Биология №43 Папоротниктер

Негизги компетенттуулүктөр:

1.Маалыматтык:

2.Социалдык-коммуникативдик:

3.Өз алдынча уюштурууу жана маселелерди чечүү:

Сабактын тиби:

Сабактын формасы:аралаш

Колдонулуучу ыкмалар: аңгемелешүү,суроо-жооп ж.б.

Керектелүүчү каражаттар: түстүү сүрөттөр,таркатмалар,интерактивдүү доска,телефон, ж.б.

Предмет аралык байланыш: география,тарых,экология.

Сабактын максаттары: (окуучулар үчүн күтүлүүчү натыйжалар)

Көрсөткүчтөр

1.Билим берүүчүлүк: Папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар боюнча маалымат алышат.

2.Өнүктүрүүчүлүк : Папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар жаратылыштагы ролу боюнча өз оюн кенен,эркин айтууга,таанып билүүчүлүгү,эске сактоосу,логикалык ой-жүгүртүү аркылуу чыгармачылыгы калыптанат.

3.Тарбиялык: Папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар биологиялык өзгөчөлүгүн өздөштүрүүгө жана аны турмушта пайдалана билүүгө тарбияланышат.

1.Окуучулар папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар боюнча маалымат алышат.Топтордо теманын үстүнөн чыгармачылык менен иштешет.

2. Папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар боюнча өз оюн кенен,эркин айтууга,таанып билүүчүлүгү,эске сактоосу,логикалык ой-жүгүртүү аркылуу чыгармачылыгы калыптанат.

3. Папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар негизги биологиялык өзгөчөлүгүн өздөштүрүүгө жана аны турмушта пайдалана билүүгө тарбияланышат.

Сабактын

этаптары

Убак-

тысы

Мугалимдин

ишмердүүлүгү

Окуучунун ишмердүүлүгү

Компетент-

түүлүгү

Баа-

лоо

Уюштуруу

3 мин.

Сабактын темасын ,максатын айтат.

Окуучулар сабактын темасын,максатын угушат.

2.Өтүлгөн

теманы

кайталоо

3-5

Минут.

Мугалим окуучуларга өтулгөн темалар боюнча кыскача аңгеме жургүзөт.

• Мамык чөп өсүмдүктөргө кайсы өсүмдүктөрдү киргизүүгө болот?

• Мамык чөптөр менен балырлардын окшоштугу жана айырмачылыгы эмнеде?

• Мамык чөптөрдүн жаратылыштагы мааниси адамдын тиричилигиндеги ролу?(Өз оюбузду айтабыз)

Окуучулар берилген суроолорго жооп берүү менен өз ойлорун ортого салышат.

3.Жаңы теманы өтүү

5-7мин

Мугалим окуучулардын билимин текшерип алуу максатында папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар жөнүндө талкуу жүргүзүп сурап алат.Окуучулардын оюн угуп,тема боюнча түшүндурмө берет.Тустүү сүрөттөр, таблицалар колдонулат.Мугалим төмөнкүлөр боюнча кыскача айтып берет:

Папоротник же папоротник — кан тамыр өсүмдүктөрүнүн бөлүмү , анын курамына азыркы папоротниктер жана палеозой эрасынын девон мезгилинде болжол менен 405 миллион жыл мурун пайда болгон эң байыркы бийик өсүмдүктөрдүн айрымдары кирет . Дарак папоротниктер тобунан турган гигант өсүмдүктөр планетанын сырткы көрүнүшүн палеозойдун аягы – мезозой эрасынын башында аныктаган.Заманбап папоротниктер мурункуга салыштырууга мүмкүн болгон ар түрдүүлүктү сактап калган бир нече байыркы өсүмдүктөрдүн бири. Папоротниктер өлчөмү, жашоо формалары , жашоо циклдери , структуралык өзгөчөлүктөрү жана башка өзгөчөлүктөрү боюнча абдан айырмаланат. Алардын сырткы көрүнүшү ушунчалык мүнөздүү болгондуктан, адамдар бул тамырлуу өсүмдүктөрдүн эң чоң тобу экенине шектенбестен, адатта аларды бирдей - "папоротник" деп аташат : папоротниктердин 48 тукуму , 587 тукуму жана 10 620 түрү бар. Жалбырак формасынын ар түрдүүлүгү , укмуштуудай экологиялык пластикалык касиети, суу басууга туруктуулугу жана өндүрүлгөн көп сандагы споралары папоротниктердин жер шарына кеңири таралышын аныктаган. Папоротниктер токойлордо - төмөнкү жана жогорку ярустарда , чоң дарактардын бутактарында жана сөңгөгүндө - эпифит түрүндө , аска жаракаларында, саздарда , дарыяларда жана көлдөрдө , шаар үйлөрдүн дубалдарында, айыл чарба жерлеринде отоо чөп катары кездешет . жол жээктеринде. Папоротниктер дайыма эле көңүл бура бербесе да, бардык жерде кездешет. Алардын эң көп түрдүүлүгү - бул жылуу жана нымдуу жерде: тропиктерде жана субтропиктерде.Папоротниктердин чыныгы жалбырактары жок , бирок алар өз багытында алгачкы кадамдарды жасашты. Папоротниктин жалбыракка окшоштугу жалбырак эмес, табияты боюнча бир тегиздикте жайгашкан бутактардын бүтүндөй системасы . Бул жалпак бутак , же жалбырак , же башка аты, алдын ала атылуу деп аталат. Жалбырактын жоктугуна карабастан, папоротниктерде жалбырак жалбырактары бар, муну жөн эле түшүндүрсө болот: алардын жалпак бутактары жана алдын ала бутактары тегиздөөдөн өткөн, натыйжада келечектеги жалбырактын жалбырактары пайда болгон, ошол эле жалбырактан дээрлик айырмаланбайт. чыныгы жалбырак, бирок папоротниктер өз жалбырактарын сабагы жана жалбырактарына бөлүүгө үлгүрө элек . Жалбыракты карап, "сабак" бутактануунун кайсы деңгээлинде аяктап, "жалбырак" кайда башталарын түшүнүү кыйын, бирок жалбырак жалбырактары мурунтан эле бар. Жалбырак жалбырактары биригип, жалбырак деп атоого боло турган контурлар гана пайда болгон эмес. Папоротниктер споралар жана вегетативдик жол менен көбөйөт (жалбырактар, тамырлар , бүчүрлөр , афлебия жана башкалар). Мындан тышкары, папоротниктер жашоо циклинин бир бөлүгү катары жыныстык көбөйүү менен мүнөздөлөт .

