« Алфавит уонна С.А.Новгородов» аhаҕас уруок былаана

Уруок хаамыыта

Уруокка туттуллар тирэх матырыйааллары туттуу

Учуутал дьарыга.

Үөрэнээччи дьарыга

Дэгиттэр дьайыылар.

1.Уруок са5аланыыта. Бол5омтону тардыы.

Э5эрдэлэһии.

Э5эрдэлэһии.

Тус суолталаах дьайыы. Уруокка бэлэми көрдөрүү.

2. О5олор бол5омтолорун тардыы.

Yүммүт үтүө күнүнэн, о5олоор! Олоробут. Бугун биьиэхэ аьа5ас уруок буолуо5а, онон уруокка бары бол5омтолоохтук олоробут уонна көхтөөхтүк кыттабыт. Барыгытын Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнүнэн итиитик-истинник э5эрдэлиибин.

Чэ, эрэ кыратык оонньоон ылыахха.

-Билигин бары манна тахсабыт. Уонна бэйэ5ит ааккытынан алфавит бэрээдэгинэн тура5ыт.

Айтал, Дарина, Ира, Кеша, Лия, Миша, Мичил, Надя, Наташа, Сахая, Света, Сеня, Сережа, Туйаара,

-Маладьыастар, бары сепке турдугут. Алфавит бэрээдэгин билэр эбиккит. Олорун.

Бол5ойон истэллэр, бэйэ бэйэлэрин э5эрдэлэһэллэр. Оонньууга кыттыhаллар.

Билиини – көрүүнү ылар дьайыы:

О5о билиитигэр оло5уруу, сөптөөх эппиэт булуу.

Бэйэни салайынар дьайыы:

Бэйэтин эппиэтин сыаналаныы.

Бодоруьарга үөрэнэр дьайыы:

О5о эппиэтин истии, уопсай тумуккэ кэлии.

3.Ситуацияны үөскэтии, толкуйга киллэрии.

- Аны мин эһиэхэ биир таабырын таайтарым. Оллур – боллур о5олор тумсэ тустэллэр эрэ кэпсээбитинэн бараллар үһү? (буквалар).

- Маладьыастар. Эьиги детсадка, оскуола5а киириэххит иннинэ дьоннут эһиэхэ тугу үөрэтэллэрий? (буквалары). Саамай сеп. Онтон букваларбыт бары холбоьон араас тыллары үөскэтэллэр. Бу букваларбыт бары биир дьиэлээхтэр. Ол туох диэн ааттанарый? (алвафит)

- Маладьыастар, сөпкө эттигит. Дьэ, онон биһиги бугунну урокпутугар тугу үөрэтэрбит буолуой?

Таабырыны таайаллар, бары кытталлар.

Уруок тематын таайаллар, онтон сиэттэрэн уруок сыалын таһаараллар.

Бодоруһарга үөрэнэр дьайыы:

Бииргэ улэлээһин, атын о5о эппиэтин ситэрии.

Билиини – көрүүнү ылар дьайыы: Таабырыны таайыы, бэйэ санаатын этии.

Тус суолталаах дьайыы: Сиэр – майгы, кэпсэтии боппуруоһун тутуһуу.

4.Дьарык тиэмэтэ.Уруок сыалын быһаарыы.

Проекторга дьарык тиэмэтэ тахсар.

Бугун биһиги сана теманы барыахпыт, бугун уруокпут темата: Алфавит уонна С.А.Новгородов.

Салгыы уруокпут сыалын бары бииргэ көмөлөөн таһаарыахха.

Ол курдук бугун биһиги сахалыы бастакы алфавит историятын кытта билсиэхпит. Ону тэнэ С.А.Новгородов кимин, кини саха тылыгар туох улахан сункэн кылааттаа5ын билиэхпит.

Тэтэрээттэрин арыйан күнү, ыйы, теманы суруйаллар.

Уруок сыалын толкуйдаан, бэйэлэрин хоруйдарын этэллэр.

Бэйэни салайынар дьайыы:

Уруок сыалын таба өйдөөһүн, үлэ5э тэринии.

Тус суолталаах дьайыы:

Уруок тиэмэтэ олоххо наадалаа5ын өйдөөһүн.

5. Бастакы алфавит.

(уруок теорията)

6. Бастакы латыынныы алфавит уонна С.А.Новгородов.

(урок теорията)

Слайда5а алфавит өйдөбүлэ көстөр.

Тэтэрээппитин арыйдыбыт, чыыһыланы, тиэмэни суруйабыт. Билигин бастаан алфавит диэн тылбыт туох суолталаа5ын билиэхпит.

• Бары сотовай телефоммутун ылабыт гуглга киирэн алфавит диэн быьаарыытын булабыт. Уонна сахалыы переводтаан суруйабыт.

Алфавит диэн тугуй?

Сана дор5ооннорун сурукка букваларынан бэлиэтиибит. Буквалар бэрээдэгинэн суруллубуттара алфавит эбэтэр азбука дэнэр.

Алфавит диэн тыл грек омук алфавитын «альфа» уонна «вита» диэн бастакы ааттарыттан турар.

Азбука – нууччалыы тыл. Нуучча алфавитын бастакы букватын «аз», иккиьин «буки» диэн урут ааттыыллара. Итилэри холбуу этэ үөрэммиттэн азбука диэн тыл үөскээбит.

Бастакы алфавит.

1819 с сахалыы бастакы алфавиты танара үлэһитэ Георгий Попов айбыт. Кини танара үөрэ5ин кинигэтин сахалыы тылбаастаан ол алфавитынан бэчээттэппит.

-Эьиги иннигитигэр С.А.Новгородов туьунан кинигэлэр сыталлар. Онтон бу кимин, туох сүҥкэн кылааттаах киһитин булан бэлиэтэнэбит.

1917с тыл үөрэхтээ5э саха киьитэ Семен Андреевич Новгородов латынныы алфавиты онорбут. 1929с латынныы алфавикка оло5урбут тупсарыллыбыт алфавикка киирии буолбут. Кини 10 сыл сулууспалаабыт.

1939с нууччалыы алфавит букваларын туттарга тиийбиппит, кун бүгүҥҥэ диэри туһанабыт.

Онтон аангылыйа алфавитыгар барыта 26 буква баар. Нуучча уонна саха алфавитыттан уратыта диэн дор5оонноро элбэх.

Сотовай телефоннарын уруокка туһанан туьалаах информацияны булан алфавит өйдөбүлүн суруйаллар.

Бодоруһарга уерэнэр дьайыы:

Бииргэ үлэлээһин, атын о5о эппиэтин ситэрии.

Билиини – көрүүнү ылар дьайыы: Сотовай телефон нөҥүө туһалаах информацияны булуу.

Тус суолталаах дьайыы: тус бэйэ5э сананы арыйыы, алфавит диэн тугун билии.

Бодоруһарга үөрэнэр дьайыы:

Бииргэ үлэлээһин, атын о5о толкуйун, санаатын истии.

Билиини – көрүүнү ылар дьайыы: Кинигэттэн С.А.Новгородов туһунан матырыйаал хомуйуу.

Тус суолталаах дьайыы: тус бэйэ5э сананы арыйыы, С.А.Новгородов кимин билии.

7.Сынньалаҥ мүнүүтэ.

Зарядка5а сөптөөх музыка тыаһыыр.

Эһиги бары буквалар буола5ыт. Мин эһиэхэ сахалыы алфавит букваларын тунэтиэм. Ону эһиги алфавит бэрээдэгинэн туруохтааххыт.

О5олор буква буоланнар, алфавитынан бэрээдэктэнэн тураллар.

8.О5ону кытта практическай үлэ.

«Бэлэм буол» хаһыат түҥэтэбин.

Дьэ, билигин биьиги бастакы латыынныы суруллубут алфавитынан «Бэлэм буол» хаһыаты аа5ыахпыт.

Иккилии пара буолан хаһыаттары аа5арга холоноллор.

Бодоруһарга уерэнэр дьайыы: Параанан улэлээһин.

Билиини – көрүүнү ылар дьайыы:

Латыынныы суруллубут хаьыаты аа5ыы.

Тус суолталаах дьайыы: Тус бэйэ уонна о5о аа5арын истии.

8. Дьайыыга киирии.

Маладьыастар. Аны билигин саха бастакы алфавитын төрүттээбит С.А.Новгородовка аналлаах кыра кинигэ онорон таһаарыахпыт.

Түөртүү пара буолан улэлиэххит. Барыгытыгар теманан үллэрэбин.

1. С.А.Новгородов уонна алфавит. ( кинигэ аата, таьын оноруу, С.А.Новгородов хаартыскатын биэрэбин)

2. С.А.Новгородов оло5о, сүҥкэн үлэлэрэ.

3. Олунньу 13 кунэ – сурук-бичик, төрөөбүт тыл кунэ уонна С.А.Новгородов.

4. Бастакы латыынныы алфавит.

5. Билинни алфавит уонна С.А.Новгородов.

6. Мин киэҥ туттуум… (хоьоон айыыта)

А4 лиистэргэ бэриллибит темаларынан кинигэ онорорго холонуу.

Тус суолталаах дьайыы: Бэйэтэ кинигэни хайдах онорбутун, көмө буолбутун сыаналаныы.

Бодоруһарга үөрэнэр дьайыы: Бөлө5үнэн сиэрдээхтик кэпсэтэ үөрэнии,биир тема5а тапсан үлэлэһии.

Тус суолталаах дьайыы: Тус бэйэ уонна о5о санаатын истии, кинигэ онорорго тус бэйэ санаатын киллэрии.

9. Дьиэ5э улэ.

Сахалыы алфавит бэрээдэгинэн оскуола оскуола оло5ор сыһыаннаах аат тыллары суруйуу.

Дневтиктарыгар дьиэ5э улэни суруналлар.

10. Сыаналаныы.

- О5олор дуосканы көрдүбүт ( уруок сыалын көрүү).

- Бүгүн тугу үөрэттибит?

-Туох саҥаны биллигит?

-Уруокка сөбүлээбит тугэннит?

- Тугу ыарыр5аттыгытый?

- Уруок сыалын ситтибит дуо?

Бугунну уруоктан тугу билбиттэрин, өйдөөбуттэрин, бэйэлэрин санааларын этэллэр.

Тус суолталаах дьайыы: Уруокка кыттыытын быьаарар дьо5уру керуу.

Бэйэни салайынар дьайыы: Рефлексия.

11. Түмүк.

-Бугунну уруокка көхтөөхтүк кыттыбыккыт иhин махтанабын. Уруокпут тумугунэн С.А.Новгородовка аналлаах бэйэ5ит онорбут кинигэ5итин сурэхтээтибит. Барыгытыгар туйгун сыана туруорабын.

Бугун ылбыт билиигит, уhуктубут толкуйгут, санаа5ыт инникитин туhалаах буоллун. Саха тыла – ийэ тылбыт, онон Ийэ тылгытын харыстаан, таптаан! Көрсүөххэ диэри!

Көрсүөххэ диэри.