Башталгыч класстарга жомоктор

Кумурска жана когучкон.

Кумурска аябай суусап, суусунун кандырыш учун суу жээгине барды. Кумурска суу ичип жаткан учурда аны суу агызып кетти жана ал чого баштады. Алыс эмес жердеги бакта конуп отурган когучкон сууга чогуп жаткан кумурсканы корду дагы, ага жалбыракты ыргытты. Кумурска жалбырактын устуно чыгып суунун жээгине аман-эсен жетип алды.

Мындан аз убакыт откондон кийин мергенчи когучкон отурган бактын тубуно токтоп, кылтак салганга даярдана баштады. Кумурска мергенчинин оюн тушунду дагы, аны бутунан тиштеп алды. Мергенчи бутунун ооруганына чыдабай колундагы капканды жерге тушуруп жиберди, ал эми когучкон бактын тубундогу добуштардан чочуп учуп кетти.

Ит жана анын суудагы чагылышы.

Ит эттин чон кесимин таап алды жана аны тынч жерде жейин деп ээн талаага алып жоноду. Иттин жолунда чон суу бар эле, андан копуро аркылуу отууго тура келди. Ит отуп бара жатып, томондогу суну карап, суудан озунун чагылышын корду. Ал озу макоо болгондуктан, томон жакта дагы оозунда чон кесим эти бар ит жургон экен деп ойлоду. Ит аябай ач коз эле, ал экинчи кесим этти дагы ээлеп алгысы келди. Ошондуктан ал томондогу озунун чагылышына уро баштады, ал оозун ачаары менен эттин кесими терен сууга тушуп кетти жана экинчи корунгон жок. Ит аябай ыйлады жана ачка бойдон уктаганга кетти. Ал мындан ары ач коз болбогонго жана келечекте колуна эмне тийсе ошого канаатанууну ойлоду.

Даттануулар

Эшек айкырып, айкырып буткондон кийин даттана баштады: «Мен ото оор ишти аткарам, мен дайыма оор жук котором жана эч качан эс албаймын». Андан кийин ал мындай деп улантты: «Баардык жаныбарларга тамак беришет, мен эле жалгыз озумо тамак таап жеймин». Эшек жалына баштады: «Менин кожоюнум, мени башка бир жаныбар менен ордумду алмаштырчы, мен дагы коп жеп, каалаган учурда эс алгандай болоюн».

Ит уруп, уруп бутун даттана баштады: «Мен кароолчумун, из кубармын, дагы бир далай иштерди аткарамын, бирок мага адамдар мене кошо бир уйдо жашаганга болбойт». Ал дагы улантты: «Мышык дайыма таза табактан жакшы тамак жейт, уйдо жашайт жана ал эч нерсе жасабайт».

Жылкы дагы даттанды: «Мен арабаны суйройм, болду».

Огуз моороп, моороп буткондон кийин даттана баштады: «Мен баарын жасайм, мен жерди айдаймын, бирок андан кийин мени союп жешет» .

Аягында теке келди, ал дагы даттана баштады: «Менин кожоюнум кышында менин жунумду кыркып салып ушуп чыгамын, мен озумду жыланачтай сеземин, мен ошого капамын» деди.

БАКА ЖАНА БУКА

- Ах атаке, - деп ушкурду баканын баласы колчуктун жээгинде отуруп. – Мен бугун ушундай зор жаныбарды кордум. Ал тоодой чон, башында муйуздору, узун куйругу бар экен. Анын туяктары эки ача экен.

- Балам деди бака ата. – Бул дыйкандын букасы. Бирок ал андай деле зор эмес, балким, ал менден бир аз бийигирээк болоор, бирок мен дагы озумду ошондой чон кыла аламын. Кара. Ошентип ал озуно шарик сымал жел толтура баштады, жел толтура берди, толтура берди.

- Ал ушундай чон беле? – деп сурады бир маалда атасы.

- Жок. Ал мындан бир кыйла чон болчу, - деп жооп берди баласы. Ошентип бака ата кайрадан озуно шарик сымал жел толтура баштады, жел ттолтура берди, толтура берди.

- Иии, бука ушундай чон беле? – деп сурады.

- Чон болчу, ата, бир кыйла чон эле, - деп бала бака жооп берди. Ошондо бака ата озуно абаны кобуроок жутту дагы, озуно шарик сымал жел толтура баштады, жел толтура берди, толтура берди. Бир маалда:

- Мен бука так ушундай олчомдо болгон деп ойлоймун, - деди да, «тарс» этип бака ата жарылып кетти.

УЛАК ЖАНА КАРЫШКЫР

Бмр куну улак озунун тобунан адашып калып калды. Озунун сарайына кетип жатып артынан карышкырдын келе жатканын корду. Ал качып кутула албастыгына козу жетти. Улак токтоп, карышкырга мындай деди:

- Мен биллем, кымбаттуу карышкыр, сенден кутула албастыгымды. Мен сенин бугун тамагын болом. Бирок олоордун алдында менин бир отунучумду аткарып койчу. Кудай жалгагыр, мен акыркы жолу бийлеп алыш учун обон салып берчи?

Карышкыр макул болуп обон салды. Улак бийлеп жатты. Ошол учурда отуп бара жаткан мергенчилер обонду угуп келишип, карышкырды кууп жоношту. Улак сарайына кайтып келгенден кийин озунун досторуна мындай деп айтты:

- Кыйын учурда душманды жену жана оз жанынды актап калу учун силер акылдуу болушунар керек.

АРСТАН МЕНЕН КОЕН.

Бир жолу арстан уктап жаткан коенду таап алды. Ал коенду жейин деп жатканда, жакын жерде отуп бара жаткан семиз эшекти коро калды. Арстан коенду таштап, эшекти кармайын деди. Арстан эшекти копко кубалап жетпегенден кийин коенго кайра келди. Бирок ал учурда коен кату чыккан дабыштан ойгонуп, эчак качып кеткен эле. Ошондо арстан озуно минтип айтты: «Мен колумда турган кичинекей тамакты жебей, чонун кармайм деп, ушуну кордум».

АРСТАН МЕНЕН ЧЫЧКАН.

Бир тентек чычкан болгон экен. Бир жолу ал талаада чуркап журуп, уктап жаткан арстанга жолукту. Ал арстандын устуно чыгып алып, оюн салып, ойдо – томон чуркай баштады. Бир убакта арстан ойгонуп, килейген буту менен чычканды басып туруп, жейин деп оозун ачты. « Мени кечирип кой жаныбарлардын падышасы», - деп жалына баштады чычкан. Мени бул жолу кечирип койчу. Мен муну эч качан унутпайм. Ким билет, балким мен качандыр бир убакта сага да жакшылык кылаармын». Арстан каткырып кулду, анткени чычкан качандар бир кезде анын керегине жарай турганына ишенген жок, бирок чычканды жебестен, эркиндикке кое берууну чечти.

Мындан бир аз убакыт откондон кийин арстан торго тушуп калды. Анчылар аны тируулой оздоунун башчысына белек кылып беришмек болушту. Ошондуктан алар арстанды эмне менен жекирууну ойлонуштургуча, даракка байлап коюшту. Ушул учурда чычкан кокусунан ошол жерден отуп баратып, арстандын оор абалын корду дагы, жакын келип, айбанаттардын падышасы байланган жиптерди кыркып жиберди. «Мен туура эле айтыптырмынбы? – деди чычкан.

- Достор кичинекей болсо дагы, алар баары бир абдан пайдалуу боло алышат».

ЧЫЧКАНДАРДЫН КЕНЕШИ.

Илгери откон заманда жер толоодо жашаган чычкандардын баардыгы чогулуш откорууну чечишти. Чогулушта чычкандардын башчысы мындай деп айтты:

«Бизди дайыма жеп жаткан мышык менен туйшук пайда болуп жатат. Ал тун ичинде бизге жашынып келип жебегендей кылып, бир чечимди табышыбыз керек». Коптогон сунуштар каралып, бирок жактырылган жок. Аягында бир кичинекей чычкан туруп: «Мышыктын мойнуна конгуроо илип коелу ошондо анын келе жатканын алыстан эле угуп турабыз», - деп сунуш кылды. Мындай сунушка кубанган чычкандар кол чаап, аны ишке ашыралы дешти. Бирок ушуга чейин ун чыгарбай отурган абдан картан чычкан турду дагы, бул планды абдан акылдуу план деп эсептээрин жана бул чечим туйшуктуу чечууго жардам береерин айтты. Бирок картан чычкандын бир суроосу бар эле: «Чычкандардын кимиси мышыктын мойнуна конгуроону илууго батынат?»

Бир дагы чычкан муну жасаганга барган жок. Ошентип мышыктар ушуга чейин чычкандарга коп туйшукту жаратып келе жатышат.

ТООК КАНТИП НАН БЫШЫРДЫ.

Тоок жожолор менен бакта сейилдеп журуп буудайдын данын таап алды.

- Ким мага данды сепкенге жардам берет? – досторунан сурады.

- Мен эмес, - деди Каз.

-Мен эмес, - деди Ордок.

-Анда мен озум, деп тоок данды жерге коомп салды. Дан осуп чыккандан кийин Тоок минтип сурады:

- Буудайды тегирменге алып барганга ким жардамдашат?

- Мен эмес, - деди Каз.

-Мен эмес, - деди Ордок.

- Анда мен озум, - деп Тоок буудайды тегирменге алып барды. Тоок унду уйуно алып келгенден кийин мындай деп сурады:

- Ундан нанды ким бышырганга жардам берет?

- Мен эмес, - деди Каз.

-Мен эмес, - деди Ордок.

- Анда мен озум жасаймын, деп Тоок нан бышыра баштады.

Нан бышкандан кийин: «Ким мага нанды жегенге жардам берет?» - деп сурады.

- Мен жардам беремин, - деди Каз.

- Мен жардам беремин, - деди Ордок.

- Жок, мен нанды силерге бербейм, - деп Тоок айтты.

- Мен нанды озум жеймин, анткени силер мага нан жасаганга жардам бергинер келген жок – деп ал озунун жожолору менен нанды жеп алды.

КАРГА МЕНЕН ТУЛКУ.

Бир жолу Тулку бир кесим быштакты оозуна тиштеп алма бакта отурган Карганы корду. «Мен абдан ачкамыын, мобу быштак менин шилекейимди куюлтуп жатат. Мен аны алышым керек», - деп Тулку ойллонду.

Тулку дарактын тубуно келди дагы Карга менен суйлошо баштады. «Саламатсынбы, татынакай карга, - деди Тулку.

- Сен бугун кандай сулуусун,: сенин жундорун кандай жылтылдак, сенин коздорун дагы сонун жылтылдашат. Балким, сенин унун да сонун чыгаар, баардык куштардыкынан кооз чыгаар, мага ырдап берчи? Мага бир гана сенин ырынды угууга мумкундук бер, мен сени баардык куштардын ханышасы деп айтайын».

Карга башын ойдо кылып, ырдай албаса дагы кыйкыра баштады. Бирок ал оозун ачаар замат быштак жерге кулап тушту. Аны Тулку илип алып, жеп койду.

«Мына ушундай» - деди Тулку. – Мен каалаган ушул гана болчу. Сенин быштагын учун мен сага бир кенеш беремин. Сени ашыкча мактагандарга сен эч качан ишенбе, сен аларга бир нерсени алыш учун керексин».

ИЛБИРС МЕНЕН ТУЛКУ.

Кимиси сулуу экендиги тууралуу Илбирс менен Тулкунун ортосунда талаш чыкты. Илбирс: «Менин темгилдери бар кооз терим бар. Менин терим дуйно боюнча кооз жана мага суктанышат»- деп айтты.

- Мен сенден сулуураакмын, сен сыртындан гана сулуусун, а менин сулуулугум – менин акылымда. Мен ошентип дуйнодогу эн сулуу жаныбармын.

ФЕРМЕР ЖАНА КОКОСТОР.

Бир жолу фермер кокостун тушумун жыйнап аны озунун арабасына жуктоду. Бирок тушум абдан коп болгондуктан араба устуно чейин толуп кетти. Уйун карай келе жатып, фермер баланы жолуктуруп, андан: «Мен уйго жетуум учун канча убакыт кетет?»- деп сурады. Бала устуно чейин толтурулган арабаны карап мындай деди: «Эгерде сиз жай барсаныз, жолго убакыт аз кетет, бирок сиз тез кетсениз, анда жол сиздин бир кунунузду алат».

Фермер баланын созунун маанисин тушунгон жок жана уйуно тез жетуу учун ылдамыраак жоноону чечти. Бирок чон ылдамдыктан кокостор арабадан кулай баштады, ал эми фермерге аларды кайра арабага жуктоо учун токтогонго туура келди. Андан кийин короткон убакыттан утуш учун ылдам кетууну чечти, бирок кокостор кайрадан жерге ккулай баштады. Бул куну фермерге бир нече жолу токтоп, кокосторду жыйноого туура келди, ошентип фермер тун киргенде гана уйуно жетти.

СААНЧЫ ЖАНА ЧАКА.

Пэтти деген саанчы болгон экен, ал бир жолу сут куюлган чаканы башына коюп алып, базарга жоноптур. Ал жеткиче сатылган суттон тушкон акчаны кантип корото тургандыгын ойлоно баштады.

- Мен фермер Браундан тоок сатып аламын, - деди ал. – Алар кундо эртен менен жумуртка туушат, мен аларды мистер Парсондун аялына сатып турамын. Андан тушкон акчага мен жаны койнок менен жаны шляпа сатып аламын. Ошондо кийинки жумада базарга барганда мени менен таанышууга жаш жигит жаныма келет. Поли Шоунун мага ушунчалык ичи куйот дейсин, бирок ал мени кормоксон болот. Мен аны карап коем дагы башымды минтип чайкаймын.

Ошентип ал башын кантип чайкай турганын корсотту. Чакасы башынан кулап кетип, суту тогулуп калды. Ага уйуно кайра келип, энесине болгон окуяны айтып берууго тура келди.

- Ой, байкуш менин балам, - деп айтты энеси.

- Жожолорду кузундо санайт.

БАЛЫК МЕНЕН ЖЫЛАН.

Балык менен жылан дос болушту .

- Синдим, - деди жылан балыка, мени жонуна мингизип, дениз менен саякаттатчы.

- Макул, - деп жооп берди балык. Менин жонума отур, мен сени саякаттатып, биздин дениз кандай экендигин корсотойун.

Жылан балыка оролуп алды, ал болсо, дениз менен сузуп жоноду. Бир аз сузгондон кийин эле жылан балыкты жонунан тиштеп алды.

- Эжеке, сен эмне мени тиштейсин? Деп сурады балык. Мен байкоостон эле деди жылан. Бир аз сузгондон кийин эле жылан балыкты дагы бир жолу тиштеди.

-Эжеке, сен эмне эле мени тиштеп жатасын?

Менин ушундай жаман адатым бар, - деп жылан жооп берди.

- А сен билесизби, менин дагы жаман адатым бар, - деп балык дениздин теренине чумкуду.

Жылан тумчугуп чогуп кетти.

ЭМНЕ УЧУН МЫШЫК ТАМАКТАН КИЙИН ЖУУНАТ.

Бир жолу таранчы короого учуп келип данды чокуй баштады.

Таранчы чоптун устундо секирип, данды таап чокулап журду. Ал эми кожоюндун мышыгы бурчтан аны андып турган. Мышык карап туруп, байкатпастан таранчыга секирип кармап алып мныдай деди:

- Мен азыр сени жеймин!

- Кантсениз урматтуу мышык! – деп таранчы чыйпылдап жиберди. Чын эле мени жегени жатасызбы?

- А мен эмне сени карап суктанып отурушум керекпи? Деди дагы, мышык анын башын бурап салмакчы болду.

-Уялсаныз боло, урматтуу мышык, - деп таранчы кайрадан чыпылдады. Сиз жуунганды унутуп калбадынызбы? Сиз билесизби сиздин кожоюн анын аялы жана дуйнодогу баардык адамдар адегенде жуунушат жана андан кийин тамактанышат.

-Бул дагы чындык! – деп мышык озунун тумшугун суртуу учун колун которду. Ал эми таранчы болсо, коп ойлонбостон, чети карай секирди дагы, канаттын куулоп учуп кетти.

Мышыктын ачуусу абдан келди.

- Жок, эми мени алдай албайсынар! – деди ал. Мейли адамдар эмне кылса ошону кылсын, мен болсо адегенде тамак ичемин, андан сон жуунамын.

Ошондон кийин баардык мышыктар тамак ичкенден кийин жуунуп калыптыр.