9 синф Биология Вируслар

9-синф БИОЛОГИЯ МАВЗУ: Ҳаётнинг ҳужайрасиз шакллари. ВИРУСЛАР.

Химия-биология ўқитувчиси

Абдирахманов А.А.

ВИРУСНИНГ ОЧИЛИШ ТАРИХИ

Вирус лотин (virus) тилидан таржима қилинганда “заҳар” деган маънони беради.

Вирусни 1892 йили рус олими Д.И.Ивановский тамаки заҳрини ўрганаётган пайтда очган. Вирусларни ўрганадиган фан вирусология дейилади.

Дмитрий Иосифович Ивановский

1864-1920

Вирусларнинг бошқа тирик организмлардан фарқи

• Ҳужайравий тузилишга эга эмас;
• Ўсмайди;
• Модда алмашинуви йўқ;
• Ҳужайра ичида яшаган паразитлар.

Вирусларнинг кўриниши

Вируслар содда кўринишга эга. Уларнинг но актив формалари вирионлар деб аталади. Вирусларнинг таркиби нуклеин кислота ва оқсиллардан иборат. Нуклеин кислотаси вирусларнинг ирсий аппарати сифатида хизмат қилади ва ДНК ёки РНК молекулалари билан белгиланади.

Вирусларнинг тузилиши

Таркибида ДНК бўлган вируслар вирус-герпеслар оиласига киради. Капсиди икосаэдр шаклида бўлиб, бундай вируслар ташқи қобиққа эга.

Гликопротеиди

Юракчаси

ДНКси

Матрикс оқсили

Ташқи қобиғи

Капсиди

Вирус турлари

СУВЧЕЧАК ВИРУСИ

Одамнинг эпителий ва боғловчи тўқималарини жабрлантиради.

Вирус турлари

ГРИПП ВИРУСИ

Ҳаво-томчи орқали юқади.

• Бош оғриғи
• Йўтал
• Иситма
• Ҳолсизланишни келтириб чиқаради.

Вирус турлари

ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ

A, B, C, D, E, F, G турлари бор

Жигар ҳужайраларини жабрлантиради, циррозга олиб келади

ВИЧ, СПИД вируси

ВИЧ (ИЕС) – иммунитет етишмаслиги синдроми.

СПИД (ОИТС) – орттирилган иммунитет танқислиги синдроми.

Бу вируслар варионлари доира шаклида бўлади. ВИЧ одам қонига кирганда организм иммунитетига жавоб берувчи лейкоцитларни емиради. Натижада ҳужайранинг нормал бўлиниши бузилади. Одам юқумли касалликдан (мас.: грипп) ҳалок бўлади, чунки ҳужайраларда нормал бўлиниш бузилганда лейкоцитлар ўз таъсирини йўқотади.

КОРОНАВИРУС - “COVID-19”

Биринчи бўлиб 2019 йили Хитойнинг Ухань шаҳрида аниқланган. 2020 йилнинг май ойида бу вирус РНК мавжуд бўлган 43 турдаги вируслар қаторига киритилди. У одам, сут эмизувчи ҳайвонлар, қушлар ва судралиб юрувчиларни жабрлантиради.

КОРОНАВИРУС - “COVID-19”

• Яширин даврда вирус танамизда яхшилаб жойлашиб олади.
• Коронавирус ёки Sars-CoV-2 вируси нафас йўллари, оғиз ва кўздаги шиллиқ пардалар орқали танамизга тушади.
• У кейин томоқ тўқималари деворини, нафас йўллари ва ўпкани зарарлайди ва уларни коронавирусни кўпайтирувчи корхонага айлантиради.
• Яъни янги вируслар ишлаб чиқилади ва бошқа тўқималарга ҳам юқа бошлайди.
• Бу даврда сиз ўзингизни соғлом ҳис қиласиз ва ҳеч қандай касаллик аломати кўринмаслиги мумкин.
• Яширин давр қанчага чўзилиши ҳақида фикрлар турлича, аммо ўртача беш кун давом этиши айтилмоқда.

КОРОНАВИРУС - “COVID-19”

• Коронавирус одамга юққач, Covid-19 касалини келтириб чиқаради.
• Аммо бу ҳар 10 одамдан 8 нафарида енгил ўтади.
• Касалликнинг икки асосий аломати - иситма ва йўтал.
• Баъзан тана (мушаклар), томоқ ва бош оғрийди, лекин ҳар доим ҳам эмас.
• Коронавирус йўтали бошида қуруқ бўлади.
• Айрим одамлар йўталганда кейинчалик балғам кўчади.
• Бу балғам - вирус ўлдирган ўпка тўқималари.
• Аммо айни ҳолатда одам шифохонада даволаниш шарт эмас.
• Уйда тўшакда қолиб, кўпроқ суюқлик ичиб, парацетамол қабул қилиш керак.
• Қолган курашни иммун тизимимиз амалга оширади.
• Аммо айрим одамлар вирусни юқтирса, аҳволи жуда оғирлашади.
• Хусусан, кексалар ва бошқа бирон (юрак-қон томир, астма, нафас йўллари каби) касали бор одамлар касалликни оғир ўтказадилар.
• Янги коронавирус ҳақида тушунчаларимиз ҳали етарли эмас.

ВИРУСЛАР КЕЛТИРИБ ЧИҚАРГАН ПАНДЕМИЯЛАР

НОМИ

ЙИЛЛАР

“ Испанка”

1918 – 1920

ВАФОТ ЭТГАНЛАР

Осиё гриппи

1957 – 1958

Гонконг гриппи

20 – 100 млн.

1 – 1,5 млн.

Чўчқа гриппи

1968 – 1969

2009 - ?

0,75 – 1 млн.

COVID-19

10 минг 2009 й декабргача

2019 - ?

1 446 315

(28.11.2020 й б.)

УЙГА ВАЗИФА

Вируслар ҳақида маълумот акс этган кластер ёки видеоролик тайёрлаш.

СОҒЛИҒИНГИЗ ЎЗ ҚЎЛИНГИЗДА. САНИТАР-ГИГИЕНИК ҚОИДАЛАРГА ДОИМ АМАЛ ҚИЛИНГ!

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ.