5 сынып Жаратылыстану пәнінен сабақ жоспарлары

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Табиғатты оқып үйрену дегеніміз-

физика

химия

Табиғатты биология зерттейді

астрономия

география

Жер бетіндегі денелер жер үсті денелері;

Жердің шегінен басқа денелер ғарыштық Күн,Ай,жұлдыздар,аспанның жарық денелері астрономия ғылымы зерттейді.

Денелер заттардан тұрады.

Мысалы: стақан шыныдан,доп резеңкеден т.б

Заттар

органикалық бейорганикалық

тірі денелер құрамындағы заттар өлі денелер құрамындағы заттар

ақуыз,майлар,көміртегі су,минералды тұздар

Тірі денелерге бактериялар,саңырауқұлақтар,өсімдіктер,жануарлар,адамдар жатады

биолгия ғылымы зерттейді.

Тірі денелер:

-қоректенеді;

-тыныс алады;

зат алмасу өнімін шығарады;

көбейеді;

өседі;

өледі;

Табиғат құбылыстары: күн мен түннің,жылдық маусымдардың ауысуы,күннің шығуы мен батуы,вулкан атқылауы,жердің сілкінуі,жаңбыр,қардың жауу.

Жаратылыстану-табиғат құбылыстары мен олардың дамуының жалпы заңдарын танумен шұғылданатын ғылымдар жүйесі.

Саяхатқа шығу

ІІІ

бекіту

1.Жаратылыстану пәні нені үйретеді?

2.Табиғаттың қандай денелері болады?

3.Тірі және өлә денелердің қандай айырмашылығы бар?

4.Табиғаттың қандай құбылыстарын күнделікті бақылауға болады?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

§1 мазмұндау,тақырып соңындағы сұрақтарға ауызша жауап беруге дайындалу.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Ежелгі кезеңдерден бастап адамдар табиғаттың белгілі бір маусымдарға байланысты өзгеретіндігін байқаған. Алғашқы адамдар аң аулауға шығып, олардың тіршілік ететін аймағын және жүріс-тұрысын үйренген.Құстардың қай кезде ұшып келетінін және ұшып кететін кезін, жануарлардың көбею кезеңін, олардың немен қоректенетіндігін, қауіп-қатер төнгенде қалай қорғанатындығын аныктап,рулас тайпаларын азық-түлікпен қамтамасыз етіп отырған.

1.Бақылау әдісі-ауыл шаруашылығының жұмыстарының мезгілін анықтаймыз, күнделікті ауа райын теледидар, радио арқылы тыңдау.

2. Тәжірбие жасау- қыздыру, суыту.

3. Өлшеу- жердің аудана Күннен және Айдан ара қащықтығы, таудың биіктігі, теңіз,мұхит тереңдігі.

Табиғаттанушыларға 8 қағида: шыдамдылық, қырағылық, нақтылық, топтасып жұмыс жасау, қолжазба, коллекция жинау, бақылау дағдысы, қорыту, саралау.

Барометр, анероид-атмосфералық қысымдарды өлшейді,Дождомер-жаңбыр мөлшерін өлшейді,флюгер-желдің бағытын көрсетеді,анемометр-желдің күшін өлшейді,телескоп-ғаламшарларды зерттейді.

Саяхатқа шығу

ІІІ

бекіту

Бақылау қалай жүргізіледі? Тәжірбие жасау дегеніміз не? Өлшеу арқылы нені білеміз?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді.

ІҮ

үйге тапсырма беру

§2, оқу. Приборлар суретін салу.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Ең алдымен мұғалім табиғат туралы ой қозғайды.

«Табиғатты аялайық» атты шығарма жазу арқылы оқушылардың ой-пікірлерін тындап, қорытынды шығару.

Саяхатқа шығу:

Табиғатты тану арқылы табиғаттағы ғылыми тұрғыдан тану әдістерді естеріне түсіру.

Жануарлар мен өсімдіктер әлемімен таныстыру.

Қандай өсімдіктер бар, олардың пайдасы мен ерекшеліктерін айту.

Саяхатқа шығу

Оқушыларға жалпы табиғатты зерттеу мақсаты мен міндетімен таныстыру арқылы әдістерін толық меңгерту.

Оқушылар тақырыпты оқи отырып,керекті жерлерін жазып алады.

ІІІ

бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Саяхат кезінде не білді?

2.Қандай өсімдіктер бар?

3. Олардың маңызы неде?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Сұрақтарға жауап беру: табиғатта қандай денелер бар? тірі және өлі денелердің қандай айырмашылығы бар?

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Жұлдыз дегеніміз – бірнеше мың градус температураға дейін қызып тұрған аспанның жарық денесі. Ал, жұлдызды аспан – аспан күнбезінде түнде көрінетін шырақтардың жиынтығы. Түнде жай көзбен аспан кеңістігінен ауа райы жақсы жағдайда, бір мезгілде 2,5 мыңдай жұлдызды көруге болады.

Антарес

Жетіқарақшы Альдебаран

Үркер Таңшолпан

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

Оқушыларға жалпы табиғатты зерттеу мақсаты мен міндетімен таныстыру арқылы әдістерін толық меңгерту.

Оқушылар тақырыпты оқи отырып,керекті жерлерін жазып алады.

ІІІ

Бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Жұлдыз дегеніміз не?

2.Шоқжұлдыздар дегеніміз не?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

§4 оқу, тақырып соңындағы сұрақтар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Күн – табиғаттағы ерекше жаратылған сансыз көп жұлдыздардың бірі, жерге ең жақын орналасқан жұлдыз. Орбита дегеніміз Күнді айнала қозғалатын ғаламшардың жолы.

Күн жүйесіне сегіз ғаламшар кіреді. Олар:

• Меркурий

• Шолпан

• Жер

• Марс

• Юпитер

• Сатурн

• Уран

• Нептун

Бұлардың басқа бұл жүйеге ғаламшарлардың серіктері, астероидтар, кометалар және метеорлар да жатады.

Күн жүйесіндегі ғаламшарлар екі топқа бөлінеді:

Жерге ұқсас ғаламшарлар Үлкен ғаламшарлар

Меркурий, Шолпан, Жер, Марс кіреді Юпитер, Сатурн,

Уран, Нептун

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

Оқушыларға жалпы табиғатты зерттеу мақсаты мен міндетімен таныстыру арқылы әдістерін толық меңгерту.

Оқушылар тақырыпты оқи отырып,керекті жерлерін жазып алады.

ІІІ

Бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Жұлдыз дегеніміз не?

2.Шоқжұлдыздар дегеніміз не?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

§4 оқу, тақырып соңындағы сұрақтар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Алғашқы «үлкейткіш дүрбіні» 1609 жылы Галилео Галилей ойлап шығарған.

Оптикалық телескоптар – жарықты линзаға немесе табақшаға жинау арқылы көріністі анықтайды. Радиотелескоптар – ғарыштық нысандардан бөлініп шығатын дыбыстар мен импульстерді табақшасына жинау арқылы жұмыс істейді.

