Баснятæ ахуыр кæныны методикæ.

Доклад

Баснятæ ахуыр кæныны методикæ.

Ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг Будайты Л.А.

Баснятæ сты асæй чысыл таурæгъон уацмыстæ сæ ахастмæ гæсгæ сын ис сатирикон мидис.Арæхдæр фыст вæййынц æмдзæвгæтæй. Хаст цæуынц аив литературæйы лиро - эпикон хуызмæ.Басняты архайджытæ вæййынц цæрæгойтæ æмæ æнæуд предметтæ.Уыдоны хуызы — сæ ныхасы, сæ митæ

æмæ сæ миниуджыты фæсномыгæй æвдыст фæцæуынц адæймæгтæ, уыдоны хс æн ахастдзинæдтæ, адæймаджы характерон миниуджытæ,адæмы рафауинаг хъуыддæгтæ, сæ хъæндзиндтæ. Стæм хатт басняйы архайджытæ вæййынц адæймæгтæ сæхæдæг. Басняйæн йæ кæроны, хатгай та йæ райдианы вæййы цыбыр зондамынд- мораль. Уацмысæн йæ сæйраг хъуыды вæййы уыцы моралы.

Баснятæ арæхдæр фыст вæййынц адæмон æмбисæндты бындурыл. Аргъæуттау уыдоны дæр пайдагонд цæуы аллегорийæ — фæсномыг хъуыдытæй. Уыдоны хъуыдытæ раргом вæййынц архайджыты ныхæсты,уыдонæн сæ миты,сæхи куыд дарынц,куыд архайынц,уыдæтты,стæй авторы ныхæсты. Баснятæн сæ ахуыр кæныны мадзæлттæ аразын хъæуы уыцы миниуджытæ хынцгæйæ. Ахуыргæнæджы аив касты фæстæ басняйы мидис бамбарынæн стыр æххуыс сты,чингуыты сæм цы иллюстрацитæ вæййы,уыдон. Уыдонæй хъæуы пайда кæнын. Ахуыргæнинæгтæ цæстуынгæ æрмæджы бæлвырддæрæй раиртасынц авторы ахаст уыцмысты персонажтæм,уымæн æмæ нывгæнæг фыссæджы хъуыдытæ равдисы дæсныхуызы,уæлдайдæр сывæллæттæн фыст уацмысты. Ахуыргæнинæгтæ сбæрæг кæнынц авторы ныхæстæ, персонажтæй алкæйы ныхæстæ æмæ басня рольтæм гæсгæ бакæсынц.

Баснятæ аив кæсынæн сты æнцон. Сæ сæйраг хъуыды сбæрæг кæнынæн бамбарын хъæуы авторы ныхсты зондамынд. Загъæм, «Бирæгъ æмæ хърихъупп»-ы зондамынд ис йæ райдайæн строкайыи - бирæгъ у зыдгæнæг,зыдгæнæджы фæхонынц бирæгъ. Бирæгъ фыр зыдæй суанг уæны стæг аныхъуырынмæ хъавыди,фæлæ ахæм егъау стæг хъуыры куыд ацæуа? Хурхы ныссагъди æмæ бирæгъ фæцæймарди. Уый авдисæн у йæ зыддзинадæн. Йæ ирвæзынгæнæг хърихъупмæ цы дзыхыуагæй дзуры,уымæй ма хърихъупп бузныг дæр уа хъуамæ,- афта фæнды гуыбындзæл бирæгъы. Æмæ йæм æртхъирæн кæны: куы ма фембæлæм,уæд «додой дæ къона!» «Хорзгæнæг хорз никуы ссардта», «хорз ма ракæн æмæ фыд ма ссарай» кæнæ «æвзæрæн хорз бæсты нæ цæуы» ахæм ирон æмбисæндтимæ ис бабæттæн басняйы мидис.

Автор бирæгъы митæн цы аргъ кæны,уый æргом зыны,цы хъуыдытæ зæгьы æмæ цавæр дзырдтæй спайда кодта,уыдонæй: «раджы та иу бирæгъ нард хæдмæл хордта» , «амонд йæ хъахъхъгæнæг ахаæм æвзæрæн». Иуæй иу ахуыргæнджытæ басняйы мораль сбæттынц æрмæст сюжеты цы цау ис,уыимæ. Уый раст нæу. Уымæй йæ уæрæхдæр хъæуы абарын. Баснятæ сæ равзарыны фæстæ хъæуы аив кæсын,наизусть ахуыр кæнын æмæ ноджы раиртасын,цæвæр æмбисæндтыл арæзт сты,уый. Хорз баснятæн цæттæ нывтæ æмбырд кæнын сæ мидисмæ гæсгæ сæм чи бада,ахæмтæ. Персонажты фигурæтæ пластелинæй аразын кæнæ сын хъæбæр гæххæттæй сæ фигурæтæ кæнын. Уыцы куыстытæ сты мидис бамбарыны æмæ сæ зæрдыл хуыздæр бадарыны мадзæлттæ,сайраг хъуыды æнцондæрæй раиртасыны фæрæз. Ахуыргæнинæгтæм цы иллюстративон цæстуынгæ æрмæг æрæмбырд уа,уымæй саразæн ис равдыст.