Биология 6-класс №63 план

Негизги компетенттуулүктөр:

1.Маалыматтык:

2.Социалдык-коммуникативдик:

3.Өз алдынча уюштурууу жана маселелерди чечүү:

Сабактын тиби:

Сабактын формасы:

Колдонулуучу ыкмалар: аңгемелешүү,суроо-жооп ж.б.

Керектелүүчү каражаттар: түстүү сүрөттөр,таркатмалар,видео материал , ж.б.

Предмет аралык байланыш: география,тарых,экология, микробиология.

Сабактын максаттары: (окуучулар үчүн күтүлүүчү натыйжалар)

Көрсөткүчтөр

1.Билим берүүчүлүк: Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар жөнүндө маалымат алышат. Теманын үстүнөн чыгармычылык менен иштешет.

2.Өнүктүрүүчүлүк: Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар жөнүндө өз оюн кенен, эркин айтууга, таанып билүүчүлүгү, эске сактоосу, логикалык ой-жүгүртүү аркылуу чыгармачылыгы калыптанат.

3.Тарбиялык: Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар окуп үйрөнүү аркылуу ар кандай табият сырларын таанып билүүгө жана аларды ажырата билүүгө тарбияланышат.

1.Окуучулар бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар жөнүндө маалымат алышат. Топтордо теманын үстүнөн чыгармачылык менен иштешет.

2. Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар жөнүндө өз оюн кенен, эркин айтууга, таанып билүүчүлүгү, эске сактоосу,логикалык ой-жүгүртүү аркылуу чыгармачылыгы калыптанат.

3. Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар окуп үйрөнүү аркылуу ар кандай табият сырларын таанып билүүгө жана аларды ажырата билүүгө тарбияланышат.

Сабактын

этаптары

Убак-

тысы

Мугалимдин

ишмердүүлүгү

Окуучунун ишмердүүлүгү

Компетент-

түүлүгү

Баа-

лоо

Уюштуруу

3 мин.

Сабактын темасын , максатын айтат.

Окуучулар сабактын темасын, максатын угушат.

2.Өтүлгөн

теманы

кайталоо

3-5

мин

Мугалим окуучуларга өтүлгөн темалар боюнча кыскача аңгеме жургүзөт.

Окуучулар берилген суроолорго жооп берүү менен жөнүндө өз ойлорун ортого салышат.

3.Жаңы теманы өтүү

5-7

мин

Мугалим окуучулардын билимин текшерип кыскача суроо-жооп жүргүзөт. Окуучулардын оюн угуп,тема боюнча түшүндурмө берет.Тустүү сүрөттөр, таблицалар,видео материал колдонулат.

Мугалим төмөнкүлөр боюнча кыскача айтып берет:

.Патогендик микроорганизмдер ар кандай вирустар, патогендик микроскопиялык козу карындар, бактериялар, риккетсиялар, адамдарда жана жаныбарларда ар кандай жугуштуу ооруларды козгойт . Алардын ичинен эң коркунучтуулары бүгүнкү күндө стрептококк, стафилококк, менингококк болуп саналат.

Бактериялардын жаратылыштагы ролу Топурак бактерияларынын башка организмдер - өсүмдүктөр жана козу карындар менен бирге жашоо активдүүлүгүнүн аркасында кыртыштын асылдуулугу камсыз кылынат. Алар кыртышка кирген өлгөн жаныбарлардан жана өсүмдүктөрдөн калган органикалык заттарды чиритет. Ушундан улам, органикалык эмес заттар пайда болот , аларды кийинчерээк башка организмдер, анын ичинде өсүмдүктөр да керектей алышат жана көмүр кычкыл газы да бөлүнүп чыгат, ал өсүмдүктөр фотосинтез үчүн зарыл.

Көп жылдык жана бир жылдык чөп өсүмдүктөрүн өстүрүү учурунда топуракты кык менен семирткенде бактериялар тарабынан көп өлчөмдөгү чиринди түзүлөт, анда көптөгөн тамырлар өлөт. Топуракта кычкылтек болгон учурда бактериялар аз убакыттын ичинде гумусту өсүмдүктөрдү, анын ичинде маданий өсүмдүктөрдү азыктандыруу үчүн минералдарга айландырышат.Ц ианобактериялар жана кээ бир топурак бактериялары абадагы азотту сиңирип, аны өсүмдүктөргө жеткиликтүү формага айландырышат.

Түйүн бактериялары - буурчак өсүмдүктөрүнүн жана башка кээ бир өсүмдүктөрдүн (чычырканак, тыт) тамырына жайгашат. Түйүн бактериялары абадан азотту сиңирип алуу жана алар менен топуракты байытуу менен органикалык азотту камтыган заттарды өндүрүүгө жөндөмдүү.

Органикалык заттарды сиңирүү менен бактериялар суу объекттеринин тазаланышын камсыз кылат. Бирок алар тескери процессти - "суунун гүлдөшүн" дүүлүктүрүшү мүмкүн.

Цианобактериялар, жашыл жана кызгылт көк күкүрт бактериялары өсүмдүктөр менен бирге органикалык эмес бирикмелерден аларды пайда кылып, жаратылышта органикалык заттардын запастарын түзөт.

Мындан тышкары, цианобактериялар бардык тирүү жандыктар дем алган атмосферага (фотосинтез аркылуу) эркин кычкылтек чыгарышат. Табигый газ жана мунай кендеринин пайда болушу бактериялардын айрым түрлөрүнүн катышуусу менен да болгон.