Ғарышты зерттеудегі ең үлкен қадам 1961 жылы 12 сәуір күнгі бірінші ғарышкер Юрий Алексеевич Гагариннің «Восток» атты ғарыш кемесімен жерді айнала ұшып, алғаш рет Жерді ғарыштан көруі. Алғашқы қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіров ғарышқа 1991 жылы ұшты. Одан кейінгі ғарышта үш рет болды.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Алғашқы ғарышкер болған кім?

2.Қазақстанның ғарышкерлерін ата?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

§8 оқу, тақырып соңындағы сұрақтар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Жер – Күн жүйесіндегі, Күннен есептесек үшінші ғаламшар. Шамамен 4,5 – 4,6 млрд жыл бұрын пайда болды. Жер бетінің 2/3 бөлігі судан тұрады. Жер бетінің жалпы ауданы 510 км², онын 71% су, қалған 29% құрлық алып жатыр.Жер шарының кішірейтілген моделін глобус дкп атайды. Ол өзінің осі арқылы айналысқа түседі. Ось дегеніміз глобустың ортасынан жоғарыдан төмен қарай өткізілген сым темір. Осьтің екі шетін полюстер деп атаймыз. Жердің еі енді жерін экватор сызығы алып жатыр. Экватор (лат. Теңестіргіш) ол жерін шарын екі жарты шарға бөледі. Оның жоғарғы бөлігін оңтүстік жарты шар, ал төменгі бөлігін солтүстік жарты шар деп атайды.Жердің экваторлық радиусы 6378 км, ал полярлық радиусы 6357 км деп есептелінеді. Экватордың ұзындығы 40 000 км.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Глобустың пішіні қандай?

2.Жердің пішінін неге шар тәрізді деп атайды?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

§9 оқу, тақырып соңындағы сұрақтар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Жер – Күн жүйесіндегі, Күннен есептесек үшінші ғаламшар. Шамамен 4,5 – 4,6 млрд жыл бұрын пайда болды. Жер бетінің 2/3 бөлігі судан тұрады. Жер бетінің жалпы ауданы 510 км², онын 71% су, қалған 29% құрлық алып жатыр.Жер шарының кішірейтілген моделін глобус дкп атайды. Ол өзінің осі арқылы айналысқа түседі. Ось дегеніміз глобустың ортасынан жоғарыдан төмен қарай өткізілген сым темір. Осьтің екі шетін полюстер деп атаймыз. Жердің еі енді жерін экватор сызығы алып жатыр. Экватор (лат. Теңестіргіш) ол жерін шарын екі жарты шарға бөледі. Оның жоғарғы бөлігін оңтүстік жарты шар, ал төменгі бөлігін солтүстік жарты шар деп атайды.Жердің экваторлық радиусы 6378 км, ал полярлық радиусы 6357 км деп есептелінеді. Экватордың ұзындығы 40 000 км.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Глобустың пішіні қандай?

2.Жердің пішінін неге шар тәрізді деп атайды?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

§9 оқу, тақырып соңындағы сұрақтар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Аспан денелері арасындағы Жерге ең жақын – Ай. Жер мен айдың ара қашықтығы шамамен 384 000 шақырым (км). Айдың диаметрі Жерден төрт еседей аз. Жерді 28 тәулікте айналып өтеді. Ай Жерді айналғанда тек қана бір жағымен айналады. Оның көлеңке жағын жай көзбен көру мүмкін емес. Оны тек қана ғарышкерелер көре алады. Айдың жарық болатын себебі, күн сәулесін қабылдай алмайды, оның орнына тек қана шағылыстыратын қабілеті бар. Сондықтан Ай түнде бізге жарық болып көрінеді.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Жерге ең жақын планета?

2.Айдың диаметрі қанша?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Дәптерлеріңе таңертең және кешке қарай көрген Айдың суретін сал. Екі суретті салыстырып, айырмашылығын атп

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Литосфераның жоғарғы қабаты (жер ыртысы) жер бетіндегі барлық сулар – гидросфералар, жерден 20 шақырым биіктікке дейінгі атмосфераның төменгі қабатын және бүкіл тірі ағзалардың өмір сүру аймағын қосып бұл аралықтарды географиялық қабық дейміз. Географиялық қабықтың пайда болуынан ірі табиғи кешендері материктер мен мұхиттар қалыптасты. Д/ж- де алты материк немесе құрлық бар.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Жердің глобуста бейнесі қандай?

2.Географиялық қабық дегеніміз?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Литосфера – жердің қатты қабаты (литос – тас, сфера – қабат). Литосфераның 15 км тереңдікке дейінгі қабаты ғана зерттелген. Литосфераның қалындығы – 5-80 км аралығында.

Жердің ішкі құрылысы үш қабаттан тұрады:

• жер қыртысы;

• мантия (2900 км);

• ядро – радиусы – 3500 км.

Солардың ең жұқасы жердің үстінгі қабығы – жер қыртысы. Ол арқылы өзендер ағып, ормандар өсіп, таулар көтеріліп, елді мекендер салынуда. Пайдалы қазбалары – тас көмір, мұнай, бағалы тастар да осы қабаттан қазып алынады.

Жердің келесі қабаты – мантия (лат. тілінен аударғанда «жамылғы» деген мағынаны білдіреді). Мантия жартылай балқыған және иілмелі күйде болады.

Үшінші қабатымыз – жердің кіндігі ядро. Ядро ішік және сыртқы деп екіге бөлінеді. Сыртқы ядро – қоймалжың сұйық күйінде болса, ішкі ядро – қатты болып келеді. Ондағы температура 3000⁰С-қа дейін жетеді.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

• Жердің ішкі құрылымында қандай қабықтар бар?

• Литосфера дегеніміз не?

• Ол қабаттардан тұрады?

Тақырыптағы суреттерді қарастырып, талқылаймыз.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Жер қойнауын толтырып жатқан, минералдардан тұратын заттар тау жыныстары деп аталады. Тау жыныстары шығу тегіне қарай үшке бөлінеді.

• шөгінді тау жыныстар

• магмалық тау жыныстар

• метаморфты тау жыныстар

Жер қыртысының 15-20 км тереңдігінен бастап, барлығын, 95%-н магмалық тау жыныстары жауып жатыр.

Метаморфты жыныстар грек тіліндегі «метафорос» өзгертемін, өзгерген деген мағынаны білдіреді.

Пайдалы қазбалардың барлығы бірдей қалпына келмейтін, яғни сарқылатын ресурстар. Мысалға, күн сәулесінің, желдің, судың толысуы және ағынды судың энергиясы сарқылмайтын ресурсқа жатады.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

• Тау жыныстары дегеніміз не?

• Қазақстанның ірі кен орындарын ата

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Жер бедері ойлы-қырлы болып келгендіктен біркелкі емес. Осындай біркелкі орналаспаған жер бедерінің жиынтығын рельеф дейміз. Ең ірі рельеф формалары – материктік құрлық жерлер мен мұхиттық ойыстар. Олардың жеер қыртысы құрылымына қарай әр түрлі.

Құрлықтың жан-жағын мұхиттар мен теңіздер қоршап жатқан ірі бөлігін материк деп атаймыз. Д/ж бойынша барлығы алты материк. Олар: Еуразия, Африка, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Аустралия және Антарктида. Барлық материктердің ауданын қосып есептегенде жердің 29%-ын алып жатыр.

Аралдарға келетін болсақ, олардың ішіндегі аудан жағынан үлкендері – Гренландия, Жаңа Гвения, Калимантан, Мадагаскар, Бафин жері, Суматра, Хонсю, Ұлыбритания, Жаңа Зеландия. Жер бетіндегі үлкен арал Гренландия. Оның ауданы 2,2 млн км².

Біздің республикамыз жер бетіндегі ең үлкен Еуразия материгінің кіндігінде орналасқан. Қазақстан Республикасы – мұхиттардан алыста орналасқан елдердің бірі. Еуразия – төрт мұхиттың суларымен жанасып жатқан жалғыз материк.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Оқулықтағы суреттерді қарастырып, талқылау

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Мұхит, өзен, көл, жер асты, баипақ сулары және мұздықтар мен атмосферадағы су булары –жердің су қабығы гидросфераны құрайды (грек сөзінен аударсақ гидро – су).

Судық негізгі қоры мұхит және теңіз сулары. Олар біріге отырып – Дүниежүзілік мұхитты қалыптастырады. Мұхит және теңіз суларында тұздың көп болуынан кермек дәм татып, ішуге жарамайды. 1 литр теңіз суының құрамында 35 грамм тұз болады.

Құрлықтағы сулар көбінесе тұщы болып келеді. Олардың құрамында әр түрлі минералды тұздар болғандықтан, ауруды емдеуге немесе алдын алуға пайдасы бар. Емдік сулардың шығып жатқан жерлерін арасан деп атайды.

Адам, өсімдік, жануар су болмаса тіршілік ете алмайды. Су электра станциялары, фабрикалар, зауыттар да жұмыс істемейді. Су болмаса жаңбыр да болмас еді.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Оқулықтағы суреттерді қарастырып, талқылау

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Мұхит, өзен, көл, жер асты, баипақ сулары және мұздықтар мен атмосферадағы су булары –жердің су қабығы гидросфераны құрайды (грек сөзінен аударсақ гидро – су).

Судық негізгі қоры мұхит және теңіз сулары. Олар біріге отырып – Дүниежүзілік мұхитты қалыптастырады. Мұхит және теңіз суларында тұздың көп болуынан кермек дәм татып, ішуге жарамайды. 1 литр теңіз суының құрамында 35 грамм тұз болады.

Құрлықтағы сулар көбінесе тұщы болып келеді. Олардың құрамында әр түрлі минералды тұздар болғандықтан, ауруды емдеуге немесе алдын алуға пайдасы бар. Емдік сулардың шығып жатқан жерлерін арасан деп атайды.

Адам, өсімдік, жануар су болмаса тіршілік ете алмайды. Су электра станциялары, фабрикалар, зауыттар да жұмыс істемейді. Су болмаса жаңбыр да болмас еді.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Оқулықтағы суреттерді қарастырып, талқылау

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

ұйымдастыру

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады. Сосын балалармен танысып, өзінің жұмыс тәртібін орнатады. Балалардың кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Үй жұмысын тексеру: Қосымша сұрақтарға жауап беру

Сәлемдеседі, тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады. Сосын мұғаліммен танысады.

ІІ

жаңа тақырыпты меңгерту

Су –тіршіліктің қайнар көзі. Онсыз жер бетінде тіршілік болмайды. Адамның 70 жасқа дейінгі суға деген қажеттілігі ғалымдардың айтуынша 50 тонна. Қазіргі кезде қалалық жерде 1 адамға деген су шығыны 300-500 литр. Соның өзінде де суды ластаушы адамның өзі.

Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып, сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.

ІІІ

Бекіту

Оқушылар алдымен тақырыпты оқып шығады, содан соң деңгейлік тапсырмалар орындайды.

1-деңгейлік тапсырма.

А) Адам және табиғат үшін судың маңызы және «Қорғау» деген тақырып бойынша оқушылардың ойларын тыңдау.

2-деңгейлік тапсырма.

А) оқу кабинетінде өсіп тұрған бөлме өсімдіктеріне тәжірибе жүргізе отырып, судың тіршілік үшін қандай маңызының бар екендігін әңгімелеу;

Ә) су және оның маңызы туралы мақал-мәтел айтудан жарыс.

3-деңгейлік тапсырма:

А)адамның суды күнделікті үй тапсырмасында және халық шаруашылығында қандай мақсаттарда пайдаланатындығын әңгімелеу;

Ә)Қазақстанның физикалық картасынан Отанымыздағы теңіздерді, көлдерді, өзендерді, қоймаларды көрсету.

4-днңгейлік тапсырма:

А)өз бетінше жұмыс. Судың маңызы және қорғау тақырыбына шағын әңгіме жазу;

Ә)біздің облысымызға ұласып жатқан Каспий теңізі суының ластануының алдын алу үшін жүргізілетін жұмыстар туралы ойларын айту.

Тест тапсырмасын орындау.

1.Судың қасиеті.

А)мөлдірлігі

Ә)ағуы

Б)иісі

В)түссіз болуы

Г)еруінде

2. су қоймасы емес.

А)көл

Ә)өзен

Б)сарқырама

В)мұхит

3.Қандай температурада су мұзға айналады?

А)0-тан жоғары

Ә)0

Б)0-тан төмен

4.Суды тазалау процесі қалай аталады?

А)қыздыру

Ә)сүзгіден өткізу

Б)суыту

5.Судың неше агрегаттық күйі бар

А)1 Ә)5 Б)3

6. Судың қасиеті.

А)ағынды болуы

Ә)жанғыштығы

Б)еруі

В)мөлдірлігі

Г)сынып кетуі

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

ІҮ

үйге тапсырма беру

Тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Ү қорытынды, бағалау

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Жердің ауа қабаты (атмосфера)

2.Ауаның құрамында қандай газдар бар? (азот, оттегі,басқа газдар)

3.Оттегін бөліп шығарушы (өсімдіктер)

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

3

Атмосфераны ластаушы көздердің бірі автокөліктер мен ұшақтар. Дүние жүзінде 500 млн-ға жуық автокөліктер бар. Олардың ауаны ластаудағы үлесі 60 пайыз. Оның түтіндерінің құрамында адам өміріне зиянды 200-ге жуық улы компоненттер бар. Реактивті ұшақ 1 сағат ұшу барысында 6-10 тонна оттегін жағады. Атмосфера ластануының нәтижесінде Антарктидадағы азон қабатының жұқаруы мысал бола алады.

