Байламтанын турлору боюнча сабак

То ӊ районуна караштуу Оттук айылынын М.Мамбетов атындагы жалпы орто билим бер үү мектебинин кыргыз тили жана адабияты мугалими: Жалилова Б.Б

7-класс

Кыргыз тили сабагы

Саламатсы ӊарбы, балдар ! Сабакка кош келгиле!

Сабактын темасы:

• Каршылагыч байламта
• Себеп-натыйжалагыч байламта
• Салыштырма байламта
• Шарттуу байламта

Сабактын максаты:

1. Ѳтүлгөндөрдү кайталап, жаны тема боюнча видео сабакка көӊүл коюп, байламталар боюнча кенири түшүнүк алышат.

2. Берилген тапшырмаларды өз алдынча иштөө менен бирге алган билимдерин өздөштүрүшөт.

3. Окуучулардын логикалык ой жугуртуусун өстуруп, калыптандырууга тарбияланышат.

Б үгүнкү сабакта:

Тапшырма

Таблицаны толтуруп, сабакты жыйынтыктоо

С үрөт боюнча иштөө

Жаны тема жана к өнүгүүлөрдү иштөө

Ѳтүлгөн тема боюнча суроолорго жооп берүү

Ѳтүлгөн темага кайрылуу:

• Байламталар маанисине карай канчага б өлүнөт ?
• Байланыштыргыч байламта деп эмнени айтабыз ?
• Божомолдогуч байламта деп эмнени айтабыз ?

1. Байламта маанисине карай алтыга болунот.

2. Суйлом тизмегинидеги бир ончой мучолорду, бири-бирине багынбаган создорду, соз айкаштарын жана татаал суйломдун тутумундагы жонокой суйломдорду оз ара байланыштырган байламталар байланыштыргыч байламта дейбиз.

3. Бир ончой мучолорду же татаал суйломдордун тутумундагы жонокой суйломдорду байланыштырып, божомолдоо учун айтылган байламталар божомолдогуч байламталар деп аталат.

Байламталар

Каршылагыч

Себеп-натыйжалагыч

• Татаал с үйлөмдөрдү н тутумундагы ж өнөкөй с үйлөмдөрдү бири-бирине байланыштырып, алардын ортосундагы карама-каршы маанини билдирген байламталар каршылагыч байламталар деп аталат.

• Татаал с үйлөмдү н тутумундагы баш жана багыны ӊ кы с үйлөмдөрдү байланыштырып, андагы айтылган ойдун себебин, натыйжасын билдирген байламталар себеп-натыйжалагыч байламта деп аталат.

Каршылагыч байламталар : бирок, бирок да, ал эми, антсе да, анткени менен, ошенткени менен. Ошондой болсо да ж.б

• Аларга: анткени, себеби, неге десен, эмне учун десен, ошондуктан ж.б

• Мисалы: Мира жакшы окуйт, ошенткени менен математикадан бир аз аксайт.

• Мисалы: Отуруп алсак жумуш бүтчүдөй эмес, ошондуктан эртерээк кыймылдайлы

Салыштырма байламта .

• Татаал с үйлөмдүн тутумундагы баш сүйлөм менен багыныӊкы сүйлөмдөрдү бири-бирине салыштыруу учун колдонулган байламталар салыштырма байламталар деп аталат.

• Салыштырма байламтага: канча-ошончо, кандай-ошондой, канчалык-ошончолук

• Кандай, канча, канчалык деген байламталар багынынкы сүйлөмдүн тутумунда, ошондой, ошончо, ошончолук деген байламталар баш сүйлөмдүн тутумунда колдонулат. Алар интонация аркылуу байланыш жасайт. Багыныӊкы сүлөмдүн баяндоочу шарттуу ыӊгайдын –са мүчөсү менен аяктайт.
• Мисалы: Ар бир адамдын аткарган иши канча болсо, эмгегине да ошончо алат.

Шарттуу байламта

• Татаал с үйлөмдүн тутумунда туруп, баш сүйлөмдөгү айтылган ойдун, иш-аракеттин шартын билдирген байламталалар шарттуу байламталар деп аталат.

• Шарттуу байламталарга : эгер, эгерде деген создор кирет.

• Шарттуу байламта көбүнчө багынынкы сүйлөмдүн баш жагынан орун алат. Багынынкы сүйлөмдүн баяндоочуна шарттуу ыӊгайдын –са мүчөсү уланат.
• Шарттуу байламта сүйлөмдүн башында колдонулса, өзүнөн кийин эч кандай тыныш белгиси коюлбайт. Эгер татаал суйломдун тутумундагы багынынкы сүйлөмдө колдонулса, өзүнөн мурда үтүр коюлат..

• Мисалы : Эгер сен жакшы окубасаӊ, окууну уланта албайсыӊ.

Т өмөнкү сүйлөмдөрдөн каршылагыч байламталарды таап, тыныш белгилерин коюп чыккыла .

243-к өнүгүү

1. Анын мүнөзү жеӊил ошенткени менен эси бар. 2. Чон атамдын жашы сексендерге барып калды ошентсе да карылыкка моюн суна элек. 3. Жоломан менден алда канча улуу бирок мени баласынтпайт. 4. Мен согуштагы эрдиктеримди айтып берейин а силер тыӊдап уккула. 5. Силер өз жумушуӊарды бүтүрө бергиле а мен Зуурадан барып, болгон ишти сурайын.

243-к өнүгүү 1. Анын мүнөзү жеӊил, ошенткени менен эси бар. 2. Чон атамдын жашы сексендерге барып калды, ошентсе да карылыкка моюн суна элек. 3. Жоломан менден алда канча улуу, бирок мени баласынтпайт. 4. Мен согуштагы эрдиктеримди айтып берейин, а силер тыӊдап уккула. 5. Силер өз жумушуӊарды бүтүрө бергиле , а мен Зуурадан барып, болгон ишти сурайын.

К ө п чекиттин ордуна каршылагыч жана себеп-натыйжалагыч байламталарды койгула.

Жакшы эле айтайын деди , … мындан башка соз таппады

Мен эрте турдум, …сабагымдан кечиккен жокмун

Жакында мектепке барабыз, … карантин аяктайт.

Ношор кучоду, … жолун уланта берди

Аюу катуу качырды , … мен анча корккон жомун.

Алар кечигип келишти, … аябай чарчаш- кан экен

Себеп-натыйжалагыч

Каршылагыч

Мен да далайды коргом , … тажырыйбам жок.

Эртен ал келбейт, … ал шаарга кетет.

Ч.Айтматовдун «Биринчи мугалим» чыгармасы. Ушул с үрөткө карата шарттуу байламтаны катыштырып сүйлөм түзөбүз.

Вставка рисунка

Подпись

Эгер Дуйш өн агай болбогондо, Алтынай окубай калмак.

Ч.Айтматовдун «Биринчи мугалим» чыгармасы.

Салыштырма байламтаны катыштырып с үйлөм түзгүлө.

Таблицаны толтурабыз.

Каршылагыч байламта

Себеп-натыйжалагыч байламта

канча-ошончо, эгер, анткени менен, ал эми, неге десен

Салыштырма байламта

ошенткени менен, эмне учун дегенде, кандай-ошондой, эгерде

Шарттуу байламта

эгерде, канчалык-ошончолук, кандай болсо, андыктан, себеби

неге десен, ошондой болгону менен, эгер, эмне учун десен

Таблицаны толтурабыз.

Каршылагыч байламта

Себеп-натыйжалагыч байламта

Салыштырма байламта

Шарттуу байламта

анткени менен, ал эми, ошенткени менен, ошондой болгону менен

анткени, андыктан, себеби, эмне учун десен, неге десен, эмне учун дегенде

канча-ошончо, кандай- ошондой, канчалык-ошончолук

эгер, эгерде, эгер, эгерде

Үйгө тапшырма.

• Биз окуган чыгармалардан каршылагыч, себеп-натыйжалагыч, салыштырма, шарттуу байламталар катышкан с үйлөмдөрдү таап жазып келгиле!