Биир уустаах чилиэннээх этии 5 кылаас

42§. Биир уустаах чилиэннээх этии

Таңан оңордо: С.И.Алексеев аатынан Дьиикимдэ сүрүн оскуолатын учуутала Сабычикова Л.А.

192. Ааҕаргар таба интэнээссийэлээн саҥар .

Биир уустаах чилиэн:

1.Сахалар,

1.Саха сиригэр сахалар, нууччалар, эбэҥкилэр, эбээннэр, чукчалар, дьүкээгирдар олороллор.

2. Хонууга күөх, кыһыл, маҥан сибэккилэр үүммүттэр.

Нууччалар

3. Айанньыттар киэҥ алаастары, халыҥ тыалары ааһыталаан истилэр.

Эбэҥкилэр

Эбээннэр,

Чукчалар,

Дьүкээгирдэр — туһаан.

2. Күөх,

Этии оҥкулун өйдөөн көр уонна ыйытыыга эппиэттээ. Биир уустаах чилиэннэр ханнык ыйытыыга хоруйдуулларый? Ханнык чилиэҥҥэ сыһыаннаһалларый?

кыһыл,

маҥан — быһаарыы.

3. Алаастары,

тыалары

— толоруу.

олороллор

сибэккилэр.

ааһыталаан истилэр.

Этии биир уустаах чилиэннэрэ биир тылга сыһыаннаһаллар уонна биир ыйытыыга хоруйдууллар. Ханнык баҕарар чилиэн биир уустаах буолар.

193. Биир уустаах туһааны уонна кэпсиирэни булуохха.

Сахалар, нууччалар, Күөрэгэй ыллаата,

Эбээннэр, чукчалар Күөх сааһы тыллаата,

Эйэни айабыт, Сүүрүктээх олоҕу алҕаата,

Дьолбутун тутабыт. Сүрэҕи үөрүүнэн аҕаата.

( Леонид Попов .) ( Күннүк Уурастыырап )

Ситим тыла суох биир уустаах чилиэннэр соппутуойунан арахсаллар . Уонна, итиэннэ диэн ситим тыл баар буоллаҕына, соппутуой турбат.

208. Уһул. Биир уустаах чилиэни аннынан тарт.

1.Ийэ истиҥ, сылаас, кэрэ тылы оҕотугар сибигинэйэр.

2. Саха сиригэр алмааһы, кыһыл көмүһү, таас чоҕу хостууллар.

3. Уолаттар, кыргыттар ыллаан дьиэрэтэллэр.

4. Отчуттар ходуһаҕа, алааска бугул бөҕөнү бачыгыраттылар.

209. Аах. Тэҥнэнэр этиилэр туох атыннаахтарын быһаар. Саҥарарга тохтобул (пауза) уонна соппутуой сөп түбэһэллэр дуо?

1. Дьөгүөрдээн саатын сотор, оҕунуохтуур, иитэр.

1. Дьөгүөрдээн саатын сотор, оҕунуохтуур уонна иитэр.

2. Эмээхсин бэрт элбэх остуоруйаны, таабырыны, чабырҕаҕы билэр.

2. Эмээхсин бэрт элбэх остуоруйаны, таабырыны уонна чабырҕаҕы билэр.

( Амма Аччыгыйа )

210. Бэриллибит тыллары араас биир уустаах чилиэн оҥорон, этиилэрдэ суруй .

1.Дьокуускай Мииринэй Алдан.

2. Кэпсээн ырыа хоһоон.

3. Хаһыат сурунаал.

4. Оскуола балыыһа маҕаһыын.

211. Болдьох бэлиэни тутуһан, биир уустаах чилиэннээх этиилэрдэ айан суруй

1. _____, . , . ________ .

2. ,______, _____уонна ___ .

3.____ , уонна _______ .

212.Ханнык биир уустаах чилиэн буоларын анал бэлиэнэн тардан көрдөр.

1.Мас холбукатыттан “Дорообо” чэйи*, хас да арсыын таҥаһы таһааран үөрдүбүтэ.

2. Бу сырдык, сылаас сааскы күн күлүбүрүү көтөн таҕыста.

3. Оҕотун ньилбэгэр көтөҕөн олорон аһаата, онтон утуйар хоһугар киирдэ уонна остуоруйа кэпсээтэ.

4. Хоһун кыргыттарар, атын да бастыҥ устудьуоннар, хата, билиэккэ тииһиммиттэрэ.

5. Дьиэ иһэ ас-үөл дыргыл сытынан уонна күө-дьаа саҥанан туолла. ( Егор Неймохов )

213. Биир уустаах чилиэҥҥэ сурук бэлиэтин туруортаа.

1.Кинээс* ойоҕо уолугар Нээстээргэ тииҥ истээх сон маҥан таба тыһа этэрбэс тиктэ. Дьааһык муҥунан арыыны чохоону симнэ.

2. Сөдүөччүйэ кыыс Нээстээр үөрэнэллэр үһү. Кинилэр, баай оҕолоро буолан, харандаастара кумааҕылара сүр. Оттон миэхэ, саатар, хоруо тымтык баҕалаах.

3. Сарсыҥҥытыгар аҕата сэниэ убайыгар көмө көрдөһө сүбэлэтэ барда. ( Суорун Омоллоон )