Чет олколук азия

Чет өлкөлүк Азия

Жалпы маалымат

Чет өлкөлүк Азия деп КМШге кирген мамлекеттсрден башки Азияда жайгашкан өлкөлөрдү айтабыз. Алардын аянты 27 млнкм2, калкы

3,5 млрддан ашык. Калкынын саны боюнча башка региондордон бир кыйла алдыда турат. Азиянын саясий картасында 40тан ашык өлкө бар. Аладын бир канчасы эң байыркы жана ири мамлекеттер. Чет өлкөлүк Азия цивилизациянын башаты, дыйканчылыктын жана сугат иштеринин мекени, шаарлардын жана көптөгөн маданий байлыктардын куралган жери. Көпчүлүк мамлекеттери өнүгүп келе жаткан өлкөлөр. Эреже катары, аларды төрт топко бөлүшөт: Борбордук жана Чыгыш Азия, Түштүк Чыгыш Азия, Түштүк-Батыш Азия жана Түштүк Азия.

ЧЕТ ӨЛКӨЛҮК АЗИЯ (КМШдан тышкары)

САБАКТЫН ПЛАНЫНЫН СХЕМАСЫ

ЧЕТ ӨЛКӨЛҮК АЗИЯНЫН ЖАЛПЫ МҮНӨЗДӨМӨСҮ

ГЕОГРАФИЯЛЫК АБАЛЫ

АЙМАГЫНЫН СОСТАВЫ

АЗИЯНЫН СУБРЕГИОНДОРУ

КАЛКЫ

ӨЛКӨЛӨРДУН АР ТҮРДҮҮЛҮГҮ

ДЕМОГРАФИЯЛЫК АБАЛЫ

ЖАРАТЫЛЫШ РЕСУРСТАРЫ

ЖАЙГАШЫ

ЭТНИКАЛЫК СОСТАВ

Суроолор:

1. Чет өлкөлүк Азиянын географиялык абалынын өзгөчөлүгү?

2. Чет өлкөлук Азияда канча өлкө бар?

3. Азия канча субрегионго бөлунот?

4. Азияны н ар түрдүүлугунун себеби эмнеде?

5. Чет өлкөлук Азиянын демографиялык абалы?

6. Чет өлколук Азиянын калкынын жайгашынын айырмачылыгы?

7. Азиянын урбанизациясынын өсүү темпи?

8. Этникалык составынын өзгөчөлүгү?

§ 23. Чет өлкөлүк Азиянын жалпы мүнөздөмөсү

• 1. Географиялык абалы, аймагы, чек аралары. Чет элдик Азиянын аймагы түндүктөн түштүктү карай 7 миң кмге, батыштан чыгышка карай 10 миң кмге созулат. Кытай менен Индия гигант мамлекеттерге кирет, бир нече чоң өлкөлөр менен бирге, кичине майда мамлекеттер дагы кездешет. Чек аралары көпчүлүк учурда табигый чектер менен өтөт. Мисалы, Гималай кырка тоосу экономикалык байланыштар үчүн чоң эле тоскоол.
• Региондогу өлкөлөрдүн ЭГА мүнөздөрү боюнча үч негизги белгисин байкоого болот.

Чет өлкөлүк Азиянын географиялык абалы

Тундүктөн туштуккө карай 7000 кмге,батыштан чыгышка карай 10 миң кмге созулат.

Гигант мамлекеттер Кытай жана Индия, микроөлкөлөр –Сингапур,Бахрейн, Катар

ЭГА боюнча үч регионго бөлүнот:

2.Деңиз жээгиндеги өлкөлөр 3 океан менен байланышат.

3. Континенттик өлкөлөр тышкы байланышынын тоскоолдугу.

1. Өлкөлөрдун коңшу жайгашы.

Тапшырма : Мисалында өлкөлөрдун аттарын жазгыла.

Чет өлкөлүк Азиянын жалпы мүнөздөмөсү

Калкы 3,7 млрд

48 мамлекет а.и(.38 мам)

Аянты 32 млн км 2 ( анын ичинен 27 млн км2)

субрегиондор

Борбордук жана Чыгыш Азия

Түштүк-Чыгыш Азия

Түштук Азия

Түштук –Батыш Азия

Орто Азия

5 мамлекет

11 мамлекет

7 мамлекет

20 мамлекет

5 мамлекет

А З И Я Н Ы Н Р Е Г И О Н Д О Р У

Азиянын калкы менен аянтынын регион боюнча жайгашы

32 млн. км 2 = 20% кургактык

3,7 млрд. киши = 60%

Башкаруу формасы

Башкаруу формасы

А ЗИЯ ӨЛКӨЛӨРҮНҮН АР ТҮРДҮҮЛҮГҮ

Аянты,жаратылыш ресурсу,өнүгүү деңгээли боюнча

Ири өлкөлөр Кытай жана Индия ,кичинекей өлкө Мальдив республикасы. Кувейтте млрд т.нефть алынат.Улуттук киреше ар бир кишиге 2500 $ туура келет.

Жарды өлкөлөр Афганистан,Бутан улуттук киреше киши башына 200 $

Жарым феодалдык монархиялык –Непал, буржуазиялык жана социаличттик өлкөлөр бар

II дүйнөлүк согуштан кийин Япония ондук өлкөнун катарына, Малайзия,Сингапур, Түштук Корея чыгышты.

Азиянын ар түрдүүлүгү

Калкынын саны

Калкынын саны

Калкы 50 дөн 10млн. Вьетнам,Филиппин, Иран, Түркия, Таиланд

100 млндон ашык

Кытай,Индия,

Индонезия, Пакистан, Бангладеш,Япония

Калкынын саны

100 млндон ашык

Кытай,Индия,

Индонезия, Пакистан, Бангладеш,Япония

К

20дан 50гө

20 млн дон аз киши

Чейин киши

Сирия, Камбоджа,

Мьянма, КЭДР,

Афганистан, Оман,

Ирак, Сауд Аравия,

Йемен, Кувейт

Непал

Экономикалык- географиялык мүнөздөмөлөрү

• Биринчиден, алардын кошуна абалы Азиянын төрт субрегионундагы өлкөлөрдү бириктирип турат.
• Экинчиден, көпчүлүк өлкөлөрдүн деңиз жээгиндеги абалы, Тынч, Инди жана Атлантика океандарындагы деңиз соода жолдоруна чыгууга мүмкүндүк берет. Мисалы, Вьетнамдын жээкти бойлогон чек арасы 1700 км, ошондуктан, географтар аны Индикытайдын Тынч океанга чыгуучу «балкону» - деп аташат. Вьетнамдын башка өлкөлөр менен байланышы, негизинен деңиз жолдору аркылуу жүргүзүлөт.
• Үчүнчүдөн, кээ бир өлкөлөрдүн ички региондордо жайгашышы, экономи- калык-географиялык абалынын ыңгайсыздыгы. Мисалы, деңиздерге алыс жайгашкан Монголия тышкы байланышты Россия менен Кытай аркылуу жүргүзөт

Саясий картасынын өзгөрүүлөрү

• Чет өлкөлүк Азиянын саясий картасы кийинки мезгилде чоң өзгөрүүлөргө учурады. Экинчи дүйнөлүк согушка чейин элинин 90%га жакыны колониялык жана жарым колониялык абалда жашаган. Азыр болсо дээрлик бардык элдер саясий көз карандысыз өлкөлөрдө жашап жатышат. Ошондой болсо да Чет элдик Азия көп аймактык талаш-тартыштардын аренасы болуп, региондук жана локалдык чыр-чатактар чыгып, кээде кандуу согушка чейин өсүүдө.

Азия өлкөлөрүнүн ар

түрдүүлүгү

Өнүгүп жаткан

Артта калган

Нефть иштетүүчү

өлкөлөр

суперөлкөлөр

өлкөлөр

башка

РС*

ЭРС*

ЖИС*

Израиль

Япония

ЭСТЕГИЛЕ!

Түш. Корея

Кытай

Индия

Сингапур

АТАЛЫШЫ!

Өлкөлөрдун ар түрдүүлүгү жана мурдагы колониалдык келишпестиктер политикалык , аймактык жана улуттар аралык проблемалар жаралууда.

Аймактык талаш-тартыштар:

Индия -Пакистан

Иран - Ирак

Индия - Китай

Япония - Россия

Греция - Турция

Корея демаркациялык линия менен КНДР жана Корея Республикасына.бөлүнгөн

Израиль менен Палестина автономиясынын келишиме али да көп бар

1948 жылы Түндук

Кореянын бийлигин

коммунистическая пар-тия башкарып беш жылдык күрөш 1953-ж Корея жарым аралы экиге бөлунгөн.

*ЭРС-экономикалык жактан өнүккөн

• өлкөлөр

* ЖИС - жаны индустриалык өлкөлөр

* РС – өнүгүп келе жаткан өлкөлөр

Аймактык келишпестиктер

• Мындай аймактык талаштар Иран менен Ирактын, Ирак менен Кувейттин, Индия менен Пакистандын, Индия менен Кытайдын, Кытай менен Тайвандын, Россия менен Япониянын (Курил аралдары үчүн), Түркия менен Грециянын (Кипр үчүн), Корей Элдик Демократиялык Республикасы менен Корея Республикасынын, Палестина менен Израилдин чыр-чатактары азыркыга чейин уланууда.
• Чет өлкөлүк Азияда Европадагыдай эле республикалык башкаруу үстөмдүк кылат, бирок, эски монархиялык бийлик да көп өлкөдө сакталып калган.

Чет өлкөлүк Азиянын мамлекеттери

№

Өлкөлөр

Аймагынын аянты.миң км 2 менен

1

1

Афганистан

Калкы, млн киши

2

2

3

Бангладеш

Борбор

3

652.2

Башкаруу

шаары

Бахрейн

28,0

148.4

4

4

формасы

140,0

5

703,6

Бруней

Аймактык

Кабул

5

Р

Бутан

0,700

уюштуруу

Дакка

5.8

6

6

Вьетнам

7

46,5

У

0,340

Манама

Р

формасы

Израиль

КМ

2,185

330,0

8

Бандар-Сери-

У

Тхимпху

AM

82,0

9

Индия

Бегаван

У

14.1

AM

Индонезия

6,85

10

3287,5

Ханой

У

1900,0

Р

Тель-Авив

Иордания

У

1060,0

220,0

Р

Дели

У

96,2

У

Р

Джакарта

5.7

Р

ф

Амман

У

Км

У

Чет өлкөлүк Азиянын мамлекеттери

1111

Ирак

12

13

437,0

Иран

22,6

Йемен

14

1648,0

15

550,0

Камбоджа

Багдад

68,0

19,7

Катар

р

181,0

16

Тегеран

11.4

17

Сана

р

13,0

У

Кипр

р

0,744

Кытай

Пномпень

18

9,251

У

КЭДР

9572,0

19

0,9

Км

Доха

У

Корей

АМ

1292,0

Никосия

12,8

У

Республикасы

23,3

99,35

У

Пекин

Р

48.0

Р

Пхеньян

У

У

Р

Сеул

Р

У

У

20

1

2

Кувейт

21

3

17,8

22

Лаос

4

23

2,6

236,8

Ливан

24

Эль-Кувейт

5.8

10.45

5

Малайзия

336,3

3.9

Филиппин

Вьентьян

КМ

6

25

У

300,8

25,7

Бейрут

р

Монголия

Куала-Лумпур

84,0

р

1566,5

У

Манила

2.5

р

У

р

У

Улан-Батор

У

р

У

Чет өлкөлүк Азиянын мамлекеттери

26

Мьянма

27

Непал

678,0

28

54,0

БАЭ

29

147,2

Янгон

83,6

30

24,0

Оман

р

4,0

Пакистан

312,0

Катманду

31

Сауд Арабиясы

803,9

32

2,4

км

Абу-Даби

Ф

Сингапур

AM

150,0

2240,0

33

Маскат

У

0,697

22,7

34

Сирия

Исламабад

ф

AM

Таиланд

4.18

р

35

Эр-Риад

185,18

У

Сингапур

У

17.8

36

AM

513,1

Туркия

63,5

Р

Мальдив

779,45

У

37

Дамаск

38

Бангкок

72,0

Р

Шри-Ланка

У

0,298

КМ

Япония

0,3

65,3

Анкара

У

Мале

р

19,5

У

372,2

р

127,7

У

Коломбо

У

р

Токио

р

У

У

Китай

Пекин

Иран

Дели

Япония

А ЗИЯНЫН КАЛКЫ

Азиянын калкынын табигый өсүүсү жогорку темп менен өсүүдө көпчүлүк өлкөлөрдө жылына 20 киши 1000 адамга туура келет. Чыгыш жана Борбордук Азияда демографиялык саясат төрөлүүнүң жана табигый өсүүнүн азайышына алып келди.

Естественный прирост населения

Жыйынтык:

Чет өлкөлүк Азиянын табигый өсүүсү жалпы мүнөзунө:

• тез темптеги өсүү;
• Адам өмүрүнүн орточо узактыгы - 64 жаш

Казахстан

- 30 көп

- 25 - 30

- 20 - 25

- 15 - 20

- 10 - 15

- 5 - 10

АЗИЯНЫН КАЛКЫНЫН

КУРАКТЫК-ЖЫНЫСТЫК СТРУКТУРАСЫ

Эмгек мигранттардын эсебинен региондо ЭАН* жогору болушуна алып келди. Эмгек мигранттардын борборуТүштүк-Батыш Азия өлкөлөрүндө, мисалы: БАЭ,Кувейтте 80-90%ти бардык мигранттардын санын түзөт.

Мигранттар негизинен томөнкү сфераларда:

- Нефть өнөр жайы;

- транспорт;

- Тейлөө сферасы;

- курулуш.

ЭМГЕК МИГРАЦИЯ

ТҮШ-Б. АЗИЯ.

БАТ. ЕВРОПА

ТҮШ. , ТҮШ -ЧЫГ. А.

ТҮН. АМЕРИКА

* - экономикалык активдүү калк

Калктын жайгашы

• Калктын жайгашышы бирдей эместиги менен айырмаланат. Бул жерде деңиз жээгиндеги түздүктөр, дарыя чаттары бир уюл болсо, экинчи уюл чөлдөр, жарым чөлдөр, тоолор жана тропиктик токойлор. Мисалы, Бангладеш аянты боюнча дүйнөдо 87-орунда турса, калкынын саны жагынан 8-орунда. Калкынын жыштыгы 1 км2 жерге 1000 адам, айрым жеринде
• 1 км2ге 2000 адам туура келет. Калкы эн сейрек жайгашкан Монголияда
• 2 км2 жерге 3 адам туура келет.
• Калктын региондо жайгашуусуна белгилүү таасирди эл аралык миграциялар тийгизет. Нефть өндүрүп алуучу Перс булунунда жайгашкан өлкөлөр, эмгек ресурстарын өзүнө тартуучу дүйнөлүк борборго айланды. Түштүк жана Түштүк-Чыгыш Азиядан, ошондой эле Түндүк Африкадан ал жерге келгендердин саны 8 млнго жакын. Алардын жарымы Сауд Арабиядан жумуш табышкан, 1 млнго жакыны Кувейтте иштейт. Эмгек мигранттарынын негизги иши нефть өнөр жайында, калгандары курулушта, транспортто, тейлөө кызматтарында иштешет. Сауд Арабиясында иштегендердин 60% ын, Кувейтте - 80%ын, БАЭде болсо 90% ын мигранттар түзөт.

Монголия

КАЛКТЫН ЖАЙГАШЫ

min

max

Калктын жайгашышы бирдей эместиги менен айырмаланат. Калкынын жыштыгы 1 км2 жерге 1000 адам, айрым жеринде 1км2ге 2000 адам туура келет. Монголияда 1км2 жерге 3 адам туура келет.

2 км2 жерге 3 адам туура келет.

Чөл, жарым

Деңиз

жээгиндеги ,

чөл,бийик

тоолордо ,

туздуктор ,

Дарыянын

тропик

токойлору

дельталары

Картадан Азия олкөлөрү кайсы региондо жыш жана сейрек жайгашын анализдегилн ?

КАЛКТЫН САНЫ

1. Китай - 1,4 млрд. чел.

2. Индия – 1,3 млрд. чел.

3. Индонезия - 200 млн.

4. Бангладеш - 150 млн.

5. Пакистан - 150 млн.

6. Япония – 126 млн.

Бангладеш

1км2 жерге 950 адам

калкы

• 3. Калкы: саны, өсүшү, этностук жана диний түзүлүшү, жайгашуусу жана урбанизацияланышы. Калкынын саны боюнча Чет өлкөлүк Азияда дүйнөлүк калктын 60% ы жашайт. Бул жердеги өлкөлордүн көбү демографиялык өтмөктүн экинчи этабын, т.а. демографиялык «жарылуу» этабын басып бара жатат. Өткөн кылымдын 90-жылдарынан кийин андай абал акырындап басаңдай баштады. Мындай демографиялык кырдаал экономикалык, социалдык жана экологиялык көйгөйлордү татаалдатат.

Демографиялык САЯСАТ

• Чыгыш Азияда жүргүзүлгөн демографиялык саясат төрөлүүнүн бир кыйла азайышына жана калктын өсушүнүн кыскарышына алып келди. Түштүк-Чыгыш Азияда да калктын өсүү арымы басаңдады. Түштүк Азияда калктын өсүү темпи жай жүрүп жатат. Түштүк-Батыш Азия азыркы учурда демографиялык жарылуунун эпицентринде, кээ бир өлкөлөр «рекордсмендердин» арасында. Бул кырдаал араб өлкөлөрүндө кескин өсүүдө. Ал кырдаал эч кандай демографиялык саясат жүргүзбөгөндүгү менен түшүндүрүлөт.

КАЛКТЫН ЖАЙГАШЫ

Айыл-

кыштак

Шаарда

Калктын жайгашына урбанизация процесситаасир этет, шаар калкынын тез өскөн региондорунда «шаардык ЖАРЫЛУУ» Кытай жана Индия дуйнөдө 1жана 2 орунда, диаграммада айыл-кыштактарда жашашат.

УРБАНИЗАЦИЯ

Элет жеринде жайгашуу айыл-кыштак формасында. Монголдордо, афгандыктарда, араб-бедуиндерде көчмөндүк турмуш сакталып, алар боз үй же ча- тырларда жашашат

Япония - 80%

Китай - 35%

Индия - 30%

1 и 2 место по

числу горожан

АГЛОМЕРАЦИИ

Токио - 18,5 млн. чел.

Шанхай - 13,4 млн. чел.

Калькутта - 12 млн. чел.

Бомбей - 11 млн. чел.

Токио

Шаар калкынын өсүү темпи жалган урбанизацияга,трущобалардын пайда болуусуна алып келди.

Филиппинская

деревня

Айыл-кыштак формасы

• Элет жеринде жайгашуу айыл-кыштак формасында. Монголдордо, афгандыктарда, араб-бедуиндерде көчмөндүк турмуш сакталып, алар боз үй же ча- тырларда жашашат. Чет өлкөлүк Азиянын социалдык-экономикалык өнүгүүсүнүн келечегинде урбанизация же шаарлардын өсүшү күтүлөт.
• 4. Дүйнөлүк чарбада региондун ролунун өсүшү. Эгерде дүйнөлүк чарбаны он мүчөлүү түзүлүштө деп эсептесек, анын беш мүчөсү Чет өлкөлүк Азияда. Алардын ичинен үчөө өзүнчө өлкө - Кытай, Индия, Япония жана экөө өлкөлөрдүн топтору - жаңы индустриялык жана нефть өндүрүп алуучу өлкөлөр.

АЗИЯ КАЛКЫНЫН ЭТНИКАЛЫК СОСТАВЫ

Азиянын этникалык составы

Мозаикалуулугу менен айырмаланат

1000 элдер

600 тил туркүмү

Көпчүлүгү көп улуттуу

(ИНДИЯ И ИНДОНЕЗИЯ - 150 көп ЭЛДЕР, ФИЛИППИНЫ - 100, КИТАЙ - БОЛЕЕ 50, ВЬЕТНАМ, МЬЯНМА, ТАИЛАНД - БОЛЕЕ 30 ЭЛДЕР.

АЗИЯ – БАРДЫК ДИНДИН МЕКЕНИ

Ислам

Индуизм

Буддизм

Диний жана этностук түзүлүштүн татаалдыгы көп учурда этностор аралык жана диндик чатактарга алып келет. Индияда, Пакистанда, Шри-Ланкада, Афганистанда, Филиппинде алар өзгөчө курч мүнөздө. Көпчүлүк чыр-чатактардын тамыры эски колониялык мезгилге кетип, алар сепаратистик мүнөздө болот. Мисалы, күрддөр 20 млнго жакын калк. Бирок тарых аларды Түркияга, Иракка, Иранга, Сирияга бөлүп таштаган. Мына ошондуктан көптөгөн жылдардан бери күрддөрдүн улуттук кыймылы боштондук алып, озүнчө эркин Күрдстан мамлекетин түзүү үчүн күрөшүп келе жатат.

этносу

• Чет өлкөлүк Азиянын калкынын этностук түзүлүшү эң татаал. Географ окумуштуулардын айтуусу боюнча бул жерде ар түрдүү тил түркүмүнө жана топторго кирген 1 минден ашык улут жана уруулар бар. Алардын арасын¬да эң көп жана эң аз санда тоолордо жашаган элдер да бар. Бир канча өлкөлөр көп улуттуу. Мисалы, Индия менен Индонезиянын ар биринде 150дөн ашык
• улут, Филиппинде - 100гө жакын, Кытай менен Вьетнамда - 50дөн ашык, Иран, Афганистан, Мьянма, Таиландца - 30дан ашуун улут жашайт.

дини

• Чет элдик Азия бардык дүйнөлүк диндердин мекени жана алар миңдеген жылдардан бери саясатка, экономикага, руханий маданиятка, калктын өсүп өнүгүүсүнө, үрп-адатка зор таасирин тийгизип келген. Мусулмандардын мечити, индустардын храмы, буддисттердин пагодасы, христиандардын чиркөө жана монастырлары материалдык маданиятты түзүүгө чон салымдарын кошкон. Азыркы күндө да күндөлүк турмушта алардын таасири бир кыйла чоң.
• Мусулман өлкөлөрүндө дин аял менен эркектин коомдогу жана үй-бүлөдөгү укуктарын жана милдеттерин чектейт (мектепте жана университеттерде бөлүнүп окуу, жумушта, коомдук жайларда, өз үйлөрүндө бөлүнүп иштөө жана жашоо), үйлөнүу ишине киришет (көп балалуулукту колдоо, көп аял алууга жол берүү, үйлөнүү тойдогу адаттар) ж.б. ар бир адамга тийиштүү үрп-адаттар. Иранда, Афганистанда, Пакистанда жана башка өлкөлөрдө ислам дини мамлекеттик деп жарыяланган.

Шаардык жарылуу

• Калктын жайгашуусуна, негизги таасирди «шаардык жарылуу» мүнөзүно ээ болгон урбанизация процесси берет. Жалпы региондун шаар калкынын үлүшү орточо урбанизацияланган категорияга киргени менен калктын абсолюттук саны боюнча эн жогорку денгээлде. Мисалы, дүйнөдөгү 2,85 млрд шаар калкынын 1,3 млрды бул региондун шаарларында жашайт. Кытай менен Индия шаар калкынын саны боюнча биринчи жана экинчи орунду ээлешет. Дүйнөдөгү 23 эң чоң шаарлардын 12си Чет өлкөлүк Азияда.

Байыркы шаарлар

• Азиянын шаарлары эң байыркы шаарларга кирип, алар ар түрдүүлүгү менен айырмаланат. Шаарлардын Түштүк-Батыш Азияга, Индияга, Кытайга, Японияга тиешелүү өзгөчөлүктөрүнө карабай бардыгын чыгыштын шаарлары деп коюшат. Эреже катары, ал шаарлар эски жана жаны деп экиге бөлүнөт. Эски жагында эң кыймылдуу бөлүгү - базар, анын тегерегинде кол өнөрчүлөр, ошол эле жерде соода-сатык менен алектенип, ачык эле жерде чач тарачтар, катчылар ж. б. кызматын сунушташат. Жаңы шаарга азыркы учурдагы көп кабаттуу үйлөр мүнөздүү.

Чет өлкөлүк А ЗИЯНЫН жаратылыш ресурстары

Азиа региону жаратылыш байлыгы менен жана ар турдүүлүгү менен айырмаланат

Кытай жана Индия платформаларында таш комүрдүн, темирдин, марганецтин бассейндери бар.

Эл аралык географиялык эмгек бөлүштурүүдө региондун негизги байлыгы –нефть.

Альпы-Гималай жана Тынч океан геосинклиналдык катталышында түстүү металлдын кендери жайгашкан

Персия булуңунда дүйнөдөгү ири нефтьгаз провинциясы (Иран, Ирак, Саудовская Аравия, Кувейт, Бахрейн, БАЭ, Катар. Ири нефть,газ запасы Индонезияда, Мьянмада. Перспективдүү кен байлыктар дениздин шельф зоналарындагы Индостан жарым аралында , Малай архипелагындагы дениздерде кездешет.

Дүйнөлүк мааниде Индиядатемир жана марганецтин запасы, Түркия жана Филиппинде хромиттин, Мьянмадан Индонезияга чейин калай-фольфрамдын алкагы жайгашкан.

1.Чет өлкөлүк Азиянын калкынын саны боюнча 5 лидер өлкөнү санагыла

2.Чет өлкөлүк Азиянын ири агломерациялары

Жаратылыш ресурстарын дал келтиргиле:

1.Суу ресурсу: а)Индонезия,Иран,Мьянма

2.Нефть,газ: б)Индонезия,Вьетнам,Индия

3.Көмүр: в) Кытай, Индия, Түркия, Ирак

4.Темир рудасы: г) Индонезия, Камбоджа,Лаос

5.Токой ресурсу: д) Таиланд, Пакистан,КЭДР

Чет өлкөлүкА ЗИЯНЫН жаратылыш ресурстары

Айыл чарбасы

• Айыл чарбасынын, өзгөчө айдоо жерлердин чектелишине алып келет. Натыйжада ар бир киши башына 0,1-0,2 га гана пайдаланчу жер туура келет, ал жерлер дагы калктын саны өскөн сайын кыскарат.

• Экинчиден, агроклиматтык ресурстарды натыйжалуу пайдалануу проблемасы. Региондун аймагындагы жылуулук запасы айыл чарбалык иште өсүмдүктөрдүн вегетациясына жетиштүү, ал гана эмес эки жолу түшүм алууга да жетет, ал эми ным болсо бардык жеринде бирдей эмес. Эгерде муссондук климатта сугат иши кыш мезгилине гана туура келсе, тропиктик жана субтропиктик зоналарда жыл бою сугатты талап кылат. Региондогу сууну пайдалануу толугу менен сугат ишине кетет. Бул жерлерде дүйнөдөгү сугат жерлердин */з бөлүгү топтолгон. Сугат жерлердин аянты боюнча Кытай биринчи, Индия экинчи орунда

Сугат иштери

• Чет элдик Азияда сугат иштери 4 миң жылдан бери белгилүү. Иранда 2 миң жыл илгери салынган сугат системасы сакталып калган. Сирияда, Түркияда, Иракта ири сугат системасынын түйүндөрү сугат жерлердин аянттарын кенейтүүгө мүмкүнчүлүк берген. Персия булунунун тегерегиндеги өлкөлөр деңиздин туздуу суусун тазалап, бактарды, гүлдөрдү жана башка маданий өсүмдүктөрдү сугарышат.
• Көп жерлер чөл жана жарым чөл болгондуктан, дыйканчылык кылууга ылайыксыз.

Айыл чарбасы

• 5. Чет өлкөлүк Азиянын айыл чарбасы. Чет өлкөлүк Азиянын калкынын экономикалык активдүү болүгүнүн көбү айыл чарбасында иштейт. Региондун бул чарбасынын тармагына өзүнчө бир белгилер мүнөздүү. Аларга, чарбадагы керектелүүчү бөлүктүн сатыкка чыкчу жагы жана помещиктердин чарбасы менен дыйкандардын чарбасын айкалыштыруу жана азык-түлүк өсүмдүктөрүнүн басымдуулугу мүнөздүү. Жалпысынан азык-түлүк көйгөйү чечилген эмес, өзгөчө Түштүк жана Түштүк-Чыгыш Азияда миндеген кишилер ачкачылыктан жапа чегишет.
• Дыйканчылыктын эң маанилүү тармагы шалы эгүү, Чыгыш, Түштүк - Чыгыш жана Түштүк Азияда тараган. Шалы талаалары жылына ташкындаган агындылар менен жаңырып туруучу Янцзы, Сицзян, Хонгха (Хуанхе), Меконг, Иравади, Ганг жана Брахмапутра дарыяларынын өрөөндөрү менен жайылмаларында, ошондой эле Ява аралынын түздүктөрүндө жайгашкан.

Күрүч,чай ландшафты

• Япониянын жаратылышы «күрүч ландшафтын» элестетет. Миңдеген жыл- дардан бери жыл бою түгөнбөгөн эң оор, жазгыдан күзгү, күзгүдөн кышкы күрүч эгүү менен алек болуп, анда жүз миллиондогон адамдар эмгектенишет. Күрүч жалаң эле суу каптаган жайылмаларда эмес, дыйкандардын алаканында да өсөт деп бекеринен айтылбайт. Ал эми дарыялардын чаттарын
• «күрүчтүн чөйчөгү» же «корзинасы» - деп коюшат. Мисалы, Вьетнамдын күрүч корзинасы - Меконгдун чаты, ал жерден вьетнамдыктар эки жолу түшүм алат.
• Кытайдагы, Япониядагы, Индиядагы, Шри-Ланкадагы бийигирээк жерлерди «чай ландшафты» ээлейт. Мьянма, Лаос жана Таиланддын чегиндеги «алтын үч бурчтук» деп аталган жайда, дүйнөдөгү апийим айдоонун негизги району жайгашкан. Жайыттын тардыгынан дыйкандар мал кармабайт, малды күч унаа катарында пайдаланышат.

Субтропиктик өсүмдүктөр

• Субтропиктик өсүмдүктөрдү өстүрүү негизинен Жер Ортолук деңиздин жээгин ээлейт. Региондун калган аймактарында буудай, таруу жана жүгөрү эгилет, чөлдүү аймактарда, бодо мал, кой, эчки, чочко багылат. Мал чарбасынан эт, тери, сүт жана жумуртка алынат. Мал чарбасы боюнча негизинен Монголия көрүнүктүү орунду ээлейт.

Айлана чөйрөнү коргоо

• 6. Айлана чөйрөнү коргоо жана экологиялык көйгөйлөрдү чечүүнүн баш- талышы. Адам баласынын айлана чөйрөгө болгон тескери таасири Чет өлкөлүк Азияда кенири таралган кубулуш болуп калган. Кеп өлкөдө атмосферанын булганышы, суу ресурстарынын жетишсиздиги, топурактын эрозияга учурашы жана иштен чыгышы көнүмүш процесс. Мунун себептери: булганыч өндүрүш, кен байлыктарды ачык түрдө иштетүү, дыйканчылыктын жана мал чарбасынын экстенсивдүүлүгү жана шаарларда учурдагы коммуналдык чарбанын жоктугу; улам кайталанган кыйраткыч суу каптоолордун, өзгөчө Бангладеште, Кытайдын деңиз жэктеринде болуп туруусу; токойлордун жок болуп бара жатышы, Индиядагы токойлорду илдет басканы, Непалда ал такыр эле жоголо баштаганы ж. б. Жаратылышты коргоо маселелерине кийинки кезде Японияда, Кытайда Сингапурда, Перс булуңундагы өлкөлөрдө жана Израилде көңүл бурула баштады. Экологиялык көйгөйлөрдүн көбү кечиктирилгис чараларды көрүүнү талап кылат