Оқушы тақырыпты оқиды. Керек жерін дәптеріне жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды:

1.Атмосфераның ластануын қалай азайтуға болады?

2.Өздерің тұратын елді мекендерде атмосфераны қорғауға арналған қандай іс-шаралар жүргізіледі?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§22 оқу, « ауаны ластанудан сақтау үшін не істеу керек» атты тақырыпта өз ойын жазу.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатыскы бойынша бағалау.

Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

І

Ұйымдастыру кезеңі (3 мин)

Мұғалім оқушылармен амандасып, тыныштыққа орнатады да, кім-жоғын сұрайды.

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексереді. Оқушылардың бақылау дәптерлері немесе қағаздардың бар-жоқтығын тексереді. Балаларды нұсқаларға бөледі.

Оқушылар мұғаліммен амандасады және сабаққа дайындалады.

ІІ

білім мен икемділіктерін бекіту (40 мин)

І нұсқа

І .Дұрыс жауапты таңда

1. Ғаламшардың айналу Заңын ашып, соның негізінде ғаламшарлар кестесін кім құрастырды?

а) Г.Меркартор в) Г.Галилей с) И.Кеплер д) И.Ньютон е) К.Линей

1. Жеке жұлдыздар тобын қалай атайды?

а) Жер в)Галактика с) аспан д)планета е)жұлдыз

1. Күнді айнала қозғалатын ғаламшардың жолын қалай атайды?

а) Галактика в) Ғаламшар с) күн д) Орбита е) Жер

1. Жетінші ғаламшарды ата?

а) Жер в) Нептун с) Марс д) Шолпан е) Уран

1. Бір тәулікте қанша сағат бар?

а) 20 сағат в)21 сағат с) 22 сағат д) 23 сағат е) 24 сағат

ІІ. Сәйкестендіріңдер

а) 1-а,в,с; 2-д,е,ж в) 1- а,с,ж; 2- в,д,е. с) 1- а,с,е; 2-в,д,ж д) 1-д,е,ж; 2-а,в,с

ІІІ. Терминдерге анықтама беріңдер:

а) Табиғат - бұл ..................................................................................................

в) Жұлдыз - бұл ..................................................................................................

с) Күн - бұл .........................................................................................................

ІІ нұсқа

І. Дұрыс жауапты таңда

1. Жануарларды, өсімдіктерді – туыстарға, түрге жіктеудің әдістемесін ұсынған ғалым?

а) Г.Меркартор в) Г.Галилей с) И.Кеплер д) И.Ньютон е) К.Линей

1. Бірнеше мың градус температураға қызып тұрған аспан денесі?

а) Жер в)Галактика с) аспан д) планета е)жұлдыз

1. Алғашқы қазақ ғарышкері?

а) Т.Әубәкіров в) Т.Мұсабаев с) Ю.Гагарин д) Т.Бегельдинов

1. Үшінші ғаламшарды ата?

а) Жер в) Нептун с) Марс д) Шолпан е) Уран

1. Жердің серігін ата?

а) Жұлдыз в)Ай с) Жер д) Орбита е) Галактика

ІІ. Сәйкестендіріңдер

а) 1- а, д, е, з, и, л; 2- в,с,ж,к в) 1- в,с,ж,к; 2- а, д, е, з, и, л с) 1- л,с, е,ж,а; 2- к, д, з, и,в

ІІІ. Терминдерге анықтама беріңдер:

а) Масштаб - бұл..................................................................................................

в) Глобус - бұл ..................................................................................................

с) Ядро - бұл.........................................................................................................

Тапсырмаларды орындайды

ІІІ

қорытынды кезеңі (2 мин)

Мұғалім жалпы сабақ барысын қорытындылайды. Сосын оқушыларды үзіліске жібереді.

Оқушылар үзіліске шығады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Жердің ауа қабаты (атмосфера)

2.Ауаның құрамында қандай газдар бар? (азот, оттегі,басқа газдар)

3.Оттегін бөліп шығарушы (өсімдіктер)

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

3

    Ауа құрамы XVIII ғасырдың соңында анықталды. М.В Ломоносов металдарды қыздырғанда ол ауамен емес, тек оның бiр бөлiгiмен ғана қосылатынын анықтады. Бұл оттегi газы едi. Кейiнiрек француз ғалымы Антуан Лавуазье оттегiсi бөлiп алынған ауада шырақ жанбайтынын және тышқандар өлетiнiн анықтады. Бұл газды «өмiр болмайтын» деген мағынаны бiлдiретiн азот деген атпен атады. Сонымен бiрге, ауада азотқа қарағанда оттегiнiң аз екенi анықталды. Оттегi ауаның шамамен 21% көлемiн, ал азот шамамен 78%-iн алады.

    Кейiнiрек, ауаның қурамында оттегi мен азоттан басқа, аз мөлшерде көмiрқышқыл газы, су буы және инерттi газдар бар екенi анықталды. Инерттi газдар, мысалы: гелий, ион, аргонның практикалық қолданысы бар. Гелий жеңiл газ, ол шарларды, шатырларды толтыру үшiн қолданылады. Неон және аргон көгiлдiр, жасыл, қызыл түстi шығаратын түтiктермен шамдар жасауға және ғимараттарды, көшелердi жарнамалық қалқандармен мерекелi безендiруге қолданылады.

    Сонымен азот, оттегi, инерттi газдар, көмiрқышқыл газы және су буы - атмосфералық ауаның тұрақты құрамдас бөлiгi.

    Ауаның тұрақты құрамы жер бетiндегi тiршiлiкке өте қажеттi жағдай. Оттегi барлық организмдерге: бактериялар мен микроскопиялық балдырлардан бастап, адамдарға дейiн тыныс алуға өте қажет. Оттегiнiң көмегiмен шiру процесi жүредi, яғни органикалық заттардың биорганикалық заттарға айналу процесi.

    Атмосферада нелiктен оттегiнiң мөлшерi тұрақты? Өйткенi, жасыл өсiмдiктер оттегiнi жасап шығаратын және оны тұрақты толықтырып тұратын табиғи фабрика. Күн сәулесiнiң әсерiнен өсiмдiктер жапырағында көмiрқышқыл газы мен судан органикалық заттар түзiлiп, оттегi атмосфераға бөлiнiп шығады. Бұл процестi фотосинтез деп атайды, оның аудармасы «сәуледегi түзiлiс (синтез)».

    Табиғат процестерiнiң тепе-теңдiгiн түзедi: оттегiнiң пайдалануы және оның түзiлуi. Бұл тепе-теңдiктi бұзу өте қауiптi.

    Адамдардың қызметi, өкiнiшке орай, қауiптi салдарға әкеп соқтыруы мүмкiн. Көптеген машиналардың, ұшақтардың, кемелердiң жұмысы, фабрикалар мен заводтардағы отынның жануы ауада көмiрқышқыл газының мөлшерiн арттыруға әкеп соқтырды.

    Бұл бiздiң планетада климаттың жылынуына әкеп соқтырып, барлық тiрi организмдердi, соның iшiнде адамның тiршiлiк жағдайын бұзады.

    Тұрақты қосылыстардан басқа ауада, кездейсоқ тұрақсыз қосылыстар бар. Отынның жануы негiзiнде тек көмiрқышқыл газы емес, сонымен бiрге улы, күкiрттi газдар және басқа заттар түзiледi. Бұл қосылыстармен ластанған ауа адам және жануарлар денсаулығына зиянды әсер етедi, өсiмдiктер жойылады. Ауада шаң, қаракүйе - көмiр түйiршiктерi бар. Кейде қатты желдер мен дауылдар құмды, шаңды, майда қоңыр - қызыл балдырларды iлестiрiп, ауаға әкеледi. Бұл кездейсоқ қоспалар жаңбырмен бiрге жерге түседi. Мүндай жаңбырларды таңқалған адамдар «қанды», «сүттi» деп айтады және тiптi «балықты» жаңбыр болғаны белгiлi.

    Қазiргi уақытта барлық адамдарды ауаны өндiрiстiк қалдықтармен ластау өте қауiптендiредi. Сондықтан ауа құрамына бақылау жүргiзiледi және ауаны тазалаушы, ауаға кездейсоқ түсетiн газдарды және қатты заттарды ұстап тұрушы қондырғыларға өте жоғары талап қойылады.

    Ауа-заттар қоспасы. Ол тұрақты компонеттер: азот, оттегi, инерттi газдар, көмiрқышқыл газы және су буынан, сонымен бiрге кездейсоқ қоспалар: күкiрттi газ, угарлы газ, шаң-тозаң және т.б. тұрады. Оттегi тыныс алуға, жануға, шiрiту процесiне қолданылады және ауаға өсiмдiктер фотосинтездерi көмегiмен тұрақты бөлiнiп тұрады

Оқушы тақырыпты оқиды. Керек жерін дәптеріне жазып алады.

4

• Ауа дегеніміз?

• Оттегі ауаның қанша пайызын құрайды?

• Азот ауаның қанша үлесін құрайды?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

Осы тақырып бойынша тест құрастыру

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатыскы бойынша бағалау.

Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Жердің ауа қабаты (атмосфера)

2.Ауаның құрамында қандай газдар бар? (азот, оттегі,басқа газдар)

3.Оттегін бөліп шығарушы (өсімдіктер)

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

3

Бір нәрсені әр түрлі заттардан жасауға болады. Мысалға: құбыр жасау үшін темір, шөлмек, мыс қажет. Керісінше, әр түрлі нәрсені жасау үшін (терезе, ыдыс, шам) бір ғана шыныны пайдаланады. Яғни физикалық дене дегеніміз – бізді қоршаған заттар (машина, үй, жиһаз, ойыншықтар және т.б.). Ал зат дегеніміз – физикалық дененң құрамдас бөләктері. Оттегі, алтын, су, ауа – бұлар зат.

Оқушы тақырыпты оқиды. Керек жерін дәптеріне жазып алады.

4

• Физикалық дене дегеніміз не?

• Зат деп нені атаймыз?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§30 оқу

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатыскы бойынша бағалау.

Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Жердің ауа қабаты (атмосфера)

2.Ауаның құрамында қандай газдар бар? (азот, оттегі,басқа газдар)

3.Оттегін бөліп шығарушы (өсімдіктер)

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

3

Физикалық шама деп көптеген физикалық объекттер үшін сапалың тұрғыда ортаң болатын және сандық мәнде ерекшеленетін физикалық объект (құбылыстың, процестің) қасиеттерінің бірі аталады. Осылайша, «қаттылық» қасиеті сапалық тұрғыда болат, ағаш, шыны сияқты материалды сипаттайды, ал қаттылық дәрежесі (сандық мәні) - олардың әрқайсысы үшін әр түрлі шама.

Физикалық шамаларды өлшенетін және бағаланатын деп бөлуге болады.

• Бағаланатын физикалық шамаларды сандық түрде белгіленген өлшем бірліктерінің (масса, күш, кернеу және т.б.) белгілі бір саны түрінде өрнектеуге болады.

• Өлшенетін физикалық шамалар - белгілі бір себептермен өлшем бірлігі белгіленбейтін шамалар, сол себептен олар тек бағалануы мүмкін (өнім сапасы, баға және т.б.)

Таразы көмегімен денелердің салмағын өлшеу.

Оқушы тақырыпты оқиды. Керек жерін дәптеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Қандай денені электрленген деп атаймыз?

2.Электр тоғы дегеніміз не?

3.Адам өмірінде электр тоғы қандай рөл атқарады?

4.Магнитті құбылыс дегенді қалай түсінесің?

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

3

Табиғаттағы денелердің пішінін және қасиетін өзгерту процесін физикалық құбылыс дейміз.Олар-металдардың балқуы,қардың еруі,судың буға айналуы,қарға айналуы,т.б.Бір заттың екінші затқа айналуы.Мұндай процесті химиялық құбылыс дейді.Олар –өсімдіктер мен жануарлар қалдықтарының шіруі (органикалық заттардың оттегімен тотығуы),сүттің іруі (сүт қышқылының әсері),асқазанда және ішектегі тамақ өнімдерінің қорытылуы және т.б.

Оқушы  тақырыпты оқиды. Керек жерін дәптеріне жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды:

1.Табиғатта физикалық-химиялық құбылыстарға нені жатқызуға болады?

2.Физикалық және химиялық құбылыстардың қандай айырмашылығы бар?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§40 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау.

 Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

 Үй тапсырмасын өткен сабақтағы параграфтың соңындағы сұрақ-тапсырмалар негізінде сұрап шығады.

3

Табиғат Құбылыстары:метеоррлогиялық,химиядық,магнитті,жылу бөлу,электірлі,дыбыс шығару,жарық шығару,биологиялық болып келеді.

• Күн сәулесі,электр лампалары,шам немесе алау,сәуле шығаратын жануарлар өздерінен дүниенің кереметі жарық бөліп шығарады.Әр түрлі нәрселердің пішінінің,түстерінің,бояуларының,жарқырап тұруын біздің көру органымыз көз арқылы ажыратамыз.Жер бетіндегі ең күштіжарық көзі-Күн.Барлық тіршілік иелері Күннің жарығына тәуелді өмір сүруде.

• Табиғат көптеген дыбыстардан тұрады .Адамдардың даусы,құстардың сайраған әнін,желдің гуілі,сағаттың соғуы,көліктердің дыбысы және басқа толып жатқан дыбыстар болады.Болып жатқан оқиғаларды анықтап- білудің негізгі хабаршысы дыбыс.Дыбыстар әр түрлі болады. Тербелу, үйкелу,сығылу және т.б. жағдайлар арқылы дыбысты шығаруы.Тербелу арқылы қоңырау соғылады.Үйкелістен желдің,адамның жүргендігін анықтаймыз.

