Բառերի տեսակներն ըստ ձևի և իմաստի փոխհարաբերության՝ համանուններ

Համանուններ

Ասույթներ բառի մասին

1.Ինչպիսի բառ դու ասես, այնպիսի էլ պատասխան կլսես:

Հոմերոս(հին Հունաստանի բանաստեղծ )

2 . Մի անգամ արձակված բառը հետ չի դառնա:

Հորացիոս(հռոմեացի բանաստեղծ)

3.Նետերը խոցում են մարմինը, իսկ չար բառերը՝հոգին:

Գրասիան(իսպանացի քահանա,գրող,փիլիսոփա)

4.Ձեր հնամենի լեզուն ես չգիտեմ, բայց սիրում եմ այն: Դրա մեջ արևելքն եմ զգում, դարերն եմ նշմարում այնտեղ, տեսնում եմ անցյալի խորհրդավոր նշույլի շողարձակումը: Ինձ համար պարծանք է հայերեն թարգմանվելը:

Վիկտոր Հյուգո

ԲԱՌ

(հնչյունների այն կապակցությունը, որն ունի իմաստ,

բառային շեշտ և ինքնուրույն գործածություն)

Ըստ կազմության Ըստ իմաստի

մենիմաստ բազմիմաստ

Պարզ Բարդ խնձորենի մութ

տուն հացթուխ

Պարզածանցավոր Բարդածանցավոր խավար գործ

տնակ տնտեսավարություն

Ըստ ձեվի և իմաստային փոխհարաբերության

Բառերը տարբեր հատկանիշներ ունեն և այդ

պատճառով էլ դասակարգվում են տարբեր

մոտեցումներով:

Ըստ ձևի և իմաստի փոխհարաբերության դասակարգելիս էլ հաշվի է առնվում այն հանգամանքը, թե բառերի ձևերը և իմաստները

ինչ հարաբերություն ունեն:

հոմանիշ հականիշ

երևի-հավանաբար աղմկոտ-անաղմուկ

մայրաքաղաք-քաղաքամայր սիրել-ատել

համանուն հարանուն

զատիկ-զատիկ հնչուն-հնչյուն

փող-փող սփրթնել-սպրդել

Համանուն (համ+անուն)

Այն բառերը,որոնք ունեն նույն ձևը, սակայն տարբեր

իմաստներ են արտահայտում:

Հնչման և գրության Ձևաբանական- ձևույթաբա-

1)Բուն 2)Նույնահունչ նական և իմաստային

կամ 1)Բացարձակ կամ լիակատար

համահունչ 2)Մասնակի

3)Բառային

3)Նույնագիր 4)Բառաքերականական

5)Քերականական

Բառակազմական

1) Հոդառությամբ 2) Խոնարհմամբ

Ծագումնաբանական

1) նույնահիմք 2) տարահիմք

Բուն համանուններ

Տարբեր իմաստներ ունեն, որոնք գրվում և արտասանվում են նույն կերպ:

անջինջ(չջնջվող)-անջինջ(պղտոր)

անհատ(անսպառ)-անհատ(անձնավորություն)

բուն(ծառի)-բուն(որջ)-բուն(իսկական)

բազուկ(մարմնի մաս,թև)-բազուկ(ճակնդեղ)

նվագ(երաժշտություն)-նվագ(անցում)

Նույնահունչ կամ համահունչ

Այն համանուններն են, որոնք գրվում, արտասանվում են նույն ձևով, բայց գրությամբ տարբեր են:

ախտ(հիվանդություն)-աղտ(կեղտ)

անոթ(աման)-անօդ(առանց օդ)

զօր(ցերեկ)-զոր(զորություն)

ուխտ(երդում)-ուղտ(կենդանի)

Նույնագիր

Այն համանունները, որոնք գրվում են նույն ձևով, բայց տարբեր են արտասանությամբ:

hորդ(վարար)-հորդ(քո հոր)

