс пыувэу

б.лъабжьэм префикс пыувэу

в.суффиксрэ префиксрэ зэпыувэу

8.Пэжыр къыхэх. СОТХЭ къыхэгъэщар

а.щхьэ префиксщ, псалъэр зэзыхъуэк1

б.псалъэщ1э къызэрыхъу префиксщ

в.зэман къэзыгъэлъагъуэ префикс

9.Пэжыр къыхэх СОТХЭ къыхэгъэщар

а.лъабжьэщ

б. псалъэщ1э къызэрыхъу префиксщ

в. псалъэщ1э къызэрыхъу суффиксщ

10.Лъабжьэк1э йоджэ

а. псалъэм зызмыхъуэжу хэт 1ыхьэм

б.псалъэпэм иту зызыхъуэжу къак1уэ 1ыхьэм

в псалъэк1эм щыту зыхъуэжу къак1уэ 1ыхьэм

11.Лексикэ разделым дегъэдж

а. псалъэухам и пкъыгъуэхэр

б.бзэм хэт псалъэхэр.

в.псалъэ лъэпкъыгъуэхэр.

12.Лексикэ разделым хэмыхьэр къыхэгъэщ.

а. псалъалъэхэр.

б.псалъэ къызэрыхъу суффиксхэр.

в.псалъэщ1эхэр.

13. Жьы хъуа псалъэхэр ар…

а.къытхуэмыпсэлъхэращ

б. къэдмыгъэсэбэпыжхэращ

в.птхыну гугъухэращ.

14.Фразеологизыр къыхэгъэщ.

а. и щхьэр къыф1эхуащ

б. и щхьэр мэуз.

в. и щхьэр ежь.

15. Псалъалъэхэр зэщхьэщедз

а. орфографическэ

б.пунктационнэ

в. грамматическэ

16. Щ1ып1эм епха псалъэхэр.

а.хамэ къэралхэм щыпсэухэм я псэлъэк1э

б.щ1ып1эщхьэуэм щыпсэухэм я псэлъэк1э

в хьэблэ щхьэхуэхэм дэсхэм япсэлъэк1э

17. Адыгэбзэм къыхэхъук1ыжа псалъэхэр.

а.лъэ, шы, лы

б. школ, тетрадь, журнал

в. телефон, интернет, скоба

18. Нэгъуэщ1ыбзэм щыщу къыхыхьа псалъэхэр

а.лъэ, шы, лы

б. школ, тетрадь, журнал

в. телефон, интернет, скоба

19. Псоми зэхуэдэу къагъэсэбэп псалъэхэр

а. антракт, сценэ, роль

б. школ, тетрадь, журнал

в. псы, уэшх, къалэ

20. 1эщ1агъэм епха псалъэхэр.

а. антракт, сценэ, роль

б. школ, тетрадь, журнал

в. псы, уэшх, къалэ

7 класс

1.

Причастие

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

Мывэ закъуэ.

Къуршми мэзми къабгынауэ

…(М,Н)ывэр уафэм ныдоплъе…(й,и).

Вагъуэ пщ1ыпщ1у къыпщхьэщытми,

Жы1эт, сытыр уи дуней(! ?)

Нэфым ещхьу (м,н)…ывэ ф1ыц1эр

Къурш удз дахэм ялъо1эс.

Жы1эт, сытым ущ1эхъуэпсрэ(! ?)

Уи ( псэм) сытыр и гунэс(! ?)

Гъатхэ жы…(ж,жь)эм упэплъэну(! ?)

Пы1э хужьри …(т,щ)хьэ пщхьэрыгъ(! ?)

Гъатхэ къэсмэ, жьэ бгъуэтыну,

Убзэмы1уми, ущогугъ.

Пшэ (1эрамэ) пщхьэщытахэр

Уэшх ебгъашэу чырэ к1уа(! ?)

Жы1эт, сытым ущ1эхъуэпсрэ(! ?)

Уэс птелъахэр …(щ,т)хьэ бгъэтк1уа(! ?)

Жьы къепщами, уэрщ зэшхыдэр.

У…(а,э)фэгъуагъуэр пщхьэщымыт.

Уи (1эдакъэм) сыт щ1эмык1ми.

Щыблэм джанэ пхурадык1.

Къуршми мэзми уабгынауэ,

Дыгъэ нурми уегъэди…(й,и).

Мывэ(, -) лъагэу зэп1этащи,

Щ1ым уи ( ныбжьыр) щаукъуэди…(й,и).

Грамматическэ лэжьыгъэхэр:

А) Къуршми мэзми къабгынауэ мывэр уафэм ныдоплъей.-синтакс.

Б) Мывэр – морф.

В). Къурш-фонет.

2.

Причастиемрэ абы и л1эужьыгъуэхэмрэ

Тест лэжьыгъэ

1. Пэжыр къыхэх.

А. Причастиер зи щхьэ хущмыт палъэ лъэпкъыгъуэщ

Б. Причастиер зи щхьэ хущыт палъэ лъэпкъыгъуэщ

В. Причастиер псалъэухам и пкъыгъуэщ.

2. Пэжыр къыхэх.

А. . Причастиер псалъэухам хоувэ опредленэу

Б. . Причастиер псалъэухам хоувэ остоятельсвэу

В. Причастиер псалъэухам хоувэ опредленэу, дополненэу

3.Пэжыр къыхэх.

А. Причастиер зехъуэж щхьэк1э, зэманк1э, бжыгъэк1э

Б. Причастиер зехъуэж падежк1э, бжыгъэк1э

В. Причастиер зихъуэжкъым.

4.Щыуагъэр гъэгъуэт.

А. Причастиер къытохъук1 глаголым

Б. Причастиер къытохъук1 бжыгъэц1эм

В. Причастиер къытохъук1 ц1эпапщ1эм.

5.Пэжыр къыхэх.

А. Причастием и1эщ къепха псалъэ

Б. Причастием и1экъым къепха псалъэ

В. Причастиер къок1уэ зэхэлъу.

6. Причастие гупыр къыхэх.

А. Жьынду, джэду, дамэду

Б. Плъэгъуа, птха, ябжар

В. Хыуэ, плъыжьу, щэ.

7.Щыуагъэ зыхэт сатырыр къыхэгъэщ.

А. Хырыхыурэ, ехъуапсэурэ, асыхьэту

Б. Пщэдджыжьу, хуабэу, губзыгъэу

В.Псоуэ, ф1ыуэ, дахэу

8.Пэжыр къыхэх.

А. Причастием плъыфэц1эм и щытык1эхэр и1эщ

Б. Причастиер плъыфэц1эм къыток1

В. Причастиер плъыфэц1эм къыток1 префикск1и суффикск1и

9.Пэжыр къыхэх.

А. Причастиер бжыгъэц1эм къыток1 суффикск1э

Б. Причастиер бжыгъэц1эм къыток1 префикск1э

В. Причастиер бжыгъэц1эм къытек1къым

10.Пэжыр къыхэх.

А. Причастиер зи щхьэ хущытщ

Б. Причастиер зи щхьэ хущытъым

В. Причастиер псалъэ лъэпкъыгъуэкъым

11.Пэжыр къыхэх.

А. Причастиер Суффикс – -р, -м, -мк1э, -к1э къохъу

Б. Причастиер Суффикс – -э, -у,-уэ,-дэ –к1э къохъу

В. Причастиер Суффикск1э къэхъукъым

12. Причастиер зыхэт псалъэухар къыхэгъэщ.

А. Блыным ф1элъ а сыхьэтыр къэувы1ащ

Б. А сыхьэтыщ1эр тэмэму мэлажьэ

В. Асыхьэту дунейр къызэ1ыхьащ.

13.Причастие л1эужьыгъуэр гъэбелджылы. Къэсщта тхылъыр

А. обстоятельственнэ

Б.зэлэжь

В.Зылэжь.

12.Причастие л1эужьыгъуэр гъэбелджылы. Тхылъыр къэзыщта еджак1уэр

А. обстоятельственнэ

Б.зэлэжь

В.Зылэжь.

14.Причастие л1эужьыгъуэр гъэбелджылы. Тхылъыр къыщащта махуэм

А. обстоятельственнэ

Б.зэлэжь

В.Зылэжь.

15.Обстоятельственнэ причастиер къыхэгъэщ

А. Тхылъыр къыщыдэк1а гъэр

Б.Тхылъыр зытхар

В.Тхылъы зыхуатхыжа л1ыхъужьыр.

16.Зылэжь причастиер къыхэгъэщ

А. Тхылъыр къыщыдэк1а гъэр

Б.Тхылъыр зытхар

В.Тхылъы зыхуатхыжа л1ыхъужьыр.

15.Зэлэжь причастиер къыхэгъэщ

А. Тхылъыр къыщыдэк1а гъэр

Б.Тхылъыр зытхар

В.Тхылъы зыхуатхыжа л1ыхъужьыр.

18. Тхыгъэм еджи лэжьыгъэр гъэзащ1э.

(1) Адыгэхэм я псалъафэу щытащ Исурэтыр бжаблэм тратхащ. (2) Ар къызытек1ар адыгэхэм яхэлъа хабзэрщ: хьэщ1э къахуэк1уамэ, а хьэщ1эм и лъэпкъ дамыгъэр я хьэщ1эщыбжэм традзэу, пхъэм дахэу къыхагъэжьык1ыу зэрыщытам. (3) Зи хьэщ1эщыбжэм нэхъ дамыгъэ нэхъыбэ телъхэр хьэщ1эк1э нэхъ жумарту ябжырт. (4)Абы адыгагъэ нэхъ яхэлъу ялъытэрт.

1. Нагъыщэхэр гъэувыжын

2. Причастиер къыхэтхык1ын.

3.

Орфографие

Словарнэ диктант.

Зэф1эсу жейуэ, къызэрымысыжам щхьэк1э гузавэу, унэм къыщ1эк1ыу, тхылъ седжауэ, к1уэурэ йоджэ, утхъуауэ къожэх, бууэ къыдохьэж, хуабжьу дыхьэшхыу, къек1уу псалъэу, жыжьэ лъэуэ, мэкъу пиупщ1у, лъейрэ к1уэду, махуэм 1эхъуэрэ жэщым пырхъыу, къыхэплъу(30).

4.

«Пащ1э Бэчмырзэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

«Пащ1э Бэчмырзэ»

Гъэмахуэ шылэт. Бэчмырзэрэ и гъунэгъу л1ыжь гуэррэ выгук1э Бахъсэн къик1ыжырт. Зыкъомрэ къэк1уауэ дыгъэм игъэгъуща шэрхъыр къыщ1эхуащ. Бэчмырзэ щ1идзащ ар зэригъэпэщыжу. Налшык лъэныкъуэмк1э къик1ыу выгу къак1уэрт, гуэдз къашэу. Абы ист щ1алит1. Сэлами кърамыхыу, дывдэ1эпыкъун лъэпкъи къыжрамы1эу щ1алэхэр блэк1ри ежьэжащ. Куэдыщэ дэмык1ыу выгур ящ1ыжри Бэчмырзэрэ л1ыжьымрэ щ1алит1ым ялъэщ1ыхьэжащ. Абыхэм я бжьыр къутауэ зэрагъэпэщыжу гъуэгум тетт. Бэчмырзэ псым къызэпрык1ыжщ, и гур къигъэувы1эщ, и бжьыр къыщ1ихри къихьри къаритащ. Ук1ытауэ щ1алэхэм бжьыр 1ахащ, «берычэт бесын» къыжра1эри ежьэжащ.

«Ар дауэ? Дэ ахэр къыддэмы1эпыкъуу, сэлам къудей къыдамыхыу къыдблэк1ри ежьэжащ. Ди бжьыр абыхэм щхьэ епта? Апхуэдэ хьэтыр абыхэм яхуэфащэкъым. Иджы дэ дауэ дык1уэжыну?» -къэгубжьауэ жи1эрт Бэчмырзэ и гъунэгъу л1ыжьым»

Бжьым и п1эк1э бжэгъуит1 гум ирагъэзагъэри л1ыжьит1ыр ежьэжащ.Апщ1ондэхук1э Бэчмырзэ и гъусэ л1ыжьым зыри жэуап иритакъым. Т1эк1у дэк1а нэужь, пащ1эм жи1ащ:

«Япэрауэ, дэ ди щ1ым дыкъэсыжащ, а щ1алэхэр Бахъсэн щыщщ, апхуэдэу щыщытк1э, ахэр хьэщ1эщ. Ет1уанэрауэ, дэ ди гур нэщ1щ, ахэр хьэлъэщ. Ещанэрауэ, дэ хэк1уэтауэ дынэсыж щхьэк1э, зыри къэхъунукъым. Епл1анэрауэ, дэ дыл1ыжьщ, ди лъэпкъ хабзэмрэ нэмысымрэ тхъумэныр дэ ди къалэнщ. Дэ емык1у тщ1эмэ, щ1алэхэр дэ къыддэплъеинущ. Ц1ыхубэм и нэмысыр тхъумэн хуейщ. Мис ахэращ бжьыр щ1алэхэм щ1естар»

5.

Наречие

Тест лэжьыгъэ

1. Пэжыр къыхэх.

А. Наречиер зи щхьэ хущмыт палъэ лъэпкъыгъуэщ

Б. Наречиер зи щхьэ хущыт палъэ лъэпкъыгъуэщ

В. Наречиер псалъэухам и пкъыгъуэщ.

2. Пэжыр къыхэх.

А. Наречиер псалъэухам хоувэ опредленэу

Б. Наречиер псалъэухам хоувэ остоятельсвэу

В. Наречиер псалъэухам хоувэ опредленэудополненэу

3.Пэжыр къыхэх.

А. Наречием зехъуэж щхьэк1э, зэманк1э, бжыгъэк1э

Б. Нраечием зехъуэж падежк1э, бжыгъэк1э

В.Наречием зихъуэжкъым.

4.Щыуагъэр гъэгъуэт.

А. Наречиер къытохъук1 глаголым

Б. Наречиер къытохъук1 бжыгъэц1эм

В. Наречиер къытохъук1 ц1эпапщ1эм.

5.Пэжыр къыхэх.

А. Наречие зэхэлъхэр ятх зэпыту, екъуа дэту

Б. Наречие зэхэлъхэр зэпыхыуэ

В. Наречие зэхэлъ щы1экъым.

6.Наречие гупыр къыхэх.

А. Жьынду, джэду, дамэду

Б. Плъэуэ, да1уэу, псалъэу

В. Хыуэ, плъыжьу, щэ.

7.Щыуагъэ зыхэт сатырыр къыхэгъэщ.

А. Хырыхыурэ, ехъуапсэурэ, асыхьэту

Б. Пщэдджыжьу, хуабэу, губзыгъэу

В.Псоуэ, ф1ыуэ, дахэу

8.Пэжыр къыхэх.

А. Наречиер плъыфэц1эм къыток1 суффикск1э

Б. Наречиер плъыфэц1эм къыток1 префикск1э

В. Наречиер плъыфэц1эм къыток1 префикск1и суффикск1и

9.Пэжыр къыхэх.

А. Наречиер бжыгъэц1эм къыток1 суффикск1э

Б. Наречиер бжыгъэц1эм къыток1 префикск1э

В. Наречиер бжыгъэц1эм къыток1 префикск1и суффикск1и

10.Пэжыр къыхэх.

А. Наречиер ц1эпапщ1эм къыток1 суффикск1э

Б. Наречиер ц1эпапщ1эм къыток1 префикск1э

В. Наречиер ц1эпапщ1эм къыток1 префикск1и суффикск1и

11.Пэжыр къыхэх. Наречие къызэрыхъу суффиксхэр

А. Суффикс – -р, -м, -мк1э, -к1э

Б. Суффикс – -э, -у,-уэ,-дэ

В. Суффикс – -щ, -т, -къым

12. Нареие зыхэт псалъэухар къыхэгъэщ.

А. Блыным ф1элъ а сыхьэтыр къэувы1ащ

Б. А сыхьэтыщ1эр тэмэму мэлажьэ

В. Асыхьэту дунейр къызэ1ыхьащ.

13.Наречие зыхэт пмалъэухар къыхэгъэщ.

А. Дахэ-дахэу лэжьэн папщ1э, машинэм к1элъыгъэплъын хуейщ

Б. Машинэм зэрык1элъыплъын хуейр ящ1акъым абыхэм, лэжьэн папщ1э

В.Машинэр щ1эщи къэлъымыплъ1ами, лэжьэн хуейщ.

18.Суффикск1э къэхъуа наречиер къыхэ

А. Щыму

Б. Ву

В Ду

Тхыгъэм еджи лэжьыгъэр гъэзащ1э.

(1) Адыгэхэм я псалъафэу щытащ И сурэтыр бжаблэм тратхащ. (2) Ар къызытек1ар адыгэхэм яхэлъа хабзэрщ: хьэщ1э къахуэк1уамэ, а хьэщ1эм и лъэпкъ дамыгъэр я хьэщ1эщыбжэм традзэу, пхъэм дахэу къыхагъэжьык1ыу зэрыщытам. (3) Зи хьэщ1эщыбжэм нэхъ дамыгъэ нэхъыбэ телъхэр хьэщ1эк1э нэхъ жумарту ябжырт. (4)Абы адыгагъэ нэхъ яхэлъу ялъытэрт.