• Жылу- энергияның белгілі бір пішіні. Мысалға Күн  тек жарық берумен шектелмей,жылуды да бөліп шығарады.Жылу бөлу көрсеткішін оның температурасынан білеміз.Температураны градуспен-арнайы термометр деген құралмен өлшейді.Көптеген заттар жылудың әсерінен қызғанда көлемі ұлғаяды.Жылуды тез өткізетіндерге металдар,аз өткізетіндерге-ағаш,су, ауа,жатады.

• Электрлік және магниттік құбылыстар бір-бірімен байланысқан және алуан түрлі болып келеді.Оларды көру,есту және сезіну арқылы қабылдаймыз.Күнделікті өмірде бұндай құбылыстармен ұдайы кездесіп тұрамыз.Мысалға:Жүннен және синтетикалық киімдерді шешкенде ерекше бір дыбыс шығарады.Ал қараңғы бөлмеде кәдімгідей жалт-жұлт еткен ұшқынды көруге болады. Денедегі электр өрісінің айналымға түсуін электр тоғы деп атайды.

Оқушы  тақырыпты оқиды. Керек жерін дәптеріне жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды:

1.Табиғат құбылыстары дегенді қалай түсінесің?

2.Қандай құбылыстарды білесіңдер?

3.Дыбыстық құбылыс дегеніміз не?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

Тақырып соңындағы сұрақтар

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны бойынша бағалау.

 Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Табиғатта физикалық-химиялық құбылыстарға нені жатқызуға болады?

2.Физикалық және химиялық құбылыстардың қандай айырмашылығы бар?

3.Қандай құбылысты физикалық құбылыс дейміз?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

Адам қозғалыссыз өмір сүре ала ма?Қозғалыс дегеніміз не? Кеңістікте дененің салыстырмалы түрде басқа денеге қарағанда орналасқан жерін өзгертуі.Жалпы айтатын болсақ табиғаттағы кез келген  өзгерісті қозғалыс деп түсінеміз.Бір орыннан үнемі қозғалмайтын дене жоқ. Мысалы, адам пойызда отырғанда салыстырмалы түрде орындықта қозғалмай отыруы мүмкін,бірақ ол белгілі бір бағытта пойыз арқылы жүріп бара жатыр.Яғни дененің жылдамдығын бір қалыпты тоқтаусыз сақтауын-инерция дейді.

Кез келген қозғалмай тұрған денеге белгілі бір мөлшерде сыртқы күш әсер етеді.Дененің қозғалмай тұруына бір күш екінші күшті ығыстырып тепе-теңдікті сақтайды.Жануарлар денесінің тепе-теңдігі миға байланысты болады. Кейбір жануарларда тепе-теңдікті сақтауға арналған қосымша органдары қызмет атқарады. Адамдардағы тепе-теңдікті сақтайтын құлақ түбі органдары. Біздер жүрген кезде құлақ түбіндегі органдарындағы сұйық қозғала бастайды.Егер сендер бір орында тұрып бір жағыңа қарай бірнеше рет айналып тоқтасаң-басыңның айналып тұрғандығын байқайсың. Себебі біздер тоқтағанмен жоғарыдағы аталған сұйықтық біраз уақытқа дейін айналып тұрады.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Механикалық қозғалыс дегеніміз не?

2.Механикалық қозғалысқа мысал келтіріңдер.

3.Инерция дегеніміз не?

4. Тепе-теңдік дегеніміз не?

5.Тепе-теңдікке мысал келтіріңдер.

6.Адамдардың тепе-теңдікті сақтауына не әсер етеді?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§41-42 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау.

 Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

1.Механикалық қозғалыс дегеніміз не?

2.Механикалық қозғалысқа мысал келтіріңдер.

3.Инерция дегеніміз не?

4. Тепе-теңдік дегеніміз не?

5.Тепе-теңдікке мысал келтіріңдер.

6.Адамдардың тепе-теңдікті сақтауына не әсер етеді?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

Табиғатта әр түрлі күштер кездеседі. Күш денелердің қозғалуынан әсер етеді. Егер сендер партаның үстіндегі кітапты жай қозғасаңыз ол бірден қозғала қоймайды. Оған себеп болған үйкеліс күшінің әсері.

Егер сендер бір нәрсені қолдарыңнан түсіріп алсаңдар, ол әрдайым жерге құлап түседі. Бұндай күшті тартылыс күші деп атайды.

Осыдан үш жүз жыл бұрын ағылшын ғалымы Исаак Ньютон Бүкіләлемдік тартылыс Заңын ашты. Тартылыс күшті Күн жүйесіндегі ғаламшарларды Күннің айналасында өз орбиталарында ұстап тұр. Тартылыс күші Жер атмосферасында ұстар тұр. Бұдан басқа көптеген процестер тартылыс күшіне байланысты болады.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

• Табиғат күштері дегеніміз?

• Күш деген сөзінің мағынасын қалай түсінесіңдер?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

Тақырыпты мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау.

 Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктеріне баға қойғызады Қоштасады.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Тепе-теңдік дегеніміз не?

2.Тепе-теңдікке мысал келтіріңдер.

3.Адамдардың тепе-теңдікті сақтауына не әсер етеді?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

 Тірі организмдер 4 патшалыққа бөлінген: микроорганизмдер,саңырауқұлақтар,өсімдіктер және жануарлар.Жер бетіндегі барлық өсімдіктер флораны,ал жануарлар фаунаны құрайды. Жердің организмдерден тұратын және оларды қалыптастырушы тіршілік ортасын биосфера қабығы (грекше биос-тіршілік) дейміз Биосфераға гидросфераның барлығы, литосфераның жоғарғы қабаты және атмосфераның төменгі қабаты кіреді.Яғни тіршілік бар жердің барлығы кіреді.

1.Тірі организмдердің бір-біріне ұқсастығы мен айырмашылығы неде?

2.Қандай тіршілік иелерін өсімдіктерге және жануарларға жатқызамыз?

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Биосфера дегенді қалай түсінесің?

2.Биосфераның шекарасын анықта.

3.Адам биосфераның бір бөлігі бола ала ма?

4.Флора және фауна деген не?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§43 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Қоректенуіне қарай, жануарлар қандай топқа бөлінеді?

2.Адамға жануарлардың қандай пайдасы бар?

3.Адамдар жануарларды қалай қорғайды?

.Жануарлардың бір-бірімен қандай қарым-қатынасы болатыны жайлы мысал келтіріңдер.

4.Адам денсаулығына зияны бар жануарлар.

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

 Жер бетіндегі өсіп тұрған өсімдіктердің барлығын өсімдік жамылғысы немесе флора дейміз.Қазіргі кезде жер бетінде шамамен 0,5 млн өсімдік түрлері бар.Қазақстанда шамамен 6000 өсімдік түрі кездеседі.Олар бір-бірімен пішіні,құрылысы,өмір сүру ұзақтығы ,көбею ерекшелігімен ,таралу аймағы жағынан ажыратылады.

Өсімдіктер айырмашылығына қарай екі сатыға бөлінеді.Төменгі және жоғарғы сатылы өсімдіктер.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Төменгі сатылы өсімдіктерді ата.

2.Жоғарғы сатылы өсімдіктерді ата

3.Табиғатта және адам өмірінде өсімдіктердің қандай маңызы бар?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§46 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Биосфера дегенді қалай түсінесің?

2.Биосфераның шекарасын анықта.

3.Адам биосфераның бір бөлігі бола ала ма?

4.Флора және фауна деген не?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

 Жануарлар дүниесі алуан түрлі болып келеді.Ғаламшарымызда тірі организмдердің қанша түрі бар екендігін ешкім дәл айта алмайды.Оқымыстылардың айтуынша 5-6 мл, кейбіреулері 25-30 млн деп есептейді.Бізге белгілі жануарлардың түрлері жылдан –жылға көбеюде.

  Олар қоректенуіне қарай бірнеше топқа бөлінеді:

А) Өсімдікпен қоректенетіндер-

Ә) Жыртқыштар-бүркіт,шортан,арыстан т.б.

Б) Аралас қоректенетіндер-құзғын қарға, торғай.

В) Паразиттер-аскарида,кене және т.б.

Адамның өмір сүруі үшін жануарлардың маңызы зор. әртүрлі тамақ өнімдерін алады.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Қоректенуіне қарай, жануарлар қандай топқа бөлінеді?

2.Адамға жануарлардың қандай пайдасы бар?

3.Адамдар жануарларды қалай қорғайды?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§44 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау.

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Адамдар бөлмеде гүлді не үшін өсіреді?

2.Гүлге қандай күтім қажет?

Медицинада дәрілік өсімдіктердің пайдаланылуы және олардан қандай препараттар дайындайды?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

 Адамдар үшін мәдени өсімдіктердің маңызы шексіз. Бау-бақшадағы, егін алқабындағы өсіп тұрған өсімдіктер азық-түліктің ,дәрі –дәрмектің ,мал азығының негізгі көзі.

  Республикамызда мәдени өсімдіктер көп түрлі.Олардың арасында негізгі орында астықтұқымдастар-бидай ,қарабидай, сұлы ,жүгері, күріш,тары, және арпа. Олар Қазақстанның көп жерлерінде өсіріледі.

Саңырауқұлақтың маңызы.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Мәдени өсімдіктер дегеніміз не? Оларды қандай мақсатқа қолданады?

2.Саңырауқұлақтың өсімдіктен қандай айырмашылығы бар?

3.Саңырауқұлақтар қайда өседі?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§49-50 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Үй тапсырмасын сұрақ-жауап арқылы сұрау.

1.Адамдар бөлмеде гүлді не үшін өсіреді?

2.Гүлге қандай күтім қажет?

Медицинада дәрілік өсімдіктердің пайдаланылуы және олардан қандай препараттар дайындайды?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

Тіршілік ортасы дегеніміз – тірі организмдердің бір-бірімен байланысып өмір сүретін табиғаттың бір бөлігі. Біздің ғаламшарымызда тірі организмдер төрт түрлі тіршілік ортасына бейімделеді.

Сулы орта – тіршіліктің пайда болып жан-жаққа таралған ортасы. Кейінірек тірі организмдер жер беті мен ауа ортасын игеріп, топыраққа орнықты. Төртінші орта – тірі организмдердің өзі жайлаған дүние.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

Тақырыпты бекіту үшін мұғалім келесі сұрақтарды қояды.

1.Тіршілік ортасы дегеніміз не?

2.Адам үшін табиғаттың маңызы?

3.Табиғат адамды неге тәрбиелейді?

Одан кейін тақтаға сұрақтар жазылады, сол сұрақтарға оқушылар жауап беруі тиіс.

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§53-54 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

1.Тіршілік ортасы дегеніміз не?

2.Адам үшін табиғаттың маңызы?

3.Табиғат адамды неге тәрбиелейді?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

Ұлттық саябақтар елімізде қорғалатын ландшафтылардың жаңа түрі. Олар әлі де толық өріс алып, дами қойған жоқ. Мұның қорықтардан айырмашылығы - туристер мен тынығушылардың кіріп көруіне рұқсат етіледі. Бірақ олардан табиғатты қорғау ретін сақтау талап етіледі. Қазақстанда 5 саябақ ұйымдастырылған.

Баянауыл ұлттық саябағы. Ол 1985 жылы Павлодар облысындағы Баянауыл орман шаруашылығының негізінде құрылған, ауданы 50,7 мың гектар. Саябақ аумағына енетін таулы-орманды ландшафтылары тамаша табиғат ерекшеліктерімен көзге түседі. Қарағай, қайың ормандары өскен, гранитті, үгіліп мүжілген Баянауыл таулары Сарыарқаның шөлейтті жазықтарында орналасқан. Мұнда құстардың 54 түрі, сүтқоректілердің 54, балықтың 8, өсімдіктің 438 түрі бар. Биік жері - Ақбеттауы, биіктігі 1026 метр. Табиғатының қолайлы жағдайына байланысты Баянауыл тауларын «шөлді даладағы таулы-орманды шұрат» деп атайды. Бұл аймақ жаппай демалыс пен туризмнің дамыған жері. Мұнда көптеген демалыс үйлері, емдеу мекемелер, туристік базалар орналасқан. Саябақта ұзақ уақыт үгілу әрекетінен қайталанбас жартас, шоқылар қалыптасқан. Олар сыртқы түріне орай «Жалмауыз кемпір», «Найзатас», «Тас және Ат басы» т.б. деп аталады.

Іле Алатауы саябағы. 1996 жылы ұйымдастырылған. Ауданы 199,7 мың гектар. Іле Алатауының солтүстік беткейінде Түрген шатқалынан бастап, батыста Қаскелең асуына дейінгі ерекше ландшафтыларды қорғау және демалыс, тынығу мақсатында пайдаланылады. Мұнда қорғауға аңның 43 түрі, құстың 138 түрі, балықтың 8 түрі, өсімдіктің 1282 түрі алынды.Қарқаралы саябағы1998 жылы кұрылған. Ауданы 90,3 мың гектар. Қарағанды облысындағы Қарқаралы ауданында орналасқан. Қарқаралы жәнө Кент тау жүйелерін қамтиды. Осында әйгілі Шайтанкөл орналасқан. Мұнда аңның 39 түрі, қүстың 55 түрі, балықтың 11 түрі, өсімдіктің 68 түрі қорғалады.

Алтынемел табиғи саябағы. 1996 жылы Алматы облысының Кербұлақ, Панфилов аудандары жерінде орналасқан. Ауданы 161,1 мың гектар. Алтынемел тауын қамтиды. Мұнда аңның 6 түрі (таутеке, қарақұйрық, құлан, қызыл қасқыр және т.б. ), сонымен бірге құстың 231 түрі, балықтың 30, өсімдіктің 1800 түрі қорғауға алынған.

Көкшетау саябағы. Ол 1996 жылы ұйымдастырылған. Ауданы 182,1 мың гектар. Мұнда аңның 305 түрі, қүстың 223, балықтың 22 түрі, өсімдіктің 800 түрі қорғауға алынған. Дүние жүзінің әр түрлі елдерінде құрылған қорықтардың қорғау тәртібі, атқаратын қызметі мен негізгі бағыты әр түрлі. Сондықтан қорғауға алынған жерлерді қорықтар, қорықшалар, резерваттар, ұлттық парктер, табиғат ескерткіштері деп бөледі. Қазір дүние жүзінің 124 елінде 2600-ден артық ірі қорық бар екен. Олардың ішіндегі ең үлкені Гренландия ұлттық паркі. Оның жер көлемі 7 млн. гектар. Біздің республикамызда жалпы 784,1 мың гектар жерді алып жатқан 7 қорық бар. 50-дей аңшылық қорықша, 42 зоологиялық және 24 ботаникалық бақтар мен қорықша, 3 табиғат ескерткіштері бар.

Табиғи қорықшалар. Табиғи қорықшалар — белгілі бір ерекше табиғи аумақтардағы барлық табиғат байлықтарын кешенді корғауға немесе өсімдіктер мен жануарлардың жеке түрлерін корғау мақсатында үйымдастырылады. Сондықтан қорықшалар кешенді, зоологиялық, ботаникалық, геологиялық және т. б. деп бөлінеді. Кейде қорықшалар уақытша (он не жиырма жыл мерзіміне) немесе тұрақты түрде ұйымдастырылады. Қорықшаларда табиғат корғау жұмыстары онша қатаң түрде жүргізілмейді және шаруашылық жұмыстардың жекеленген түрлеріне ғана тыйым салынады.

Табиғат ескерткіштері. Табиғат ескерткіштері — көбіне тарихи-табиғи және ғылыми мәні зор жеке табиғат нысандарын ғана (өсімдіктердің, жануарлардың жеке түрлері, үңгірлер, сарқырамалар және т.б.) қорғауды көздейді. Олардың ғылыми-танымдық мәніне ерекше көңіл бөлінеді. Елімізде республикалық мәні бар "Қаз қонақ" (Ертіс өзенінің жағалауында), "Шарын шаған тоғайы", "Шынтүрген шыршалары" (Алматы облысында) "Баум тоғайы" (Алматы қаласында) жәнө т.б. табиғат ескерткіштері бар.

Ұлттық табиғи парктер мен қорықшалар

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

          Сәйкестендіру

1.Баянауыл                                                        Шайтанкөл                  

2. Іле Алатауы                                         Ақмола облысы

3.Қарқаралы                                            алғашқы саябақ

4.Алтынемел                                            ауданы-199,7мың.га

5.Көкшетау                                                    Алматы облысы

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§60 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

1. Қазақстанның қандай қорықтары бар?

2. Ұлттық саябақтардың түрлерін ата?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

Адамның табиғатқа әсерінен жануарлар мен өсімдіктер қырғынға ұшырауда, соның салдарынан ағзаның көптеген түрлері жойылып кету шегіне жетті. Мәселен, 90-жылдардың ортасына дейін, 40 жыл бойы бөкен Қазақстандағы негізгі кәсіптік жануар болды. 1991-1993 жылдарда 800-900 мың бөкендер бар еді. 1998 жылы - 470 мың, 2001 жылы - 80 мың, ал 2003 жылы бар болғаны 21 мың бөкен қалды. Үкімет каулыларымен бөкендердің барлық түрін аулауға тыйым салынды. Бөкен Қызыл кітапқа енгізілген жоқ, бірақ осал, тіпті қиын-қыстау қауіп төнген түр мәртебесінде тұр. Оның санын қалпына келтіруде едәуір каржы салынып, аң шаруашылығы мен өзге ұйымдардың қарқынды күш жұмсауы қоса тапсырылды.

“Қазақстанның Қызыл кітабы” – Қазақстан Республикасы аумағында жойылып кету қаупі төнген және сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің сипаттамасы берілген арнайы басылым. 1978 жылдан шығарыла бастады. Оның омыртқалы жануарларға арналған бірінші бөлімі жеке кітап болып 1978 ж. жарық көрді. “Қазақстанның Қызыл кітабының” екінші бөлімі 1981 ж. өсімдіктерге арналып шығарылды.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

• Қазақстанның Қызыл кітабы қандай мақсатта жарық көрді?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

§61 оқу мазмұндау. Мәтін соңындағы тапсырмаларға жауап беру.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау..

Кезең

Мұғалім әрекеті

Оқушылар әрекеті

1

Оқушымен амандасып, оқушының зейінін сабаққа аударады.

Амандасады Кітап, дәптерін шығарып сабаққа дайын отырады.

2

Қазақстанның Қызыл кітабы қандай мақсатта жарық көрді?

Оқушылар өткен тақырып бойынша сұрақтарға қыскаша жауап береді.

3

Қоршаған ортаны қорғау – қоршаған ортаның табиғи жағдайын жақсарту, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, табиғи байлықтарды сақтау және көркейту негізінде табиғат пен қоғамның өзара үйлесімді әрекетін қамтамасыз етуге бағытталған мемлеккеттік және қоғамдық іс шаралар жүйесі. Қазақстан Республикасында “Қоршаған ортаны қорғау туралы” Заң 1997 жылы 5 тамызда қабылданған. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, шаруашылық және басқадай қызметтің табиғи экологиялық жүйелерге зиянды әсеріне жол бермеуге, биологиялық әр алуандылықты сақтауға және табиғатты оңтайлы пайдалануды ұйымдастыруға бағытталған. Қазақстан Республикасының экология қауіпсіздігі туралы мемлекеттік тұжырымдамада (1997) қазіргі және болашақ ұрпақтардың мүдделерін ескере отырып, Қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалануды экологияландыруға көшу стратегиясы белгіленген. Қазақстан Республикасының осы стратегияны басшылыққа алып Қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды Қазақстан Республикасының Конституциясына негіздеді және ол “Қоршаған ортаны қорғау туралы”, “Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар туралы”, басқа да заңдар мен нормативтік құқықтар актілерінен тұрады. Кейде Қоршаған ортаны қорғау табиғатты қорғау ұғымымен баламалы түрде қолданылады. Бірақ Қоршаған ортаны қорғауға қарағанда табиғатты қорғау ұғымының шеңбері кеңірек; Табиғатты қорғау.

Жаңа тақырыпты дәптеріне жазады. Мұғалімді тыңдап, керек жерлерін дәптерге қысқаша жазып алады.

4

• Қоршаған ортаны қорғау Заңы қашан шықты?

• Қоршаған орта дегеніміз?

Мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді. Тапсырмаларды орындайды.

5

Сөзжұмбақ құрастыру

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

6.

Сабаққа қатысқаны  бойынша бағалау..