Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрендә уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен үҫтереү алымдары

Яңауыл районы муниципаль бюджет

дөйөм белем бире ү учреждени һ ы

Прогресс ауылы урта дөйөм

белем биреү мәктәбенең

башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

Әхәтова Әминә Сәфәрғәле ҡыҙы

Яңауыл -2018

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрендә уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен үҫтереү алымдары.

Тасуири уҡырға өйрәтеүҙең асылы

Дөрөҫ һулыш алыу

Тын сығарыу

Тын алыу

пауза

Шиғыр строфаһын бер тын менән уҡыу

Шиғыр юлдарын бер тын менән уҡыу

Әгәр шиғыр юлдары оҙон булһа, икегә бүленеп уҡыла

Дөрөҫ һулыш алыуға ирешеү

өсөн махсус күнегеүҙәр

Рус түгелмен, ләкин россиян мин.

Ағиҙелкәй һыҙылып ағып сыға,

Һалҡын терегөмөш шикелле.

Бер бөртөгө йондоҙҙай,

Бер бөртөгө түңәрәк.

Әбей менән бабай

ғыр-ғыр йоҡлай,

Яндарында бер бәпес

һикереп төшөп уйнай

Тасуири уҡырға өйрәтеүҙең асылы

тауыш

Әҙәби әҫәрҙең бөтә мәғәнә төҫмөрө, биҙәге һәм матурлығы тыңлаусыға тауыш аша еткерелә: 1) һуҙынҡыларҙы асыҡ әйтеү ; 2) тауыштың көсөн һәм урындарын билдәләп, текстар уҡыу

Тасуири уҡырға өйрәтеүҙең асылы

дикция

Дикция (әйтелеш) – һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе аныҡ, асыҡ итеп әйтеү

Дикция буйынса күнегеүҙәр системаһы:

• артикуляцион гимнастика;
• һуҙынҡы өндәрҙе әйтеп өйрәнеү;
• тартынҡыларҙы әйтеп өйрәнеү;
• һуҙынҡы өндәрҙе берәй тартынҡы өн менән ҡушып әйтеү;
• өнө өйрәнелә торған һүҙҙәр менән күнегеүҙәр;
• өнө өйрәнелә торған һүҙҙәр күп булған текст менән эштәр;
• теләгән тиҙлектә өндәрҙе асыҡ әйтеү өсөн тиҙәйткес, йомаҡтар һәм мәҡәлдәр менән күнегеүҙәр;
• әйтелеше яғынан, тиҙ уҡыу буйынса ауыр текстарҙы дөрөҫ дикция менән уҡыу һ.б.

Орфоэпия – әҙәби дөрөҫ әйтеү ҡағиҙәләре. Ул һүҙҙәрҙең, һүҙбәйләнештәрҙең, айырым грамматик формаларҙың дөрөҫ әйтелешен сағылдыра

Интонация һәм уның компоненттары

Интонация телмәрҙең көсөн, динамикаһын, тауыштың йүнәлешен, бейеклеген, тиҙлеген, оҙонлоғон, яңғырау характерын билдәләй.

Баҫым

Баҫым - ул айырым һүҙҙәрҙе, һөйләмдең шул һүҙҙәргә төбәлгән мәғәнәһен һәм тойғоһон көслөрәк яңғырашлы, үҙенсә акцентлы һәм оттеноклы итеүсе бик мөһим интонацион сара

Темп

Темпты яҡынса, сағыштырма рәүештә, ете тиҙлеккә бүлеп булыр ине:

1) һалмаҡ, 2) әкрен,3) талғын, 4) уртаса,

5) шәберәк, 6) ҡыҙыу, 7) бик ҡыҙыу.

Әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнгәндә тасуири уҡыу күнекмәләрен практик ҡулланыу

Ирендәр өсөн күнегеүҙәр: а) “Йылмайыу” – ирендәр асыҡ, йылмайыу күренешендә, тештәр ҡыҫылған; б) “Торба” – ирендәрҙе борғо кеүек түңәрәкләтеп алға табан һуҙыу; в) Ирендәрҙе ауыҙ эсенә тартып, тештәр менән ҡыҫыу; г) Аҫҡы иренде өҫкө ирен өҫтөнә ҡуйыу.

Тел өсөн күнегеүҙәр: а)”Сәғәт”- телде уңға – һулға йөрөтөү; б) ) “Бәүелсәк”- телде аҫҡа, өҫкә йөрөтөү; в)”Көрәк”- телде сығарып, көрәк һымаҡ аҫҡы иренгә һалыу