1. 1-пэ псалъэухам наречиер къыхэгъэщ

2. 2-нэ псалъэухам наречиер къыхэгъэщын, къызытехъук1ар къэгъэлъэгъуэн.

3. 3-нэ псалъэухам наречиер къыхэгъэщын, къызытехъук1ар къэгъэлъгъуэн, синоним къыхуэхьын.

19. Наречиехэр щ1этхъэн.

Дэр-дэру, асыхьэту, гъуабжэлъабжэу, щ1ымахуэк1эу, ихъуреягъыр, зымахуэ, щхьэхынэ-щхьэхынэу,мащ1эфащ1эу, мащ1э-мащ1эу,гупу, гуп-гупу, зыгъэ,фэр-фэру, дяпэк1э, бжьыхьэпэу, гъэмахуэпэу, гъур-гъуру, 1эбыдэлъэбыдэу, дахэ-дахэу, хужь-ф1ыц1афэу,хужьыфэу,лъагэ-лъэщу 30.

6.

Наречием и къэхъук1эр

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу.

«Нартхэм я мэшыр»

Махуэм жэщ хъухук1э нартхэр лэжьащ. Пщыхьэщхьэу шхэну т1ысахэу мазэщ1эр дыщэ шабзэкъуу уафэм къиуващ. Нартхэр гуф1эри, шхэн зэраухыу, тэджхэри щхьэмыжпыч хыхьащ. Зэрыхыхьарауэ, мазэщ1эр ехуэх хуэдэу къаф1эщ1ащ. Еплъыпэмэ, мазэм и зы к1апэр иубыдауэ 1э ф1ыц1э к1ыхь гуэрым ирилъэфэхырт. Нартхэр къэу1эбжьауэ еплъу щытт абы. 1э ф1ыц1э к1ыхьым мазэр ирилъэфэхри къуршым къуилъэфащ. Арыххэу к1ыф1 хъуащ. Ет1уанэу ет1уанэ пщыхьэщхьэм мазэщ1эр аргуэру уафэм къиувэжащ. Арщхьэк1э, нартхэр щхьэмыжпыч зэрыхыхьэу, аргуэру 1э ф1ыц1э к1ыхьыр къурш щ1ыбым къыдэ1эбык1ри мазэ к1апэр ирилъэфэхыу щ1идзащ. Пщыхьэщхьэ къэск1э апхуэдэу хъурт. Арати, нартхэм мэшым и ныкъуэ ф1эк1а кърахьэл1эжыфыртэкъым, адрейр хыжьыжырти пылъэлъыжырт.

Грамматическэ лэжьыгъэхэр.

1.Наречиехэр къыхэтхык1ын, къызытехъук1ар гъэбелджылын.

е

А) Ет1уанэ пщыхьэщхьэм мазэщ1эр аргуэру уафэм къиувэжащ. -синт. зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Б) Аргуэру - морфологическэ зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

В) Мазэщ1эр - зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

е

А) Ет1уанэу - морфологическэ зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Б) Еплъыпэмэ, мазэм и зы к1апэр иубыдауэ 1э ф1ыц1э к1ыхь гуэрым ирилъэфэхырт.- синт.

В) Еплъыпэмэ -зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

7.

Частицэхэм я тхык1эр.

Словарнэ диктант.

Ук1уэну п1эр? Урокыр-щэ? Къэпщ1эну-т1э? псым деж, нт1э, пщэдейщ, мис си дневникыр, и гуапэ дыдэу, нэхъ 1эку1элъак1уэу, и1э дыкъевгъаджэ, Гагарин сымэ, Жэбагъы-щэ? Къызэт-т1э, хадэ къабзэ дыдэ, нэхъыщхьэ. 30.

8.

«Зэкъуэшит1»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

ЗЭКЪУЭШИТ1

Топауэр уэгум иувауэ

Уафэгу 1унэщ1ыр ягъэзджыздж,

Ди самолетхэр бийм теуауэ

Быдап1эр бомбэм иравык1.

Зым зыр к1элъык1уэу, къру хабзэу,

Пшэм хэту щ1ыгур зэпаплъыхь,

Жыласэ щ1ык1эу, бийм хуагъазэу

Шэ плъыжь 1эрамэр къырапхъых.

Окопэм ису ди сэлэтхэр

Хьэуам щызауэм хуоуэр 1эгу:

«Фахэуэ, къуэшхэ, а нэлатхэм,

Щ1эвгъэк1 л1эныгъэр бийм я нэгу».

Абдеж, маф1аер къыщ1энауэ,

Зы самолетым къелъэтыхь,

Иса л1ыхъужьыр, мес, къелъауэ

И парашютыр пшэм хехухь.

А щ1алэр къохьэ уэгум псынш1эу,

Жьыбгъэшхуэм ехьыр бийм я дей.

«Ей, бетэмалу жьы мыхъумыш1э,

Дэ тщыщщ а щ1алэр, къэхь ди дей!» -

Ар жа1эу, месыр, ди сэлэтхэр

Гузавэу плъэхэрт, 1э ныхуащ1т.

Алъхъо и гупым ягу къилъэту

Я топыр бийхэм занщ1э хуащ!.

Дакъикъэ закъуэр гъащ1э мардэу

Къелъащ а щ1алэр бийм пэблагъэу,

Ар гъэр ящ1ыныр я мураду

Къежьат нэмыцэр гумызагъэу.

«Топышэр бийхэм ятефк1утэ»!

-Алъхъо ар жи1эу ину джащ.

Абдеж бий гъуэгум къыщыкъутэу,

Топ маф1э блыныр дгъэуващ.

Я хъуреягък1э щ1ыр къилъэлъу

Абы а щ1алэм гу лъатауэ,

Ди дейк1э къэпщырт 1эр гуэлэлу,

А 1эр биишэм икъутауэ.

Топауэр зэуэм ф1ыу хуагъазэт,

-Нэмыцэм щ1алэр яубыдын

Лъэмык1ыу щылъхэт замыгъазэу,

Яхуэхъут топышэр бийм удын.

Бий пащхьэм иту маф1э блыныр

Мо лётчик къэпщым къыдок1уатэ,

У1эгъэт ари, мис, къэпщыныр

Лъэмык1ыу губгъуэм ар йок1уадэ.

Алъхъом а щ1алэм гу лъитауэ,

Ар зыдэщылъым псынщ1эу мэпщ,

Къуэ зэв ек1уэк1ым зритауэ

Емышу мак1уэ - щ1алэ лъэщщ.

Нэмыцэм я шэр къытолъалъэ,

Арщхьэк1э хахуэр пхуэшынэн?

Нэсащ. У1эгъэм ар йол1ал1э

-Зауэл1 зауэл1ыр къигъэнэн?

БлэгущДэм щ1элъу ар къелъэфыр,

К1уэдып1эм щ1алэр кърихащ.

«Ухэт... сэ дэнэ... сыздэплъэфыр?»

-У1эгъэр хуэму къеупщ1ащ.

«Ар 1уэхукъым, и1эт дыгъэп1ащ1эт,

Бжес1энкъэ псори, зэ ди дей...

Къэнар уэ плъагъурэ?

Мис зы мащ1эщ...

Сащыщщ... сэ си псэ Къэбэрдейм...

Дызэшщ, зы хэкум дэ дип1ауэ»,

-Алъхъо жэуапу ар итащ.

А махуэ гугъум щыщ1эдзауэ

А т1ум къуэшыгъэр къыздащтащ.

9.

Зи щхьэ хущымыт псалъэ лъэпкъыгъуэхэр

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу.

Унэ лэжьыгъэр дауэ гъэзэщ1эн хуей.

Унэ лэжьыгъэр бгъэхьэзырыну умыт1ыс, унэр хуабэу, бэмп1эгъуэу щытмэ. Щхьэгъубжэхэр зэ1удзи жьы къабзэ щ1егьахуэ.

Щхьэгъубжэм пэгъунэгъуу ст1олыр гъэув, ик1и нэхур сэрэгурабгъумк1э къытридзэу щытын хуейщ. Электричеокэ уэздыгъэ нэхумк1э ущылажьэк1и, ари сэмэгурабгъумк1э гъэув.

Урокхэр гъэхьэзыр и гугъуагъ елъытауэ зыр адрейм к1элъык1уэу. Япэ щ1ык1э урок гугъухэр гъэхьэзыр, ит1анэ нэхъ псынщ1эхэр.

Тхылъым ущеджэк1э, нэхъыщхьэр узэджэр зыте-ьыхьыр къэгъуэтынырщ. Гуры1уэгъуейр гук1э зэбгъэщ1эну яужь уимыт, ат1э гуры1уэгъуэ зэрыпщ1ыным пылъ. Умып1ащ1эу ик1и узэджзм и мыхьэнэм уегупсысу тхылъым еджэ. Къогугъуэк1 гуэр ущыхуэзэм деж, абык1э нэхъыжьхэм 1оупщ1ьгаым уемып1эщ1эк1,ат1э уэ езыр егупсыс. Тхыгьэ лэжьыгъэхэр къабзэу, щыуагъэншэу гъэзащ1э. Тхэн буха нэужь, а птхар умып1ащ1эу къэпщытэж.

Ущылъу тхылъ уемыджэ. Ар нэмк1и узыншагъэмк1и зэранщ.

3. Грамматическэ лэжьыгъэхэр.

А) Союзхэр къыхэтхык1ын, ягъэзащ1э мыхьэнэр гъэбелджылын,

Б) Лэжьыгъэхэр- морфологическэ зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

В). Тхыгьэ лэжьыгъэхэр къабзэу, щыуагъэншэу гъэзащ1э –синт.

10.

Илъэсым яджар

къызэщ1эзыкъуэж

Тест лэжьыгъэ

1.Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын 2. Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын

1. хэбзэф1, намысыф1э, куабжэ 1. Дари, джэджье, бали.

2. хабзэншэ, нэмысыф1э, куэбжэ 2. Дуней, фий, шыбжий

3. хабзаф1, намысыф1э, куабжа 3. дунейф1, шыбжийщ, фирей

3.Щыуагъэ зыхэмытыр къыхэгъэщын 4.Щыуагъэ зыхэтыр къыхэгъэщын

1. мэстерской, пхъэмбгъу 1. ипхъу, и къуэ, си 1э

2. псынэпс, дахагъэ, Къэбэрдей 2. зэщызот1агъэ, зэзолъэщ1

3. псынэ псы, сэбий, къабардей 3. сабий, дуней, дахащэ

5.Зэпыту тхын хуей псалъэ зэпхахэр 6. Зэпыхауэ тхын хуей псалъэ зэпхахэр

1. илъэс(щы), и (бгъу), зы (шы) 1.и(пхъу), и(лы), зи(хъы)

2. дахэ (дыдэ), зи (1уэху), и (нэгу) 2.зи(ши), зи(мэли), зи(жэми)

3. мэл (куэ), щ1эныгъэ(ф1ы), и (пкъы) 3. Зи (жьэ), зы(къуэ),уи(пц1)

7.Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын 8. Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын

1. выгуы, уынэжь, псэлъэжь 1. пщэде, дэже, Джэри

2. псалъэжь, джэдкъурт, маф1эгу 2. дэжей, Джэри, пщэдей

3. джэд къурт, жэм щ1э,мэф1эгу 3. пщэдей, дэжей, Джэрий

9.А здыдэгъэувэжын хуей гупыр къыхэгъэщ 10. Э здыдэгъэувэжын хуей гупыр къых.

1. с…балъэ, гъэху…бэн, д…гъэф1 1. …нэгу, …пхуэдэ, …къылыф1э

2. в…къэщ1э, къ…бзагъэ, п…сэрей 2. з…уэф1, х…бзэмыщ1э, м…хуэф1

3. ху…бэ1уэ, къоху…бэк1, л…жьапщ1э 3. игъэщ…бэнщ, егу…пэк1ын, гъэху…бэн

11.У здэщытын хуей псалъэ гупыр къыхэгъэщ 12. Уэ здэщытыпхъэр.

1.куэд щ1а…, пкъо…, тэрэзэ… 1. ебланэ…, ф1ы…, къыкъуэкъ…

2. уашхэ…, щыхь…, тхьэк1умэк1ыхь… 2. апхуэдиз…, нэхущ…, плъыжь…

3. дуней…, псэу…, гужьея… 3. хъурей…, зэ…, мыхьэнэ…

13.Префикс зэ- здэщытын хуейр къыхэх 14.Префикс зы- здэщытын хуейр къыхэх

1. 1элъэщ1ыр з…трелъхьэ 1.1элъэр з…1эрелъхьэ

2. к1апсэр з…пищ1ащ 2. анэм з…бгъэдешэ

3. машинэхэр з…к1эрищ1ащ 3. гупыр з…бгъэдэшэн

15.Щыуагъэ зыхэт гупыр къэгъуэтын 16.Щыуагъэ зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1. энэшхуэ, дарий, къуажэбгъу 1. къафак1уэ, хуабэ1уэ, хуэмыхуу

2. 1ыхьэр зэхэлъхьэн, зэгуры1уэн 2. джэджьей, хъыбарыщ1э, лъеяуэ

3. дуней, 1элъыныщ1э, благъэщ1э 3. егъащабэ, дзэгуэ1уэ, сэбалъэ

17.Щыуагъэ зыхэт гупыр къэгъуэтын 18. Щыуагъэ зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1.къуажапщэ, егъащабэ, зегъадахэ 1. къэбзагъэ, уызынчагъэ, пэсэ1уэ

2.лъэгъуыгъуаф1э, щхъуэнт1афэ 2. пхъашэу, пасэрейуэ, к1уауэ

3.мэщ1э1уэ, дзэгуэ1уэ, мэщ1э1уэ 3. щхъуант1агъэ, хабзэншэ, дамэпкъ

19.союз зыхэт сатырыр 20. Наречие зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1.къуажапщэ, егъащабэ, зегъадахэ 1. къэбзагъэ, уызынчагъэ, пэсэ1уэ

2.лъэгъуыгъуаф1э, щхъуэнт1афэ 2. пхъашэу, пасэрейуэ, к1уауэ

3.ауэ, ат1э, армыхъумэ 3. щхъуант1агъэу, хабзэншэу, дамэпкъыу

19.союз зыхэт сатырыр 20. Наречие зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1.къуажапщэ, егъащабэ, зегъадахэ 1. къэбзагъэ, уызынчагъэ, пэсэ1уэ

2.лъэгъуыгъуаф1э, щхъуэнт1афэ 2. пхъашэу, пасэрейуэ, к1уауэ

3.ауэ, ат1э, армыхъумэ 3. щхъуант1агъэу, хабзэншэу, дамэпкъыу

23.Причастие зыхэт сатырыр 24. Деепричастие зыхэт гупыр къэгъуэтын

1.къыкъуэк1ар, къехар, блар 1. къэбзагъэ, уызынчагъэ, пэсэ1уэ

2.лъэгъуыгъуаф1э, щхъуэнт1афэ 2. пхъашэу, пасэрейуэ, к1уауэ

3.ауэ, ат1э, армыхъумэ 3. Ущхъуэнт1ауэ, къехауэ, блэжауэ

8 класс

1.

Псалъэ зэпхамк1э

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

2.

Синтаксис.

Тест лэжьыгъэ.

3.

«Ц1ыху напэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

4.

Определенэ зэлъэпкъэгъу, зэмылъэпкъэгъу.

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

5.

«Пэж гуауэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

6.

Гъэ псом яджар къызэщ1экъуэжыныгъэ

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

7.

Гъэ псом яджамк1э

Тест лэжьыгъэ.

9 класс

1.

Синтаксис

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу.

НЭЛАТ.

Зэгуэр псэуащ л1ыф1 гуэр. Абы зэреджэр Къанщауэт. Къанщауэ къуит1 и1эт.

Л1ыф1ыр нэхъ лъэрымыхь зэрыхъурэ зэгупсысыр и къуит1ыр унагъуэу зэригъэт1ысыжынырт. Ауэ икъуэхэм къэшэн 1уоху зырахуэртэкъым, яныбжь нэсами. Езы адэр абык1э и къуэхэм япсэлъыл1эну ф1эемык1ути и гъунэгъур къриджэри жри1ащ Сэ схьыжын щ1агъуэ щы1эу къыщ1эк1ынкъым. Си къуэхэр бынунэу згъэт1ысыжамэ, сыл1ауэ къэслъытэнтэкъым. Уасхуепсалъэмэ хъунт уэ абыхэм. Гъунэгъур арэзы хъури 1уэхур зытетыр щ1алэхэм ягуригъэ1уащ.

Къанщауэ и къуит1ым я хьэгъуэл1ыгъуэр тхьэмахуэ зэхуакум зэф1эк1ащ, и гъащ!э псом зэхуихьэса гъэт1ылъыгъэ т1эк1ури а хьэгъуэл1ыгъуэхэм тригъэк1уэдащ.

Мазэ мэзит1 нэхъ дэмык1у, Къанщауэ и къуит1ыр хэк1ри лъэныкъуэ зрагъэзащ. Л1ыжь лъэрымыхьыр къэнащ и закъуэу, и къуит1ми къаф1э1уэхужу.

И щхьэгъусэм къыщ1энауэ зы пхъуантэ ц1ык1у гуэр и1эти ар къищтэри и п1эщхьагъым щ1игъэуващ. Игъак1уэри и къуэ нэхъы­щ1эр къригъэшащ, пхъуантэр къищтэри жри1ащ Си щ1алэ,уэращ си быным я нэхъыщ1эр, си гъэт1ылъыгъэр уэращ зыхуэсхъумар, ауэ сыл1эху т1эк1ук1э, уи нэ1э къыстегъэт.Апхуэдэурэ Къанщауэ и къуэхэр къриджэурэ епсэлъащ. Арати, зэкъуэшит1ым я адэжьыр яхузэрымыгъэгъуэту зэрахьэ хъуащ.

Куэдрэ псэужакъым тхьэмадэр. Зэкъуэшит1ым щыгъуэныр яф1эмы1уэхужу пхъуантэ ц1ык1ур зэпаубыдащ. Ахэр зэгурымы1уэ щыхъум, къуажэм дэс л1ы 1ущ гуэрым и деж к1уащ. Л1ым зыри жимы1эу зэшит1ым пхъуантэр я1ихри хуэсакъыпэурэ зэтрихащ. Зы ф1ыгъуэ гуэри дэлътэкъым пхъуантэм,тхылъымп1э тха гуэр дэлът. Л1ыр къеджащ абы итым Къуэф1ми къуэ бзаджэми, адэр л1эным пэплъэу, адэ щ1эиным щ1эхъуэпсу, зи адэр 1эщ1ыб зыщ1хэм насып яхуэфащэкъым.

Л1ит1ым ящ1эн ямыщ1эжу къэнат, я щхьэ я1эту дунейм теплъэну гукъыдэж ямыщ1ыжыфу я гъащ1эр яхьащ.

Грамматическэ лэжьыгъэхэр(лэжьыгъэ л1эужьыгъуэхэм щыщу 3 гъэзэщ1эн):

1. псалъэуха къызэрык1уэкъыхэтхык1ын, зэпкърыхын

2.Псалъэуха зэхэлъ къыхэтхык1ын, зэпкърыхын.

3. Пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъухэр зыхэт псалъэуха къыхэтхык1ын, зэпкърыхын.

4Синоним къахуэхьын: бынунэ, лъэрымыхь, уи нэ1э къыстегъэт.

5.Текстым хуэк1уэн псалъэжь къэхьын. «Нэхъыжьыр гъэлъап1и, уи щхьэр лъап1э хъунщ». «Уи япэк1э мывэ хъурей бгъажэм, у1уощ1эж».

7. Синтаксическэ зэпкърыхыныгъэ. Л1ит1ым ящ1эн ямыщ1эжу къэнат, я щхьэ я1эту дунейм теплъэну гукъыдэж ямыщ1ыжыфу я гъащ1эр яхьащ.

8.Гукъыдэж- фонетическэ зэпкърыхыныгъэ.

9. Л1ит1ым- зэрызэхэт 1ыхьэк1э.

10.Дунейм-морфологическэ.

2.

«Анэшхуэ»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

Анэшхуэ

Анэшхуэр зищ1ысыр анэшхуэ зимы1эм ищ1эркъым. Ауэ, анэшхуэ зи1ауэ а насьшыр зэхъул1ахэм, абы и 1э гуапэм къы1эщ1эк1ыу яшха шхыныгъуэр, абы и псалъэ гуапэхэр зэхэзыхахэм, я гъащ1э псор яхьыхук1э, я гум 1эф1у илъынущ ик1и я тхьэк1умэм абы и макъ гуапэр щы1унущ. Си анэшхуэр дунейм зэрехыжрэ илъэс т1ощ1рэ пщ1ырэ мэхъу, ауэ сэ ноби къысщохъу абы ди унэбжэр ину къызэ1уихыу, и хьэмк1ут1ей баш къуэлэнышхуэр бжэ къуагъым къуигъэувэу, сэ къызжи1эну: «Мэт, т1асэ, мы к1энфетыр шхыт, махуит1 хъуауэ к1эпхын жыпк1э зызохьэ,. 3эи си гум ихуркъым анэшхуэм и псалъэ хъуэр шэрыуэхэр, ар губзыгъагъэ хэлъу гъа­щ1эм хэплъэу зэрыщытар. Си анэшхуэм гъащ1э и п1алъэ ф1ыуэ ищ1эрт, ц1ыхухэр щыуагъэншэу зэхигъэк1ыфырт, ах эр зыхуэдэр, яхузэф1эк1ынур къищ1эфырт. Си анэшхуэм и ужьк1э адыгэхэм я хабзэр, я хьэлыр, я ц1ыху щ1ык1эхэр, я дуней еплъы­к1эхэр абы хуэдэу зыщ1эу сэ сызрихьэл1ар мащ1эщ. Сэ зэи си гум ихуркъым абы куэдрэ жи1эн ф1эф1у щыта псалъэр, гъащ1э гугъум зыгуэрхэр щытепсэлъыхьым деж. Абы и псалъэхэр дапщэщи мыпхуэдэу иухырт: «Куэдрэ упсэуныракъым гъащ1эр, т1асэ, ат1э щ1алэу упсэунырщ гъащ1эр», А псалъэ 1ущыр зэрыщыту анэшхуэм и щапхъэу плъытэ хъунут, сыт щхьэк1э жып1эмэ абы къигъэщ1а ныбжьым и к1уэц1к1э, езым зэрыжи1эжымк1э, зы махуэ закъуэ ар псэ­уакъым, и 1эм зыгуэр имыгъэгуф1эу, зыгуэрым уэрэд е хъыбар жримы1эу. «Сэ дапщэщи ц1ыхухэр къысхуейуэ, гъунэгъухэр къысхуэныкъуэу щытащ. Ц1ыхур къыпхуеин нэхъ насып сыт щы1э?» - жи1эрейт абы.

3.

Псалъэуха зэхэлъ – зэпха

Тест лэжьыгъэ.

А.Упщ1эхэм жэуап етын

*псалъэухар псалъэ зэпхам къызэрыщхьэщык1ыр

*псалъэухам и щапхъэ

*псалъэ зэпхам и щапхъэ

*псалъэуха къызэрык1уэм и нэщэнэ нэхъыщхьэхэр. *щапхъэ

*псалъэуха зэхэлъым и нэщэнэ нэхъыщхьэхэр.

*псалъэухахэр зэригуэш л1эужьыгъуэхэр и къэпсэлъык1эк1э.

*псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэм и нэщэнэхэр. щапхъэ

*псалъэуха зэхэлъ-зэпхам и нэщэнэхэр.

*щапхъэ

*гуэдзэу къак1уэхэр къэгъэлъагъуэ

*пажэр дауэ къызэрыбгъуэтыр, абы и нэщэнэхэр.

*союзхэр зэригуэш л1эужьыгъуэхэр

*щапхъэхэр къэгъэлъэгъуэн, псалъэухам хэту

Б.Тест лэжьыгъэхэр.

1. Щыуагъэр къэгъуэт.

Псалъэуха зэхэлъ-зэпхам гуэдзэ л1эужьыгъуэу 3 и1эщ:

а. определенэ

б. обстоятельствэ

в.подлежащэ

2.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Жыгхэр гъэгъати, епэрхэр

Пщэдджыжь уэмым зэрихьэрт

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. Зэхэлъ-зэгъусэ

3.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Бгъэныщхьэ унэм щ1ыхьэжмэ,

И пщащэ пажэм дэгуф1эрт.

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. Зэхэлъ-зэгъусэ

4.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

И анэу Дадусэм гурыгъухэр,

И пщащэм еплъмэ, тек1ыжхэрт.

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. Зэхэлъ-зэгъусэ

5.Пэжыр къыхэх

Зэман псалъэуха гуэдзэк1э йоджэ псалъэуха пажэм къи1уатэ 1уэхугъуэр къыщыхъу …… къигъэлъагъуэмэ.

а.щ1ып1эр

б. зэманыр

в. щхьэусыгъуэр

6. Гуэдз л1эужьыгъуэр къэгъэлъагъуэ

Мылым лъэр триубыдэн папщ1э, пшахъуэ трак1утэ.

а.щхьэусыгъуэ

б. зэманыр

в. мурад

7. Гуэдз л1эужьыгъуэр къэгъэлъагъуэ

Мыр уэ пхуэс1уэтэжк1и, си сабиигъуэ блэк1ам уеубзэжыфынкъым.

а.щхьэусыгъуэ

б. зэманыр

в. мурад

8. Гуэдз л1эужьыгъуэр къэгъэлъагъуэ

Дэнэ лъэныкъуэк1э умыплъами, лэжьыгъэр щыщ1ахуабжьэрт, зэвод корпусхэм, унэзэтетхэм зыща1этырт.