միակնություն (մի աչք ունենալ)-միակնություն

(միա կընություն-մի կին ունենալ

Լիակատար կամ բացարձակ

Դրանք իմաստով տարբեր, բայց գրությամբ և հնչումով նույնն են, որոնց մեջ համընկնում է քերականական ձևերի ամբողջ համակարգը:

ափ- ափ(ափի, ափեր,ափերից,ափերով)

(ձեռքի) (ջրի եզր)

վարել(հողը հերկել)-վարել(մեքենա)

կետ(կենդանի)-կետ(նշան)-կետ(կայան)

փող(խողովակ)-փող(դրամ)

Համանունները կարող են իրենց համանունությունը պահպանել քերականական ոչ բոլոր ձևերում—

մասնակի համանուններն են:

զատիկ(քրիստոնեական տոն)-զատիկ(միջատ)

Սեռ.-զատկի զատիկի

Ուղղ.-սեր(զգացմունք)--սեր(սերուցք)

Սեռ.-սիրո—սերի

Բաց.-սիրուց--սերից

Բառային

Եթե համանունները քերականորեն չփոխված,

ուղիղ ձևով բառեր են, կոչվում են բառային:

մարտ(ամիս)-մարտ(կռիվ)

հոտ(բույր)-հոտ(ոչխարների խումբ)

Եթե բառերից մեկը ուղիղ ձև է, իսկ մյուսը՝ քերականորեն փոխված բառաձև, ապա այդպիսի համանունները կոչվում են

բառաքերականական:

օղի(ոգելից խմիչք)-օղի(օղ բառի սեռականը)

անցավ(առանց ցավի)-անցավ(անցնել բայի անցյալ կատարյալը)

.

Եթե համանուն են դարձել քերականորեն փոխված բառաձևերը,ապա այդպիսի համանունները քերականական են.

ջրի(ջուր գոյականի սեռականը)

ջրի(ջրել բայի ըղձական եղանակի բայաձև)

ջրի(ջրել բայի ժխտական ձևաբայը)

Հոդառությամբ և բառի ուղիղ ձևով

հարաբերվող:

սիրելիս(իմ սիրելին)-սիրելիս(բայի համակատար դերբ.)

հորդ(վարար)-հորդ(քո հորը)

սարդ(քո սարը)-սարդ(կենդանի)

Խոնարհման և հոլովման ձևերով կամ բառի

ուղիղ ձևով հարաբերվող.

խնձորի(խնձորի սեռական հոլով)-խնձորի(խնձորենի)

ոսկրացավ(ոսկրանալ բայի սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալի III դ)--ոսկրացավ(ոսկորի ցավ)

առ(առնել բայի հրամայական եղ. եզակի թիվ)--առ(ակոս)

Տարահիմք

քաղ(հունձ-)քաղ(արու այծ)

բալ(պտուղ, միրգ)-բալ(մառախուղ, մշուշ)

բոր(մաշկի վարակիչ հիվանդություն)-բոր(քիմիական

տարր)

անհագ(չհագնված)-անհագ(չհագեցած)

: Պառկում տաքուկ ավազին ԵՎ արձագանքն է այս երգն Սևանում եմ Սևանում: էլ տխուր: Այդ մաշված կանչի: Յ.Սահակյան Հ.Սահյան " width="640"

Բառախաղեր

Համանունները գեղարվեստական խոսքում հաճախ են գործածվում ոճական նպատակներով. նրանցով ստեղծվում են խորիմաստ ասույթներ, հուզական տողեր, հետաքրքիր բառախաղեր:

Լողանում եմ Սևանում, Անունս տվել ու ասել է նա,

Զովանում եմ Սևանում: :

Պառկում տաքուկ ավազին ԵՎ արձագանքն է այս երգն

Սևանում եմ Սևանում: էլ տխուր:

Այդ մաշված կանչի:

Յ.Սահակյան Հ.Սահյան

Մուկը ասաց մկանը, Շահը շահին ասաց՝ շա՛հ,

Ցավում է իմ մկանը: Կլինի շահը անշահ:

--Շահը՝ անշահ,--

Ես աղա, դու աղա --Շահն ասաց--

Բա մեր աղունն ով աղա:

Թե անշահ է, էլ ինչ շահ.:

Յ. Սահակյան

կենսագրական բանաստեղծություն

Բառ ու հնչյուն իրար նման,

Զույգեր իրար մոտ,հարևան,

Նման իրենց տեսքով,ձևով,

Բայց տարբեր են իմաստներով:

Իրար դրանք այնքան նման

Բայց և այնպես տարբեր այնքան,

Զույգ են դառնում հուր,հավիտյան

Բայց գործում են բաժան -բաժան:

Ծայրակապ

Հ ամանուններն

Ա մբողջ լեզվում

Մ ասնակցում են

Ա մեն խաղում.

Ն այել նրանց

Ու տարբեր էլ կօգնեն միայն

Ն ախադասություններ.

Օրինակներ գեղարվեստական ստեղծագործություններից

Լրբին շնորհում կոչումը սրբի

Սրբին տանում են,որ կոշիկ սրբի…

(Համո Սահյան )

Ախ եթե անգամ քարե սիրտ ճարվի

Մարդկային սրտում բա կրակ կարվի…

Որտեղ եք տեսել, որ թել ասեղով

Կտրված երակ վերստին կարվի:

(Պարույր Սևակ)

Այս փաստ է Դրական Հուզական Զարգացնող հատկանիշ Հատկանիշ Հատկանիշ 1. Հայտնի է 1.Լավ է որ, 1.Ինձ դուր է 1.Սա հնարավոր համանուններ երկու և ավելի գալիս,որ հայե- է, որ մենք կարողա- բառեր են համանուններ րենի համանուն. նանք տարբերել նույն կազմում են դասակարգում համանունները: հնչությամբ շարքեր: ենք,ըստ հընչ- և տարբեր ման և գրու- Իմաստներով թյան, իմաստա- բանական, ձևա- բանական-ձևույ- թաբանական,բա- ռակազմական " width="640"

Այս փաստ է Դրական Հուզական Զարգացնող

հատկանիշ Հատկանիշ Հատկանիշ

1. Հայտնի է 1.Լավ է որ, 1.Ինձ դուր է 1.Սա հնարավոր

համանուններ երկու և ավելի գալիս,որ հայե- է, որ մենք կարողա-

բառեր են համանուններ րենի համանուն. նանք տարբերել

նույն կազմում են դասակարգում համանունները:

հնչությամբ շարքեր: ենք,ըստ հընչ-

և տարբեր ման և գրու-

Իմաստներով թյան, իմաստա-

բանական, ձևա-

բանական-ձևույ-

թաբանական,բա-

ռակազմական

և այլ հատկանիշ-

ների հիման վրա:

2.Փաստ է, որ 2.Նպաստում 2.Հաճելի է լսել 2.Սա կարո

համանունները է,որ ստեղծվեն և կարդալ է օգնել, զար

գեղարվեստա- խորիմաստ հետաքրքիր -գացնել և

կան խոսքում ասույթներ, բառախաղեր: հարստաց-

հաճախ են գոր- հուզական տո- նել հայոց

ծածվում ոճա- ղեր, հետաքրքիր լ եզուն:

կան նպատակ- բառախաղեր:

ներով:

Առաջադրանք

• 1.Գտնել համանունները և որոշել տեսակները

• Լորերը Լորից հեռանում էին,
• Երբ,ավաղ,չվում,
• Չքվում էին տաք օրերը Լորից:
• Ու երբ ցրտերը վերանում էին,
• Տուն էին գալիս լորերը նորից
• (Համո Սահյան)