Бактериялардын тиричилик аракетисиз жер бетинде жашоо мүмкүн эмес, анткени алар жаратылыштагы заттардын айлануусуна катышып, ыдыратуучу болуп, жаныбарларга да, өсүмдүктөргө да жетпеген химиялык өзгөрүүлөрдү жүргүзүшөт.

Бактериялардын адам жашоосундагы ролу. Бактериялардын жашоо чөйрөлөрүнүн бири башка тирүү организмдер, анын ичинде адамдар. Бул учурда пайда болгон мамилелер ар кандай болушу мүмкүн.

Пайдалуу бактериялар бар : Ошентип, адамдын ичегисинде бактериялар (мисалы, E. coli, bifidobacteria) жашайт, алар тамак сиңирүү процесстерине көмөктөшөт, кээ бир витаминдерди синтездеп, патогендик бактериялардын активдүүлүгүнө жол бербейт. Эгерде сиз антибактериалдык дарыларды ашыкча ичсеңиз, бул пайдалуу бактериялар өлүп, ден соолугуңузга терс таасирин тийгизет. Бактериялар адамдын ичегисине жайгашуусу аркасында тынымсыз азыктар менен камсыз болушат. Бактериялар мал чарбачылыгынын (уй, эчки, кой) негизин түзгөн үй кайырчуларынын ичегисинде да жашайт. Кешүүчү жаныбарлар клетчаткага бай өсүмдүк азыктарын жешет, бирок клетчатканы өз алдынча сиңире алышпайт. Бул функцияны бактериялар аткарат.

Арасында бактериялар да бар көптөгөн мите түрлөрү, алар расставляют организмде адамдын, өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын, провоцирующий өнүктүрүү ар кандай оорулардын.

Бактериялар оорулуудан башка организмге тамак-аш, суу, аба менен бирге дененин бүтүндөй бөлүгү аркылуу өтө алат. Бактериялардын адамдын денесине эң кеңири тараган жолу абадагы тамчылар аркылуу.

Патогендик бактерияларды кан соргуч курт-кумурскалар да алып жүрүшөт. Ошентип, чума оорусунун козгогучтарын бүргөлөр, келтелерди бит ташыйт. Бактериялык ооруларды антибиотиктер жана башка дарылар менен дарылайт.

Адамдардын бактериялык оорулары

Адамдын бактерияларды колдонуу. Ошентип, байыркы доорлордон бери адамдар кээ бир бактериялардын ачытуу жөндөмдүүлүгүн колдонуп, белгилүү бир продуктуларды: сүт кислотасы азыктарын (йогурт, сыр, айран), бутирик жана уксус кислоталарын ж. була мүмкүн эмес.

НАТЫЙЖАЛАРЫ. Микробиологиялык өнөр жайда антибиотиктерди, витаминдерди жана кээ бир башка заттарды өндүрүү үчүн бактериялардын айрым топтору да колдонулат. Дыйканчылыкта жашыл тоютту силостоо үчүн колдонулат. Заманыбыздагы маанилүү көйгөйлөрдүн бири саркынды сууларды тазалоо болуп саналат. Саркынды сууларды тазалоочу жайларда органикалык калдыктарды ыдыратуучу бактериялар колдонулат. Мындан тышкары, суудагы бактериялардын санын жана түр составын изилдөө аркылуу суу объектилеринин булгануу даражасын аныктоого болот. Кээ бир бактериялардын жардамы менен адамдар кан соргуч жаныбарларга, айыл чарба жана токой чарба зыянкечтерине каршы күрөшөт.Зыяндуу бактериялардын айрым түрлөрүнө гана таасир этүүчү бактерияга каршы атайын препараттар ойлоп табылган. Бирок, бактериялар адамдын экономикалык ишмердүүлүгүнө зыян келтириши мүмкүн: мисалы, тамак-ашты бузуу, ал эми бактериялар бузулган тамакты жесе адамдын же жаныбардын организмин ууландырып жиберүүчү уулуу заттарды чыгарышат. Мисалы, консервалоодо технологиялык процесстин катуу эрежелери сакталбаса, эт жана жашылча консерваларында, балыкта, колбасада ботулизм таякчасы пайда болушу мүмкүн. Узак мөөнөттүү сактоого арналган тамак-аш азыктарында бактериялардан толук арылуу үчүн алар стерилизацияланат же пастеризацияланат.

Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар жөнүндө кантип үйрөнүү керек жана алардын окуп үйрөнүүнүн мааниси чоң экендиги жөнүндө айтып беришет.

Теманын үстүнөн талкууларга активдүү катышышат.

Түшунбөгөн жерлерин мугалимден сурашат.

Мугалимге суроо берүүнү,оз оюн кенен айтууга үйрөнушөт

Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар жөнүндө кантип окуп үйрөнүү керек экендигин айтып беришет.

4.Жаңы

теманы

бышыктоо

15 мин.

Мугалим бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар маанисин видео тасма аркылуу көрсөтүп берет.

Окуучулар бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар жөнүндө видео тасма боюнча ой пикирлерин талкуу кылышат жана керектүү болгон каражаттарды ажыратып, таанышат.

5.Талкуу

10 мин

Мугалим бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар талкуулоо үчун каражаттарды таркатат.

Алдындагы каражат, буюмдарды кандай учурда, эмнеге , каерде пайдаланса болоорун айтып беришет.

6. Баалоо

3 мин

Сабакта жакшы катышкан топторду жана окуучуларды баалайт.

Окуучулар бааларын угушат.

7.Үй тап.

2 мин

Бактериялардын ролу, ооруу пайда кылуучу бактериялар

Дептердеги тапшырмаларды аткаруу.