Botanika 5-sinf. Hujayra va uning tuzilishi. taqdimot (slayd)

mavzU: Hujayra va uning tarkibiy qismlari

Лощини Михаил

Qo’shrabot tuman 2- umimiy o’rta ta’lim maktabi

Лощини Михаил

O’tilgan mavzuni so’rash.

Guruhlarga bo’linamiz

Лощини Михаил

O’tilgan mavzuni so’rash.

• 1-rasmda nima tasvirlangan?

• 2-rasmda nima tasvirlangan?

Rasmda nima tasvirlangan?

• 1- Okulyar
• 2-Obyektiv
• 3-Buyum stolchasi
• 4-Ko’zgu
• 5-Makrovint
• 6-Mikrovint
• 7-Shtativ
• 8-Taglik

Qo’shimcha savol

• 1.Tubusni ko’rsating

• 2.Revolverni ko’rsating

Yangi mavzuni o’rganishni boshlaymiz.

Hujayra nimalardan tarkib topgan?

• Hujayra 5 qismdan tashkil topadi:
• 1)Hujayra qobig’i
• 2)Sitoplazma
• 3)Mag’iz
• 4)Plastidalar
• 5)Vakuol

Hujayra qobig’i

• HUJAYRA QOBIG’I tiniq va mustahkam bo’ladi. Kletchatka unga mustahkamlik beradi. Hujayra qaobig’i uning ichidagi tirik qismni tashqi tomondan o’rab turadi. U tashqi ta’sirdan himoya qiladi va shaklini saqlab turadi hamda tashqi muhit bilan bog’lab turadi.
• Tirik hujayraning qobig’i murakkab tuzilishga ega, u bir moddani osongina o’tkazsa, boshqasiga to’sqinlik qiladi.
• Hujayra qobig’idagi tanlab o’tkazuvchalik hususiyati u nobud bo’lguncha saqlanib turadi. Demakm qobiq hujayraning butunligini saqlash bilan bir qatorda, moddalarning tashqaridan kirishini tartibga solib turadi hamda ortiqcha moddalarni tashqariga chiqaradi

SITOPLAZMA

• SITOPLAZMA- hujayraning asosiy tarkibiy qismi.
• U rangsiz, tiniq, suyuq yoki shilimshiq holda bo’lib, doim harakatlanib turadi. Sitoplazmaning juda murakkab.

MAG’IZ

• MAG’IZ –hujayraning deyarli o’rtasida (sitoplazma ichida) joylashgan eng muhim tarkibiy qisimdir.U hujayralar bo’linishida katta rol o’ynaydi.
• Ko’k-yashil suvo’tlar ,bakteriyalar va ayrim zamburug’larning mag’zi shakllanmagan , uning moddalari sitoplazmada tarqoq holda joylashgan bo’ladi. Mag’izning shakli va hajmi hujayraning yirik – maydaligiga ,yoshiga hamda yashash sharoitiga qarab har xil bo’ladi.U tarkibiga ko’ra sitoplazmaga yaqin turadi. Mag’iz irsiy belgilarning yangi bo’g’iniga o’tishda muhim ahamiyatga ega.
• 1831-yilda ingliz olimi Robert Broun mag’iz hujayraning muhim tarkibiy qismi ekanligini aniqlagan.

PLASTIDALAR

•   Plastidalar- hujayraning asosiy tirik qismlaridan biri.
• Ular faqat o’simliklarga xos.
• Plastidalar 3 xil bo’ladi:
• 1.Leykoplastlar (rangsiz)
• 2.Xromoplastlar (zarg’aldoq, qizg’ish)
• 3.Xloroplastlar (yashil)
• Keyingi ikkita plastida o’simliklarga (barg, poya, gul va mevalarga) rang beradi. Xromoplastlar bilan xloroplastlar tufayli o’simlik gullari va mevalar har xil rangga kiradi

VAKUOL

• VAKUOL- Sitoplazma ichidagi hujayra shirasi bilan to’lgan bo’shlq.
• U turli shaklda bo’ladi.
• Hujayra shirasi tarkibida 70-95 % suv va unda erigan ko’pgina moddalar hamda oqsil, moy, shakar moddalari bo’ladi. Bu shira tarkibiga ko’ra mevalarning ta’mi shirin, nordon va achchiq bo’ladi.

Лощини Михаил

Har xil organizmlarning hujayralari ayrim xusuiyatlari bilan farq qiladi.

Hujayra tarkibi

Hujayralar

Zamburug’lar

Hujayra qobig’i

O’simliklar

Xitin qobiqdan iborat

Katta va kichik vakuol

Hayvonlar

Bor

Xloroplastlar

Sellyuloza

Oziqlanish usuli

Yo’q

Bor

Yo’q

Yo’q

Geterotrof

Bor

Hujayra markazi

Yo’q

Avtotrof

Kamdan kam bo’ladi

Zahira oziqlanish uglevodi

Geterotrof

Glikogen

Faqat ayrim moxlar va paporotniklarda

Bor

Kraxmal

Glikogen

Mustahkamlash

• 1.O’simlik hujayrasi qanday asosiy qismdan iborat?

• 2.Hujayralar qobig’I qanday vazifani bajaradi?

• 3.Mag’izning asosiy vazifasi nimadan iborat?

• 4.Plastidalar necha xil bo’ladi?

• 5.Hujayra shirasi qayerda joylashgan?

Foydalanilgan manbalar:

• 5-sinf Botanika darsligi. O.Pratov . Toshkent 2011y .
• www.shishlena.ru
• www.upload.ru