Жашоо цикли -Папоротниктин жашоо циклинде жыныссыз жана жыныстык муундар алмашып турат - спорофит жана гаметофит . Спорофит фазасы басымдуулук кылат.Спорангий жалбырактын түбүндө ачылып, споралар жерге жайгашып, спора өнүп, гаметалар менен бүчүр пайда болуп, уруктануу болуп, жаш өсүмдүк пайда болот.

Кырк муун — өсүмдүктөрдүн кырк муундар тукумундагы уруусу. Муунакталма тамырынан кремнезёмдуу, катуу сабак өсөт, ал муунактап бутактайт, ар муунагында начар өөрчүгөн жалбырагы жайгашат. Сабагы өтө катуу. Кырк муундун 30дай түрү Австралия жана Жаңы Зеландиядан башка бардык жерде таралган. КМШ өлкөлөрүндө 17 түрү, Кыргызстанда 3 түрү шагылдуу, саздуу, токой көлөкөлөрүндө кезигет. Камыш сымал жана ала кырк муун бугу ж. б. айбанаттарга жакшы тоют. Токой кырк мууну кереңкур, чил, каракур сыяктуу куштарга азык болот. Кышкы кырк муун жыгач буюмду жылмалоодо колдонулат. Талаа кырк мууну — отоо чөп, таштак жана чополуу, кумдак жерде өсөт. Саз кырк мууну — мал үчүн уулуу.Дайыма жашыл көп жылдык чөп өсүмдүктөрү , негизинен дихотомиялык бутактары бар.Өсүп бараткан бутактары менен сойлоп бараткан бутактары .Жалбырактары кезектешип же тегеректелген , сызыктуудан ланцетке чейин .Спорофиллдер тыгыз стробилдерде . Споралар жарылгандан үч-сегиз жыл өткөндөн кийин өнүп чыгат. Гаметофит сапрофиттүү , микоризалуу , 2 жаштан 16 жашка чейин өнүгүп чыгат.Таркалышы жана жашоо чөйрөсү Бул уруу тундрадан тропиктикке чейин , негизинен Түндүк жарым шарда кеңири таралган бир нече ондогон түрлөрдү камтыйт .Көбөйүү споралар жана вегетативдик - тамырлоо бутактары, урук бүчүрлөрү , түйүндөрү аркылуу болот .Кээ бир түрлөрү " бүбү шакекчелер " түрүндөгү үймөктөрдүн пайда болушу менен мүнөздөлөт .

Клубдун түрлөрү дарылык, боёктук, косметикалык жана декоративдик өсүмдүктөр катары колдонулат.Илимий медицинада споралар (көбүнчө клубтук мох ) колдонулат - мурда Россияда алар ликоподий же мохтун уругу деп аталчу - балдар порошокторун даярдоо жана таблеткаларды куюу үчүн . Споралардын курамында 50%ке чейин майлуу, кургабаган май , алкалоиддер , фенол кислоталары , белоктор , кант жана минералдык туздар бар . Элдик медицинада мох споралары жараларды , күйүктөрдү , үшүктөрдү толтуруу үчүн, экзема , чыйкан , эңилчек , кызыл өңгөчтөрдү дарылоочу каражат катары колдонулат . Сабагы табарсык , боор , дем алуу органдарынын ооруларында , заараны кармай албаганда , ашказан оорусунда , геморройдо , диспепсияда , ревматизмде колдонулат .

Окуучулар папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар жөнүндө өз ойлорун ортого салып айтып беришет.

Теманын үстүнөн талкууларга активдүү катышышат.

Түшунбөгөн жерлери мугалимге суроо берүүнү,өз оюн кенен айтууга үйрөнушөт жана бир топ маалыматтарга ээ болушат.

4.Жаңы

теманы

бышыктоо

15 мин.

Мугалим окуучуларга тапшырма берет.

- Папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар окшоштугу жана айырмачылыгы эмнеде?

- Папоротник сымалдуулар бөлүмү,кырк муундар жана плаундар жаратылыштагы мааниси адамдын тиричилигиндеги ролу?

Окуучулар берилген тапшырманы аткарышат.

5.Талкуу

10 мин

Мугалим карточкаларды таркатат.

Суроолорго жооп беришет.

6. Баалоо

3 мин

Сабакта жакшы катышкан топторду жана окуучуларды баалайт.

Окуучулар бааларын угушат.

7.Үй тап.

2 мин

Дептердеги тапшырмаларды аткаруу.

Дептердеги тапшырмаларды аткаруу.