Буряад хэлэн ба уран зохёолоор һуралсалай болон методическа материалнуудые сахимжуулха тухай

Шойнжонова Д.Б., Осорова Э.Н., РБНЛИ № 1

Буряад хэлэн ба уран зохёолоор һуралсалай болон методическа материалнуудые сахимжуулха тухай

Танай анхаралда Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай буряад хэлэнэй багшанарай дүй дүршэл согсолһон элидхэл дурадхагдана.

Нэн түрүүн цифровизаци гэһэн томьёо үгын удха тайлбарилхадаа, буряад хэлэн дээрэ ямар үгөөр хэлэбэл таарамжатай байхаб гэжэ бодомжолообди. Буряад, монгол толинуудые хаража, мэргэжэлтэдээр зүбшэн хэлсэжэ, сахимжуулга гэжэ үгэ шэлэн абаабди.

Һүүлэй жэлнүүдтэ ажамидаралаймнай бараг бүxы һалбарида саxимжуулxа шэглэл ажаглагдажа байна. Мүнөө үеын байдалаар саxим теxнологинууд xадаа болбосоролой сахим орон зайн xүгжэлтэдэ аша үрэтэй арга xэрэгсэлынь болоод, xамтын xолбоо xарилсаанай ажаябуулга дэмжэжэ, юрэнxыдөө саxим юртэмсэдэ ажамидарxа, үрэжэлтэйгээр ажаллаxа шадабаритай болгоxо талаар xуби нэмэриеэ оруулна.

Һуралсалай шэнэ стандартнуудай эрилтэнүүдээр багша хадаа һурагшадтаа сахим юртэмсэдэ дадалгадань туһалха зэргэтэй, юундэб гэхэдэ Интернет ашаглалга мүнөөдэрэй залуушуулай ажамидаралайнь һалашагүй хубинь боложо, мүн тэдэниие ниигэмжүүлэлгын шухала зүйлынь гээшэ ааб даа. Тиимэһээ Интернедэй нөөсэ ашаглажа һургахадаа, нэн түрүүн аюулгүйгөөр, үрэ дүнтэйгөөр хэрэглэжэ һургаха тон шухала болоно.

«2021-2030 онуудта буряад хэлэ хамгаалга ба хүгжөөлгэ» гэһэн хүтэлбэриин хүреэндэ Буряад Уласта буряад хэлэ дэмжэхэ талаар ажал ябуулагдана гэжэ хэлэхэ хэрэгтэй. Тус хүтэлбэриие Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман бэлдэжэ, 2020 оной декабрь соо баталһан байгаа. Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай захиралтаар Буряад хэлэ хүгжөөхэ уласай түбэй хүтэлбэри доро манай һургуули энэ талаар горитойхон хубитаяа оруулжа байна. Буряад хэлэн ба уран зохёолой, бага ангиин багшанар 2 жэлэй туршада түрэл хэлэнэйнгээ сахим нөөсэ баяжуулгада эдэбхитэйгээр хабаадана.

2020-2021 онуудта 2 ехэ түсэл амжалтатайгаар бэелүүлэгдээ юм. Нэгэдэхинь – “Наадан һурая” гэһэн тренажер бүтээлгэ (хүтэлбэрилэгшэнь Эрдынеева Ж.Ц., бага ангиин багша), хоёрдохинь – 5-дахи ангиин һуралсалай номые Moodle талмайн үндэһэн дээрэ сахимжуулга.

Мoodle талмай ашаглалга тухай тодорхойгоор хэлэжэ үгэе. Энэ хадаа онлайн-һургалгын сайтнуудые бүтээхэ түлбэригүй вэб-хабсаргалтануудай нэгэн болоно. Жэшээнь, багшын хуудаһа иража харая. 6-дахи анги. Һуралсалай программа, хэшээлэй сэдэбүүд, гэрэй даабари, презентацинууд, шалгалтын тестнүүд, сээжэ бэшэг, найруулга, хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэринүүд гээд оронхой.

Һуралсалай болон методическа материалнуудаа сахим хэбтэ оруулжа, энэ талмайда оруулаад байхадаа, багшанар зарим тэды ажаглалтануудые хэһэн байна.

1. Дистанционно һургалтын үедэ үрэ дүнтэйгөөр ашаглахаар.

2. Шалгалтын тест, сээжэ бэшэг үнгэргэхэдэ амар, шууд дүнгүүдыень хуулаад абахаар.

3. Багша һурагша хоёр нягта холбоотойгоор ажаллаха аргатай.

4. Багша хүн хубиингаа хуудаһа, заажа байһан зүйлөө өөрөө хубилгаха эрхэтэй.

5. Һурагша бүхэнэй хүгжэлтэ, тэрэнэй хэһэн үйлэ ажалые багша бүхэлеэр хаража, анализ хэхэ аргатай.

6. Һурагшын нюдэндэ элдэб зар тунхаг, үлүү мэдээсэл тогтохогүй.

7. Дутуу дунда: ангиһаа ангида һурагшадаа оруулха болоходоо, системнэ администраторта хандаха хэрэгтэй. Манай классууд Владимир Мангатаевай һургуулиин сайтын үндэһэн дээрэ зохёогдоһон юм. Тиимэһээ модератортайнь холбоо барисаатай байха зэргэтэйбди.

8. Дутуу дунда: Ондоо багшанар хэрэглэхэ аргагүй. Заатагүй өөрын хубиин хуудаһатай байха хэрэгтэй.

9. Гэхэтэй хамта ахамад ангиин һурагшадтай энэ һуралсалай талмай хэрэглэбэл зохистой байха. Дунда ангиин үхибүүд үлүү ехээр һонирхоогүй, юуб гэхэдэ һонигүйшэг интерфейс гэжэ тэмдэглээ. Нааданай контент, зураг г.м. дутана гэжэ тэмдэглэхээр.

2022-2023 онуудта ажалаа үргэлжэлүүлэн, буряад хэлэнэй 6-дахи, 7-дохи классуудай һуралсалай номуудые мүн лэ сахим хэбтэ оруулаа юм. Тэрэнэй тоодо аудиоматериалнууд, шалгалтын тестнүүд, холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын даабаринууд, презентацинууд хэрэглэгдээ.

Мoodle талмайн хажуугаар багшанар Якласс, Online Test Pad гэхэ зэргын сахим талмай, хабсаргалтанууд дээрэ саг үргэлжэ ажаллажа, буряад хэлэ ба уран зохёол заалгада туһа болохо материалнуудаа нэбтэрүүлжэ байдагыень тэмдэглэхэ хэрэгтэй.

Һургуулиин сайт дээрэ 5-7 классуудта буряад хэлэн болон уран зохёолой хэшээлнүүдтэ хэрэглэгдэхэ һуралсалай-методическа материалнууд толилогдонхой. Сайт дээрэ сахимжуулгада тусгаар һалбари зорюулагдаа. Жэшээнь, 5 класс хараад үзэе. Һалбари – Лексикэ. Сэдэб – Синоним. Антоним. Омоним. Эхир үгэнүүд. Эндэ онол, презентацинууд (лабламжа), дасхалнууд, сээжэ бэшэг оруулагдаһан байна. 6, 7-дохи классуудта энэл байгуулга баримталагдаа. Мүн тиихэдэ 5-6 классуудта уран зохёол заалгада туһаламжа болохо материалнууд толилогдоо юм. Орожо хараарайгты, ажалдатнай туһатай байжа болохо.

Якласс ашаглалга тухай тобшохоноор хэлэбэл иимэ байна. Энэ һуралсалай Интернет-нөөсэ Уласаймнай олон багшанар хэрэглэһээр. Манай һургуулишье эдэбхитэй хабаадажа, саг үргэлжэ вебинар, курснуудые гаража байдаг. Һаяхан 3 жэлэй туршада түлбэригүйгөөр нэбтэрхэ аргатай болообди. Һайшаалтай зүйлнүүдэй нэгэн гэхэдэ, Элжуртэй холбоотой. Багша шалгалтын хүдэлмэри һурагшадтаа дурадхахадаа, Элжурта Яклассай холбооһыень гү, али ссылкыень эльгээнэ, удаань сэгнэлтэнүүд шууд Элжур руу ороно.

Энэ талмайн үндэһэн дээрэ буряад хэлэнэй багшанар өөр өөрын тусгаар хуудаһатай. Буряад хэлээр, уран зохёолоор тестнүүдээ хэблэдэг. Дутуу дундануудһаа юуб гэхэдэ, хэблэгдэһэн материалнууд олондо харагдахагүй, тусхай холбооһо үгы һаа олдохогүй. Тиихэдэ тестнүүдэй түхэл оройдоол 3 янзын байдаг: нэгэ зүб харюутай, олон зүб харюутай, мүн дэлгэрэнгы харюу. Ондоо зүйлнүүдээр контент баян, багша дураараа ашаглаха аргатай.

Онлайн Тест Пад – тестнүүдые, шалгалтын хүдэлмэринүүдые, асуулга г.м. байгуулдаг олон үүргэтэй түлбэригүй һуралсалай үйлэдүүлэгшэ талмай. Олондо мэдээжэ болонхой. Дистанционно һуралсалай үедэ Уласай хэмжээн дээрэ Буряад хэлэнэй сахим һураха бэшэгээр турнир, тиихэдэ “Мүшэтэ харгы” гэһэн онлайн-олимпиада үнгэргөө һэмди.

Түргэн, янза бүриин түхэлэй даабаринуудые зохёохоор, онлайн хэшээлнүүдые байгуулхаар, дүнгүүдые шууд абахаар, бэе бэетэеэ хубаалдахаар, харин олондо материалнуудаа нээхын тулада, заатагүй хэблэхэ хэрэгтэй.

Манай багшанар гол түлэб шалгалтын зэмсэгүүдыень ажалдаа үрэжэлтэйгөөр хэрэглэдэг. Хэшээл гэһэн хэрэгсэлыень туршабал болохо. Харин нэгэ ехэ дутуу дундатай: хэрэгтэ хэрэггүй зар тунхаг, үлүү мэдээсэл һаалта болодог.

Элидхэлэйнгээ түгэсхэлдэ Уласаймнай буряад хэлэнэй багшанар өөрынгөө ажалда нилээд олон сахим талмай, хабсаргалтануудые хэрэглэнэ, багша бүхэн баян гэгшын нөөсэ, суглуулбари, хубиин сайтнуудтай, теэд тэдэнээ олондо дамжуулха, олонтой хубаалдаха арга үндэр зэргэдэ болгохо хэрэгтэй гэжэ һанагдана. Бидэ Буряад хэлэнэй сахим һураха бэшэг, Соёл.ру гэхэһээ эхилээд, балайшье холо ябашанагүйбди. “Найдал” гэһэн буряад хэлэнэй багшанарай сайтнайшье хүдэлнэгүй. Уласай хэмжээндэ бодожо үзэбэл, РЭШ шэнги портал байгуулбал тон һайшаалтай һэн. Сахимжуулха, сахим хэбтэ оруулха гээшэ мүнөө сагта шухала асуудалнуудай нэгэн болоод байна.

Зугаа.ру дээрэ ниитэ ажаябуулагшад Интернет соо байһан бүхы ресурснуудые согсолхо гэжэ оролдоһон байна гээд тэмдэглэе.

Амжалта хүсэнэб! Баярлаа.