Բնական աղետներ, ՀՀ-ում հաճախակի արձանագրվող աղետներ

¶³½

N 2

²½áï

ä³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ãáñ û¹áõÙ , %

O 2

78.08

ÂÃí³ÍÇÝ

Ar

20,95

²ñ·áÝ

CO 2

0,93

²Í˳ÃÃáõ ·³½

Ne

He

Ü»áÝ

0,03

лÉÇáõÙ

Kr

0,0018

0,0005

ÎñÇåïáÝ

H 2

0,0001

æñ³ÍÇÝ

X

0,00005

øë»ÝáÝ

0,000009

³) ²Í˳ÍÝÇ ûùëǹ

µ) ÌÍÙµ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñǹ

·) ÌÍÙµÇ ³ÝÑǹñǹ

¹) ÌÍÙµ³çñ³ÍÇÝ և ÍÍÙµ³Í˳ÍÇÝ

») ²½áïÇ ûùëǹݻñ

½) üïáñÇ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñ

¿) øÉáñÇ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñ

• Երկրաշարժը
• Ջրհեղեղը
• Մթնոլորտային աղետները
• Սողանքը
• Փոթորիկները
• Հրաբուխները
• Կայծակները
• Անտառային հրդեհները

և այլն…

Երկրաշարժը բնական երևույթ է, որն արտահայտվում է երկրակե-ղևի` շատ կարճ տատանումներով և ցնցումներով: Երկրաշարժերը դեռևս ոչ բավականաչափ ուսումնասիր-ված բնական երևույթներ են, այդ պատճառով դեռևս հնարավոր չէ կանխատեսել երկրաշարժի կոնկրետ օրն ու ուժգնությունը: Սակայն հայտնի են մոտ 70 տեսակի կենդանիներ, որոնք ընդունակ են կանխազգալ վերահաս երկրաշարժի վտանգը:

Ցամաքի որոշակի տարածքների ժամանակավոր ջրածածկ լինելը կոչվում է ջրհեղեղ :

Ջրհեղեղները կարող են առաջանալ`

• երկարատև առատ տեղումներից
• սառցադաշտերի և ձյան հալոցքի ժամանակ մեծածավալ և կենտրոնացված ջրի հոսքից
• ջրամբարների փլուզումներից
• հիդրոկայանների պատնեշների ճեղքումից
• ծովային փոթորիկներից
• Ցունամիներից
• երկրի մակերես ստորգետնյա ջրերի հանկարծակի ելքից

Գետային

Ծովային

Ջրհեղեղներն` ըստ տևողության

• կարճաժամկետ – 10-12 օր
• Երկարաժամկետ –մինչև 3 շաբաթ
• Խիստ երկարաժամկետ –մինչև 3 ամիս և ավելի

Ջրհեղեղներն` ըստ պատճառած վնասի

• փոքր
• բարձր
• նշանակալի
• աղետալի

Մթնոլորտում առաջացող տասից ավելի տարաբնույթ այն փոփոխությունները, որոնք որպես երևույթ հաճախ աղետալի հետևանքներ են ունենում, համարվում են աղետաբեր մթնոլորտային երևույթներ: Նրանց թվին են պատկանում քամու հետևյալ տեսակները `

• փոթորիկը
• մրրիկը
• պտտահողմը
• ծովամրրիկը

Ինչպես նաև հետևյալ երևույթները` ամպրոպր, կայծակը, երաշտը, ձնաբուքը, մառախուղը և այլն:

Թվարկված բոլոր երևույթները կանխատեսվում են օդերևույթաբանական կայանների կողմից: Այդ կանխատեսումները կարող են լինել մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր առաջ:

Մրրիկ - մեծ ավերիչ ուժով օժտված և համեմատաբար երկար տևողությամբ քամի է, որի արագությունը հասնում է 115կմ/ժ և ավելի: Մրրիկներն իրենց հետևից թողնում են ավերակներ, առաջացնում են բնակլիմայական տարբեր փոփոխություններ:

Ծովամրրիկ (թայֆուն) – շատ ուժեղ և երկար տևող քամի է (103 – 120կմ/ժ): Այն իր արագությամբ զիջում է մրրիկին, սակայն մեծ վնասներ է հասցնում ծովում, ափամերձ շրջաններում դառնալով մարդկային զոհերի պատճառ:

Փոթորիկ - քամու արագությունը հասնում է 62- 103կմ/ժ: Լինում են` ձնային - (ուժեղ քամի է, որը օդով ձյան մեծ զանգվածներ է տեղափոխում) և ավազային - (ուժեղ քամի է, որը օդով շատ երկար տարածություններ տեղափոխում է միլիոնավոր տոննաներ կշռող հողային մասնիկներ):

Պտտահողմ – ունի ձագարաձև տեսք, արագությունը կարող է հասնել 1000կմ/ժ – ի: Չունի տեղաշարժի կոնկրետ ուղղություն, ուղեկցվում է կայծակով, ամպրոպով, անձրևով և կարկտահարումով:

Ծանրության ուժի ազդեցության հետևանքով լեռնային զառիթափ լանջով հողային որոշակի տարածքների պոկվելն ու ցած տեղափոխվելը կամ սողք տալը կոչվում է սողանք:

Սողանքները լինում են.

• դանդաղ
• միջին
• արագ

Սողանքները կարելի է կանխատեսել, քանի որ դրանք հանկարծակի չեն առաջանում. Լեռնային ապարներում և հողի վրա սկզբում առաջանում են ճեղքեր: Այդ երևույթները կարելի է վերահսկել.նախանշանները նկատելիս անհրաժեշտ է սողանցքավտանգ տարածքում հողային շերտի ջրազրկում ու չորացում, ծառատունկ, արհեստական պատնեշների կառուցում և այլն:

Հեղեղը լեռնային շրջաններում առաջացող ջրացեխախառն ուժեղ վարար հոսք է:

Դրանց առաջացման սկզբնապատճառներն են`

N

Տեսակը

1

Անձրևային

2

Առաջացման պատճառը

Ձյունային

3

Հորդառատ անձրև

Ծագումն ու տարածումը

Ամենատարածված տեսակն է, որն արագանում էլանջերի լվացման և սողանքների առաջացման արդյունքում

Սեյսմիկական

Ինտենսիվ ձնհալ

4

Երկրաշարժ

Անտրոպոգեն (ուղիղ ազդեցություն)

5

Հիմնականում ծագում են լեռնային շրջաններում

Բարձր սեյսմիկական գոտիներում լանջերից գրունտային զանգվածների պոկում

Անտրոպոգեն

Ջրամբարների անորակ կառուցում

Բարձր լեռնային շրջաններում ջրամբարների փլուզում

Հողաբուսական ծածկոցի խախտում

Անտառահատման տեղամասերում լանջերի խախտում, ձորերի և ափերի լվացում

Քարային Ցեխային Քարացեխային

Հեղեղների առաջացումը հնարավոր է կանխատեսել: Հաշվի են առնվում տեղումների մակարդակը, կարճ ժամանակահատվածում ձյան առատ հալոցքը և այլն:

Հեղեղների պատճառած վնասները մեղմելու, ինչպես նաև կանխարգելման նպատակով իրականացվում են մի շարք գործողություններ, որոնցից են հեղեղաորս ջրամբարների, հեղեղատարների կառուցումը, անտառատնկումները, լեռնային շրջանների բուսական բուսական ծածկույթի մեծացումը և այլն: Հեղեղավտանգ շրջաններում կատարվում է բնակչության հատուկ ուսուցում, իսկ իրական վտանգի սպառնալիքի դեպքում բնակչության տարահանում: