Ачух тарс : « Прилагательнийрикай умуми малуматар. Прилагательнийрин жуьреяр»

Ачух тарс

Тема: « Прилагательнийрикай умуми малуматар. Прилагательнийрин

жуьреяр»

Метлебар

1. Прилагательнийрин къурулуш ачухарун;

2. Прилагательнийрин кьет1енвилер чара авун;

3. Дережалу ва дережасуз прилагательнийрин арада авай тафават

къалурун;

4. Хайи ч1ал к1ан хьунин руьгь хкажунин рекьер къалурун.

Тадаракар: 6- класслин дидед ч1алан ктаб, интерактивный доска, гьар

жуьредин таблицаяр, аялриз тапшуругъар авай чарар, шикилар.

Маса предметрихъ галаз алакъа: лезги литература, т1ебиат чирун,

география, тарих.

Тарсунин финиф

Саламалейк, зи балаяр,

Къе куь патав атанва зун.

Агатдайвал чи араяр,

Хайи ч1алал рахада чун.

Сад я дуьнья, амма халкьар гзаф ава.

Халкьарихъни чпиз лайих гьар жуьредин ч1алар ава.

Эгер ч1алар цававай гъетер ят1а,

Са гъед ава гъвеч1и ят1ан ишигъ гузвай дуьньядиз.

Гьи ч1ал ят1а икьван экуь, нурлуди?

Ам зи ч1ал я!

Дидедин ч1ал!

Виридалай ширин, масан зи играми

гьи ч1ал ят1а, аялар?

Лезги ч1ал! ( аялри хордал лугьуда).

Гила балаяр, чун чи ч1алан гуьзелвилиз, иервилиз килигда.

Муаллим: Чи ч1ал, рахунар квекай ибарат я, аялар?

- Гафарикай, предложенийрикай ва ик1 мад.

М. Дуьз я. Гила чна алатай тарсунай куь чирвилер ахтармишда.

Фейи тарсуна квез вуч чир хьанай?

А. Существительнияр.

Ганвай ибарайрай существительнияр жагъуриз

М. Гила за к1елзавай ибарайрай куьне существительнияр жагъура.

Къацу багъ, экуь класс, ширин хали, кьакьан к1валер, акьуллу гада, гуьрчег руш, мич1и там, эрч1и гъил, ракьун вар.

Чаз амукьна ихьтин гафар: къацу, экуь, ширин, кьакьан, акьуллу, гуьрчег, мич1и, эрч1и, ракьун .

И гафарал гьихьтин суалар эцигиз жеда?

А. Гьи? гьихьтин?

М. Дуьз я, аялар. Зат1арин лишанар къалурдай ва гьи? гьихьтин? суалриз жавабар гудай гафариз прилагательнияр лугьуда. (Тема акъудда).

Месела: гъвеч1и, ч1ехи, вили, ширин, чапла ва мсб.

Прилагательнияр гьамиша существительнийрихъ галаз ишлемишда.

Месела: гъвеч1и вах, ч1ехи буба, вили цав, ширин чай, чапла гъил ва мсб.

Куь вилик тапшуругъар ква. Ана суаларни существительнияр ганва. Куьне суалрин куьмекдалди существительнийрихъ жезмай кьван прилагательнияр гилигда.

1. десте. 1.Гьихьтин гада? Акьуллу, хъсан, кьакьан, яргъи, гъвеч1и, ч1ехи,

пис, надинж, секин.

2. Гьихьтин туп? Гъвеч1и, ц1ару, яру, ч1ехи, жиринин, иски, ц1ийи.

3.Гьихьтин к1вал? Михьи, ц1ийи, экуь, куьгьне, чиркин, кьакьан,

аск1ан.

1. Десте. 1. Гьихьтин ич? Яру, къацу, хъипи, ширин, цуру, кт1ай, ч1уру.

2. Гьихьтин яд? Къайи, михьи, кьалу, туькьуьл, чими, цуру.

3. Гьихьтин векь? Къацу, кьурай, аск1ан, кьакьан, иц1и, ламу.

М. Аялар. гила куьне тапшуругъар к1елда. ( Гьар дестеди чпин тапшуругъ к1елда. Муаллимди къимет гуда.)

Тапшуругърай аферин, аялар. Чна прилагательнийрикай малуматар давамарзава.

Прилагательнияр кьилди ишлемишдайла, абуру существительнийрин чка кьада. И арада абурухъ теквилин кьадарда –ди, гзафвилин кьадарда – бур эхирар акал жеда.

Месела: Яру- яруди ( тек.кь).

Яру- ярубур (гзафвилин кьадар)

( Муаллимди доскадал дибдин падежар кхьида)

Са аялди доскадал к1валахда, амайбуру – тетрадра.

Тапшуругъ аялди к1елда

Ас. п. яруди, ярубур

Ак. п. яруда, ярубуру

Т. п. ярудан, ярубурун

Г. п. ярудаз, ярубуруз

М. Хъсан я, дуьз я, чухсагъул.

Чна винидихъ прилагательнияр гьамиша существительнийрихъ галаз ишлемишда лагьанай.

Месела: гъвеч1и вах, ч1ехи буба, вили цав, ширин чай, чапла гъил .

Ихьтин дуьшуьшда прилагательнийрихъ галай существительнияр падежриз дегиш жеда, прилагательнияр авайвал амукьда.

Ас. п. гъвеч1и вах, ч1ехи аялар.

Ак. п. гъвеч1и ваха, ч1ехи аялри.

Т. п. гъвеч1и вахан, ч1ехи аялрин.

Г. п гъвеч1и вахаз, ч1ехи аялриз.

Дуьз я. Аферин балаяр.

Ктабдихъ галаз к1валах

Гила, аялар, чна ктабдихъ галаз к1валахда.128- тапшуругъдиз фикир це.

128- тапшуругъ

За к1елзавай предложенийриз фикир це ва абурай прилагательнияр жагъура.

Аялри жагъурда: какур, гурлу, ч1улав, михьи, лацу, еке.

М. Гила хъсандиз и тапшуругъда ганвай шикилдиз фикир це, балаяр. К1елай текстина авачир лишанрикай, ван тахьай зат1арикай, гьерекатрикай рахада чун.

Суалар

М.1.Куь фикирдалди, квез шикилдай гьи йисан вахт аквазва?

А. Гатун вахт.

М.2.Квез гьик1 чир хьана?

А. Гуьнеяр къацузва.

Гатуз къати ц1айлапанар яда.

Гатун марф фад алахьда.

М.3.Квез шикилдай мад вуч аквазва?

А. Дагъдин к1ане хуьр ава.

М. Ам вучиз иер аквазвач?

А. Ам марфадин пердедик акатнава.

М. Вири шикилдал гьихьтин ранг ала?

А. Мич1и какахьай ранг

М. Баркалла, балаяр.

Ял ягъунин легьзе

Зи ч1ал -зи чан, зи дамах,

Лацу к1ел, ц1ару дана, къацу яйлах,

К1убан чубан, гъиле вичин чумахъ,

Шуршуриз вац!, цуькведин багъ, къайи булах,

Бес ибур тушни лезгидин дамах?!

Ибрагимов Ибрагим 7 б класс

М. Хъсан гафар я. Чи зурба шаирринни писателрин, арифдарринни алимрин эсерлу ч1алар, акьуллу келимаяр мад чаз гьи ч1алал ван къведа?

А. Са ч1алални.

М. Фикир це кван, балаяр, ганвай предложенидай прилагательнияр жагъура ва абур гьихьтинбур ят1а, лагь.

Риза Саруханан куьк кавалдиз, рехивал ктканвай ч1улав чуру алай яру чиниз ва хци ч1улав вилериз килигна(А.Ф.)

М. И предложение Алибег Фатахован гьи эсердай къачунва?

А. 5- классда атай «Риза» гьикаядай.

М. Ана гьихьтин прилагательнияр гьалтзава?

А. куьк, ч1улав, яру, хци ч1улав.

М. Алай йисуз, балаяр, Алибег Фатахован 115 йис тамам жезва. Гьавиляй 2025 – йис Алибег Фатахован йис яз гьисабзава. Адан «Риза» гьикая чин тийидай лезги авач жеди.

Мисал. Нурлу гъед амай гъетерикай хкатна аквада лугьуда.

Аялар, чавай Алибег Фатаховаз нурлу гъед лугьуз жедани?

А. Эхь. Лугьуз жеда.

Тербиядин легьзе

М. Аялар, и мисал гзаф чкайрал, гьерекатра ишлемишиз жеда. Гила чун чи классдал акъвазда. Гьар аялди зун хъсанди я лагьайла, ам хъсанди жезвани? Зун гьахъ я лагьайла, ам гьахъ жезвани?

А. Ваъ. Жезвач.

М. Хъсан аял квелди чара жеда?

А. Хъсан къилихралди, тамамарзавай хъсан краралди, хъсан к1елуналди.

М. Ахьтин аял вири патарихъай чешне жеда ва вичин таярин арада нурлу гъед хьиз аквадв.И предложенидай прилагательное жагъура.

А. Нурлу

М. Дуьз я. Прилагательнияр кьве чкадал пай жезва.

Дережалубур ва дережасузбур

Эгер прилагательнийрихъ лап, гзаф, акьалт1ай, виридалайни гафар гилигиз жез хьайит1а, абур дережалубур, яни еридинбур лугьуда. Месела: лап гъвеч1и, гзаф хъсан, виридалайни еке, акьалт1ай гуьрчег.

Эгер прилагательнийрихъ и гафар гилигиз жезвачт1а, абур дережасузбур я.

Эрч1и гъил, къванцин гурар, чапла пад.

Ц1ийи тарс мягькемарун

Гъвеч1и проектдин к1валах

Ватан

1. Жуван ватандин еришар фикирдиз гъун.

2. Ватандин гуьзел, дараматар рик1ел хкун.

3. Ватан гуьрчегарун патал чи вик1егь рухвайрин куьмек, зегьмет.

Гила, балаяр, чна чи фикирдиз чун элкъуьрна кьунвай т1ебиат гъида ва ам гуьрчегардай, чи уьмуьр гуьрчегардай гафар, ибараяр жагъурда. Чаз аквада чи хуьруьн гуьрчегвал, т1ебиатдин гуьзелвал.

(Музыка кутада)

М. Ни лугьуда, аялар?

А. ц1ийи школа, яргъи шегьре рехъ, кьакьан дагълар, къацу багълар, къалин тамар,тик гуьнеяр, къванцин к1валер, ачух чуьллер, хъсан инсанар, Кьвет1ин чархар, михьи булахар.

М. Дуьз я. Мад нивай алава ийиз жеда?

Чи Ч1ехи Ватандин гуьрчегвилел, т1ебиатдин кьет1енвилел къунши уьлквеярни ашукь я. Абур гьар йисуз чи Ватандиз мугьман жезва, чи Ватандин лайихлувилерихъ, мергьаметлу халкьарихъ галаз таниш жезва ва рази яз хъфизва.

Хъсан я. Квез куь гъвеч1и ватан (яни хуьр) к1андани?

А. К1анда.

М. Ватан чи вири я, Гьавиляй чаз чи Ватан чандилайни к1анда. Ватан патал чи бубайри, халуйри чанар пуч авуна- Ватан хвена. Алай йисуз 9 – майдиз Гъалибвилин 80 йис тамам жезва. Алукьнавай йис гьак1ни Ватан хуьзвай бурун йис яз малумарнава.

Алай вахтундани чи ватанперес балайри чи ватандин секинвал патал, чи архаинвал патал Украинада кьиле физвай гьерекатра иштиракзава. Гьабуруз куьмек яз чи школадин муаллимрини аялри 17 посилка зат1ар, гьуьметдин чарар рекье туна. Аялрин чарара авай руьгь кутадай гафар, гьуьрметдин келимаяр к1елай чи аскерри чи школадин аялриз чухсагъулдин чар рахкурна.

Чеб Аллагьди хуьй, къалабулухар фад секин хьуй. Дуьнья ислягь хьуй.

Тестерай к1валах.

Тарсуна къачур чирвилер, аялар, чна тестералдини мягькемарда.

Агъадихъ ганвай гафарикай вири прилагатеьнияр авай жерге жагъура

1 – ТЕСТ

А. физва, туп, къад

Б. аялар, зун, накь

В. ширин, лацу, чими

2 – ТЕСТ

Ганвай прилагательнийрикай дережалу прилагательное къалура

А. ширин

Б. ракьун

В. вили

3 - ТЕСТ

Агъадихъ ганвай предложенийрикай прилагательное квай предложение къалура.

А. Цавал ч1улав циф алай

Б. Марфади чил – цав сад авунвай

В. Багълара к1валах ргазвай

(Тестер аялрин картайрай ахтармишда)

М. Аферин, балаяр. Ц1ийи тарсунин гъавурда куьн лап хъсан акьунва.

Мисалар

1. Гафунин хер 1. Инсан гафарай чир жеда

2. Дидедин ч1ал маса гайида 2.Дидени маса гуда

3.Еб яргъиди жен 3.Ч1ал авач-халкьни авач

4. Ктаб девлет я 4.Суьгьбет –куьруьди

5. Лам япарай 5.Илим-хазина

6.Ч1ал ава - халкь ава 6.Гапурдин хирелай яман жеда

Ц1ийи гафарин винел к1валах

Сухулмиш - тепилмиш хьун, гьужум авун, вторгаться

Хьел - к1венк1 алай т1ал, стрела.

Какур - патахъ, кривой.

Лак1ар - лекеяр, пятна.

Махсус - кьет1ен, особый.

Ериш – векь авай чуьл

Яйлах – векь авай чка

К1убан – вик1егь

Чумахъ – чубандин гъиле авай лаш

Рефлексия

1. Квез къенин тарсунай ц1ийи вуч чир хьана?

2. Къенин тарсунай квез вуч бегенмиш хьана?

3.Тарсуникай куь фикирар лагь

4.Квез тарс квелди бегенмиш хьана?

Аялрин чирвилериз къимет гун.

М. Тарсуна заз куьнни бегенмиш хьана. Саки вири тапшуругъра иштиракна.

Тарсунин мурад кьилиз акъудиз куьне заз лап куьмек гана. Чухсагъул, Баркалла квез, азиз балаяр.

К1вализ к1валах

Прилагательнидикай малуматар чириз.

Прилагательнийрин жуьреяр к1елиз. Шикилдай суьгьбет туьк1уьриз 83 - чин

М. «Лезгидин виридалайни гужлу ва хци яракь адан ч1ал я», лагьанай Гь. Гьажибегова. Чи ч1ал- чи яракь мадни хци хьуй, азиз балаяр.

Лезги руша п1инид тара

Лагьай манид ч1алар я, вун.

Дидед назик хурухъ кьурла,

Атай ширин ахвар я, вун! ( Г. А.)