а.щхьэусыгъуэ

б. зэманыр

в. щ1ып1э

9.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Лэжъэн бухмэ, ек1уу зыгъэпсэху.

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. Зэхэлъ-зэгъусэ

10.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Письмохэр къак1уэу хуежьащ, ик1и дэтхэнэри гъэнщ1ат анэр тезыгъэу, и гур зыгъэсабыр псалъэхэмк1э.

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. зэхэлъ-зэгъусэ

11.Гуэдз л1эужьыгъуэр къэгъэлъагъуэ

Конференцым щ1эддзэнрэ пэт, абы къедгъэблэгъа, Хэку зауэшхуэм хэта Чэмил классым къыщ1ыхьащ.

а.щхьэусыгъуэ

б. зэманыр

в. мурад

9.Псалъэуха гуэдзэ л1эужьыгъуэр.

Хэт жи1эм темытыжми, ар ныбжьэгъу хъункъым ик1и укъигъэпэжынкъым.

а. дополненэ

б. обстоятельствэ

в.подлежащэ

4.

Союзыншэ псалъэуха зэхэлъ.

Диктант, грамматическэ лэжь. щ1ыгьуу

НЭХУНЭ

Зауэ нэужь зэман хьэлъэт. Къуажэм дэк1ыу къалэм еджак1уэ к1уа щ1алэ гупым щыщу къыщ1эмыпхъуэжар Хьэсэнрэ нэгъуэщ1 зы ш1алэрэт. Уи ныбэр ныкъуэу щ1эныгъэм егупсысыгъуаф1этэкъым. Гъуэмылэ т1эк1у щхьэк1э Хьэсэн къуажэм къыздэк1уэжам, унагъуэм зыри я1этэкъым. И анэ фызабэм къы1эщ1илъхьэфын щымы1эу, уеблэмэ и ныбэ изу мышхауэ, Хьэсэн ежьэжат. Ар гъуэгум тетщи зэрыт1ысхьэн поплъэ. Зыгуэр нэхъ къыщысхуэувы1энщ жи1эри Хьэсэн ты-куэным нэс къехауэ щытт. Бжьыхьэр щ1ы1эт, щ1алэр щыгъыныджэти п1ыщ1ат.

Анэр къык1элъехащи щ1алэм къолъэ1у: «Си щ1алэ ц1ык1у, мы уздэк1уэж къалэ нэщ1ым шхын щхьэ-к1э удэл1ыхьынщ. Пык1 мы еджэным. Зимыхъуми, зы нартыху матэ къэпхьынщ, губгъуэм ук1уэмэ». «Умыгузавэ, си анэ, дунейр игъащ1эк1э апхуэдэу щытынкъым, ц1ыхухэри я ныбэ изу шхэ хъужынщ. Си еджэныр хыф1ызумыгъадзэ».

Анэр анэщ. Сыт ищ1энт. Къигъэзэжауэ унэм къок1уэж, и нэ-псыр зэпилъэщ1ыхьурэ. Къыдэк1ауэ уэрамыпэм щыт фызыжь Нэхунэ абы гу лъетэ. Ар къэхъуамк1э гузавэу Хьэсэн и анэм къоупщ. Хьэсэн и анэм жи1ащ, и къуэ гъуэмылэхьэ къэк1уэжам зыри 1эщ1имылъхьэфауэ зэрыдигъэк1ыжар.

Нэхунэ Хьэсэн и анэм и ц1ыхугъэ фызыжьт. И унагъуэр т1эк1у нэхъ хуэщ1ауэ псэурт. Нэхунэ псынщ1эу къыдэлъэдэжащ. Жьэгум пэрыт тебэм илъ мэжаджэ пщтырыр кърихри хъуржын гуэр ирилъхьащ. Зы кхъуей плъыжь хъуреишхуи абы дыщ1игъуащ.

Нартыху Бахъсэн езышэх шыгу зэщ1эщ1а гуэр къэувы1ат тыкуэным деж. Здришэхыну а л1ым Хьэсэн елъэ1уу здэщытым, абы деж Нэхунэ нэсащ. Шыгузехуэр Нэхунэ иц1ыхуу къыщ1эк1ащ, псалъэ къыхимыгъэк1ыу абы Хьэсэн гум иригъэт1ысхьащ ик1и гъуэмылэр иритри жри1ащ и еджэныр хыф1имыдзэну.

Гъуэгу быркъуэшыркъуэм тету гур йох. Хьэсэн гупхэм пысщ. 1эпц1упц1у хуэпа Хьэсэн и щ1ыфэм жьыбгъэ щ1ы1эр зэпхедз. Ауэрэ щ1алэр фызыжьым и тыгъэм йопэщэщ. Мэжаджэ пщтырым щ1алэ п1ыщ1ар къегъэхуабэ.

«Хэтхэ ящыщу п1эрэ а фызыжь дыщэр? Сытк1и хуэсш1эжыфыну? Си 1уэхущ иджы сэ семыджэмэ», - же1э игук1э Хьэсэн.

Грамматическэ лэжьыгъэхэр.

1.Псалъэуха къызэрык1уэм и щапхъэ къыхэтхык1ын.

2. Псалъэуха зэхэлъым и щапхъэ къыхэтхыкын.

4.Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым и щапхъэ къыхэтхык1ын характеристикэ етын.

3. Умыгузавэ, си анэ, дунейр игъащ1эк1э апхуэдэу щытынкъым, ц1ыхухэри я ныбэ изу шхэ хъужынщ. -синт. зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Игъащ1эк1э- морфологическэ зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Изу- фонетикэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

5.

Псалъэуха зэхэлъ

Тест лэжьыгъэ.

1. Щыуагъэр къэгъуэт.

Псалъэуха зэхэлъ-зэпхам гуэдзэ л1эужьыгъуэу и1эщ:

а. сказуемэ

б. обстоятельствэ

в.подлежащэ

2.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Хэт ф1ыуэ еджэми, 1эщ1агъэф1 игъуэтынщ

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. Зэхэлъ-зэгъусэ

3.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Къэгъазэ имы1эу щ1ымахуэр ик1ащи дунейр къощ1эрэщ1эж

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. Зэхэлъ-зэгъусэ

4.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Библиотекэм къыщищта тхылъымйоджэ, имыгъэт1ылъыххэу.

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. къызэрык1уэ

5.Пэжыр къыхэх

Зэман псалъэуха гуэдзэк1э йоджэ псалъэуха пажэм къи1уатэ 1уэхугъуэр къыщыхъу …… къигъэлъагъуэмэ.

а.мурадыр

б. зэманыр

в. щхьэусыгъуэр

6. Гуэдз л1эужьыгъуэр къэгъэлъагъуэ

Машинэхэр тыншу зек1уэн папщ1э, пшахъуэ трак1утэ.

а.щхьэусыгъуэ

б. зэманыр

в. мурад

7. Гуэдзэ л1эужьыгъуэр къэгъэлъагъуэ

Мыр уэ пхуэстхк1э, уэ уи щ1эныгъэм хэхъуэнкъым.

а.щхьэусыгъуэ

б. зэманыр

в. мурад

8. Псалъэуха л1эужьыгъуэр

Ухуэныгъэ иныр йок1уэк1, унэ зэтетхэм зыща1этырт.

а.зэхэлъ-зэпха

б. зэхэлъ-зэгъусэ

в. зэхэлъкъым

9.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Лэжъэн буха – ек1уу зыгъэпсэху.

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. Зэхэлъ-зэгъусэ

10.Псалъэуха л1эужьыгъуэр.

Письмохэр къак1уэу хуежьащ, ик1и дэтхэнэри гъэнщ1ат анэр тезыгъэу, и гур зыгъэсабыр псалъэхэмк1э.

а. зэхэлъ-зэпха

б. союзыншэ псаъэуха зэхэлъ

в. зэхэлъ-зэгъусэ

11.Псалъэуха л1эужьыгъуэр къэгъэлъагъуэ

Хэку зауэшхуэм хэта Чэмил классым къыщ1ыхьащ.

а.къызэрык1уэ

б. зэхэлъ

в.ц1эи1уэ

12. Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым къыщык1уэ нагъыщэхэр

А. -/ :/ ;/,

Б. «»/-/,

В. . -/ :/ ;

13. Нагъыщэ къыхуэтыр

Муслъымэн щlыналъэу фэ зыдэвунэтlар слъэгъуащ*уеб­лэмэ къумым и ныбэм сикlуадэ пэтащ.

А. -

Б.,

В. ;

14. Нагъыщэ къыхуэтыр

3ыми гу лъывмытами, гу лъыф­такъэ* къуалэбзур кlэцlрэ гъуалъхьэу шыр кърашынумэ, ди щlыналъэм къокlуэри ди жыг хадэм, ди мэзым щокlэцl, щогъуалъхьэ, шыр къыщраш.

А. :

Б.,

В. ;

15. Нагъыщэ къыхуэтыр.

Тет­сэр къокl, узэгугъур къогугъуж.

А. :

Б.,

В. ;

16. Нагъыщэ къыхуэтыр.

Лlа зимыlи щыlэкъым* ди адэжь, анэжь зыщlэлъ кхъэр хыфlэддзэрэ дежьэжми, ди быным я быныжыр мыбыкlэ къэпа­бгъэ мыхъумэ* «Ярэби, дыкъэзылъхуауэ щытар сыту щыуат»*, жа1эу.

А. ,/ :/ ;

Б. -/ :/ ;

В. :/:/-

17. Нагъыщэ къыхуэтыр.

ЦIыхум анитI иlэкъым* къэзылъхур зыщ* лъапсэ щыбыдэ лъахэри зыщ.

А. ,/,

Б.:/,

В.,/:

6.

«Чылар»

Изложенэ, сочиненэ щытык1эхэр и1эу.

ЧЫЛАР

Уафэ нэзыр пшэм щимыгъэпщк1у махуэ бзыгъэхэм дыгъэ къухьэп1эмк1э уплъэмэ, пшэм я зек1уап1э уафэгум лъэ1эсрэ жып1эу уолъагъу зи щыгур махъшэ сыджу дыкъуакъуэ 1уащхьэ абрагъуэ, мылгъурджей мытк1ужхэм я афэ быдэм зэщ1и1ул1ауэ. Ар 1уащхьэмахуэщ.

1уащхьэмахуэ и щэхухэр л1эщ1ыгъуэ зыбжанэк1э ц1ыхухэм ящихъумэфащ. Ауэ, ик1эм ик1эжым, абы и щэхури и нахуэри сэтей къэхъугъащ епщык1убгъуанэ л1эщ1ыгъуэм и зы махуэ гуэрым.

1829-м июлым и 10-м 1уащхьэмахуэ и лъапэ мылылъэм пэмыжыжьэу, Джылысу и 1эшэлъашэм деж, пхъэхуей мэзыбгъум, генерал Эмануэль и дзэр шэтырхэр ягъэуври щит1ысык1ащ.

Махуэ псом академикхэм, Чылар я гъусэу, бгы лъапэхэм къыщак1ухьащ, 1уащхьэмахуэ и джабэм нэхъ тыншу щык1эрыхьэ хъуну щ1ып1эр къахутащ.

Июлым и 11-м 1уащхьэмахуэ и джабэм к1эрыхьащ пДыхуибгъу: зоолог Менетрие, профессор Купфер, физик Ленц, архитектор Бернадоцци, адыгэ 1эхъуэ Чылар, къэзакъипл1.

Щыгу дыкъуакъуэм нэсыным иджыри зыкъом и1эу, джабэм дэк1 гупым щыщу языныкъуэхэр лъэрымыхь къэхъуащ: про­фессор Купфер бгыщхьэуз къеуэл1ауэ зэпкърихырт, архитек­тор Бернадоцци бауэк1эщ1 хъуауэ жьыр хурикъужыртэкъым, зоолог Менетрие и лъэнк1ап1эхэр ешат, и лъакъуэри хьэлэчу трихати, лъэк1ыж1артэкъым.

А щ1ык1эм тету метр 4270-к1э нэхъ дэмык1ыфу, а щыми къэзакъит1 я гъусэу кърагъэзыхыжащ.

К1уэ пэтми джабэр нэхъ задэ мэхъу, ц1ыхухэм жьыр яхурикъужыркъым, уэсри тетк1ук1ащи, дэтхэнэ зы лъэбакъуэри ерагъмыгъуейуэщ зэрачыр. Гугъуехьыр ятелъу гуп ц1ык1ур 1уащхьэмахуэ дыкъуакъуэ зыщищ1ым нэсри загъэпсэхуну къэувы1ахэщ.

Абдежым Ленц 1уащхьэмахуэ и ищхъэрэ щыгум дэплъейри жи1ащ:

- Адэк1э дыдэк1ыфынкъым, к1асэ1уи хъуащ, къарудимы1э-жу псори дешащ. Мыбдежым дамыгъэр къыщыднэнщи дехы-жынщ.

Къэзакъит1ым чэзуурэ къыдрахьея къэлътмакъым илъ мывэ упсар кърахри Бешто лъэныкъуэк1э нэхъ хуегъэзыхауэ мылым хагъэзэгъащ.

Т1эк1у загъэпсэхуа нэужь, Ленц унафэ ещ1 кърагъэзыхыжы-ну, арщхьэк!э

Чылар къэзакъ тэрмэшым зыхуегъазэри же!э:

«Же1эт абы, дыздежьам сынэмысу сэ згъэзэж зэрымыхъунур ,»- аращ нэхъыжьхэм я унафэр!

Мащ1эу ещ1экъуауэу, мывипл1 зэрылъ къэлътмакъыр и щ1ыбым ипхауэ, гъущ1 гуахъуэжьищыр зыщ1игъакъуэурэ, Чылар и гъуэгум пищащ хурикъужыркъым, бауэк1эщ1щи етхьэлэ, уимыгъаплъэу лыд мыл щхьэфэм нэр щегъэунк1ы-ф1ык1, уэсыр нэпсейуэ тезыбзеик1 жьыбгъэ етам зэрихьэ мыл къутахуэ ц1ык1ухэми. И жьак1эри и пащ1эри сытхъум зэщ1и1ул1ащи, и нэгум псэ зыпыту иплъэгъуэжыр ерыщу, хъуаск1эр зыпхъыу нэбжьыц к1ыхьхэм къахэплъ нэ ф1ыц1ит1ырщ. Къарум и хэк1ып1эу иджы абы къыхуэнэжар гупсысэ закъуэрщ: «Гъуэгур и к1эм нигъэсын, щыгум нэсын. Арыншэу сыт напэр си1эу жылэм сахыхьэжын...»

Жьыбгъэмрэ уаемрэ нэхъри мэятэ. Чылар иджы мэпщ, и щхьэр къимы1эту. Ауэрэ к1уэныр нэхъ тынш къыщохъу. «Уэхыу п1эрэ? » — шэч ищ1у и щхьэр къе1этри япэк1э маплъэ. Зэ хущ1эрыуэгъуэф1 хущ1эроуэжри, 1уащхьэмахуэ и щыгур зыхъумэ жьыбгъэ ябгэм кърищ1эк1 зауэ гуащ1эр къыпэмылъэщу, ар щыгу дыдэм тоувэ.

Мащ1эу зигъэпсэхуа нэужь, къэлътмакъым илъ мывипл1ыр кърех. И щ1ыбыр жьым пэщ1эгъэкъуауэ лъэгуажьэмыщхьэу щысу Чылар япэщ1ык1э мывищыр зэпэкъуащ1эу егъэт1ылъ, и пы1эр абы и кум ирелъхьэри мывэ епл1анэр трелъхьэж. Апхуэдэущ илъэси 180-м нэблагъэк1э узэ1эбэк1ыжмэ, мы дунейр къызэрыхъурэ ц1ыхулъэ зытемыува 1уащхьэмахуэ и ищхъэрэ щыгум зэрыдэк1ыгъар адыгэл1 хахуэ Чылар Хьэшыр.

7.

Псалъэуха зэхэлъ, псалъэуха къызэрык1уэ.

Диктант, грамматическэ лэжьыгъэ щ1ыгъуу.

«Мывэ закъуэ» К1ыщокъуэ Алим.

Къуршми мэзми къабгынауэ

Мывэр уафэм ныдоплъей.

Вагъуэ пщ1ыпщ1у къыпщхьэщытми,

Жы1эт, сытыр уи дуней?.

Нэфым ещхьу мывэ ф1ыц1эр

Къурш удз дахэм ялъо1эс.

Жы1эт, сытым ущ1эхъуэпсрэ?

Уи псэм сытыр и гунэс?

Гъатхэ жыжэм упэплъэну?

Пы1э хужьри щхьэ пщхьэрыгъ?

Гъатхэ къэсмэ, жьэ бгъуэтыну,

Убзэмы1уми, ущогугъ.

Жьы къепщами, уэрщ зэшхыдэр.

Уафэгъуагъуэр пщхьэщымыт.

Уи 1эдакъэм сыт щ1эмык1ми.

Щыблэм джанэ пхурадык1.

Къуршми мэзми уабгынауэ,

Дыгъэ нурми уегъэдий.

Мывэ, лъагэу зэп1этащи,

Щ1ым уи ныбжьыр щаукъуэдий.

3. Грамматическэ лэжьыгъэхэр.

1.Псалъэуха къызэрык1уэм и щапхъэкъыхэтхык1ын.

2. Псалъэуха зэхэлъым и щапхъэ къыхэтхыкын

3. Къуршми мэзми къабгынауэ мывэр уафэм ныдоплъей. -синт. зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Пщхьэщытахэр - морфологическэ зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

Пщ1ыпщ1у- фонетикэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ын.

8.

Яджахэм псоми тегъэщ1ауэ

Тест лэжьыгъэ.

Унэц1эр, ц1эр__________________________классыр______

1.Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын 2. Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын

1. хэбзэф1, намысыф1э, куабжэ 1. Дари, джэджье, бали.

2. 1эк1уэлъак1уэ, къабзагъэ, курыкупсэ 2. Дагъэф1, фийрей, шыбжииф1

3. хабзаф1, намысыф1э, куабжа 3. дунейф1, шыбжийщ, фирей

3.Щыуагъэ зыхэмытыр къыхэгъэщын 4. Щыуагъэ зыхэтыр къыхэгъэщын

1. мэстерской, пхъэмбгъу 1. ипхъу, и къуэ, си 1э

2. псыф1, дахэшхуэ, къэбэрдеищ1 2. зыдожэ, зыролъагъу

3. псынэ псы, сэбий, къабардей 3. сабий, дуней, дахащэ

5.Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын 6. Пэжу тха псалъэ гупыр къыхэхын

1. выгуы, уынэжь, псэлъэжь 1. пщэде, дэже, Джэри

2. псалъалъэ, джэжэщ, маф1эшхуэ 2. дэжей, Джэри, пщэдей

3. джэд къурт, жэм щ1э,мэф1эгу 3. пщэдэлъ, дэшэж, джак1уэ

7.А здыдэгъэувэжын хуей гупыр къыхэгъэщ 8.Э здыдэгъэувэжын хуей гупыр къыхэгъэщ

1. с…балъэ, гъэху…бэн, д…гъэф1 1. …нэгу, …пхуэдэ, …къылыф1э

2. в…къэщ1э, къ…бзагъэ, п…сэрей 2. з…уэф1, х…бзэмыщ1э, м…хуэф1

3. ху…бэ1уэ, къоху…бэк1, л…жьапщ1э 3. игъэщ…бэнщ, егу…пэк1ын, гъэху…бэн

9.У здэщытын хуей псалъэ гупыр къыхэгъэщ 10. Уэ здэщытын хуей псалъэ гупыр къыхэгъэщ

1.куэд щ1а…, пкъо…, тэрэзэ… 1. ебланэ…, ф1ы…, къыкъуэкъ…

2. уашхэ…, щыхь…, тхьэк1умэк1ыхь… 2. апхуэдиз…, нэхущ…, плъыжь…

3. дуней…, псэу…, гужьея… 3. хъурей…, зэ…, мыхьэнэ…

11.Префикс зэ- здэщытын хуейр къыхэх 12.Префикс зы- здэщытын хуейр къыхэх

1. 1элъэщ1ыр з…трелъхьэ 1.1элъэр з…1эрелъхьэ

2. к1апсэр з…пищ1ащ 2. анэм з…бгъэдешэ

3. машинэхэр з…к1эрищ1ащ 3. гупыр з…бгъэдэшэн

13.Щыуагъэ зыхэт гупыр къэгъуэтын 14. Щыуагъэ зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1. энэш, дджэрш, къуэжэбгъу 1. къафак1уэ, хуабэ1уэ, хуэмыхуу

2. 1ыхьэр зэхэлъхьэн, зэгуры1уэн 2. дэшэж, хъыбарыф1, лъей

3. дуней, 1элъыныщ1э, благъэщ1э 3. егъащабэ, дзэгуэ1уэ, сэбалъэ

15.Щыуагъэ зыхэт гупыр къэгъуэтын 16. Щыуагъэ зыхэмыт гупыр къэгъуэтын

1.къуаншагъэ, егъадахэ, зегъаф1 1. къэбзагъэ, уызынчагъэ, пэсэ1уэ

2.лъэгъуыгъуаф1э, щхъуэнт1афэ 2. пхъашэу, пасэрейуэ, к1уауэ

3.мэщ1э1уэ, дзэгуэ1уэ, мэщ1э1уэ 3. щхъуафэ, хадапщ1э, дадэкъуапэ

Псалъэхэр зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкърых- лъэгуажьэмыщхьэу, мывищыр, егъэт1ылъ, ирелъхьэри.

Псалъэухар и пкъыгъуэк1э зэпкърых – И щ1ыбыр жьым пэщ1эгъэкъуауэ лъэгуажьэмыщхьэу щысу Чылар япэщ1ык1э мывищыр зэпэкъуащ1эу егъэт1ылъ, и пы1эр абы и кум ирелъхьэри мывэ епл1анэр трелъхьэж.

Фонетическэк1э зэпкърыхыныгъэ щ1ы – япэщ1ык1э

Класс

Объём текста

(кол-во слов)

Кол-во орфограмм

Кол-во пунктограмм

Кол-во слов с трудными написаниями

5

90-100

6

2-3

не более 5 слов

6

100-110

8

3-4

не более 7 слов

7

110-120

10

4-5

не более 7 слов

8

120-150

14

10

не более 10 слов

9

150-170

14

15

не более 10 слов

Оценка

Ошибки

(орф. / пункт.)

Дополнительные задания

«1»

при большем количестве ошибок

не выполнено ни одно задание

«2»

до 7/7; или 6/8, или 5/9, или 8/6

не выполнено более половины заданий

«3»

4/4; или

3/5; или

0/7,

5/4,в 5 кл. допускается

6/6 (если имеются ошибки однотипные и негрубые)

правильно выполнено не менее половины заданий

«4»

2/2; или

1/3; или

0/4,

3/0 (если среди них есть однотипные)

правильно выполнено не менее ¾ заданий

«5»

0/0 или 0 или 1 (негрубая) или 1 (негрубая)

выполнены верно все задания

Контрольный словарный диктант

Класс /к-во слов

Оценка

Критерии оценивания

5/ 15-20

«5»

нет ошибок

6/25

«4»

1-2 ошибки

7/30

«3»

3-4 ошибки

8/35

«2»

5-7 ошибок

9/40

«1»

при большем количестве ошибок

Класс

Примерный объём текста для подробного изложения

Примерный объём

сочинений

5

100-150 слов

0,5-1страница

6

150-200 слов

1-1,5 страницы

7

200-250 слов

1,5-2 страницы

8

250-350 слов

2-3 страницы

9

350-450 слов

3-4 страницы

Оценка

Содержание и речь

Грамотность

Допускается

«1»

имеется более

орф. – пунк. – грам

7-7-7

7 недочетов в содержании, 8 речевых недочетов

«2»

1. Работа не соответствует теме.

2.Допущено много фактических неточностей.

3. Нарушена последовательность изложения мыслей во всех частях работы, отсутствует связь между ними, часты случаи неправильного словоупотребления.

4. Крайне беден словарь, работа написана короткими однотипными предложениями со слабовыраженной связью между ними, часты случаи неправильного словоупотребления.

5. Нарушено стилевое единство текста.

орф. – пунк. – грам

7-7-0

или 6-8-0,

или 5-9-0,

или 8-6-0,

а также 7 грамматических ошибок

6 недочетов в содержании, до 7 речевых недочетов

«3»

1. В работе допущены существенные отклонения от темы.

2. Работа достоверна в главном, но в ней имеются отдельные фактические неточности.

3. Допущены отдельные нарушения последовательности изложения.

4. Беден словарь и однообразны употребляемые синтаксические конструкции, встречается неправильное словоупотребление.

5. Стиль работы не отличается единством, речь недостаточно выразительна

орф. – пунк. – грам

4-4-0

или 3-5-0,

или 0-7-4

4 недочета в содержании, 5 речевых недочетов

«4»

1. Содержание работы в основном соответствует теме (имеются незначительные отклонения от темы).

2. Содержание в основном достоверно, но имеются единичные фактические неточности.

3. Имеются незначительные нарушения последовательности в изложении мыслей.

4. Лексический и грамматический строй речи достаточно разнообразен.

5. Стиль работы отличается единством и достаточной выразительностью.

орф. – пунк. – грам

2-2-0

или 1-3-0,

или 0-4-2

2 недочета в содержании, 3-4 речевых недочетов

«5»

1. Содержание работы полностью соответствует теме.

2. Фактические ошибки отсутствуют.

3. Содержание излагается последовательно.

4. Работа отличается богатством словаря, разнообразием

используемых синтаксических конструкций,

точностью словоупотребления.

5. Достигнуто стилевое единство и выразительность текста.

орф. – пунк. – грам

1-0 -0

или 0-1-0,

или 0-0-1

1 недочёт в содержании, 1-2 речевых недочёта