Чыгыш Теңир Тоо, Памир, Фергана кыргыздары. 7-класс.

Кыргызстан тарыхы.

7-класс.

Э.Мейманов орто мектебинин тарых мугалими: Бакасова Майрам Кадырбековна.

Сабактын темасы:

• Чыгыш Тенир- Тоо, Памир жана Фергана аймактарындагы кыргыздар.

Сабактын максаты:

• 1. Кыргыздардын 17-18-кк Чыгыш Тенир Тоодогу жана Ферганадагы саясий окуяларга катышуусу тууралуу маалымат алышат;
• 2. Отулгон сабактан эмнени алаары тууралуу билип, оз алдыларынча салыштырып анализдейт.
• 3. Оз эл жерине аяр мамиле жасап,патриоттук сезиминер ойгонот.

Чыгыш Тенир-Тоо жана чыгыш памир тарапта мурдатан эле кыргыз бийлери бийлик жургузуп турган.

Алсак, 17-к орто ченинде кушчу уруусунун бийи сокур бий Султан Махмуд хандын Жаркентке жасаган жортуулуна 7 мин кыргыз аскери менен катышып, Моголстандагы хан бийлигин бир тууганы Султан Ахмедден тартып берген. Ч.Тенир-Тоодо Махмуд Султан Хандык кылган жылдарда (1633-1638) Эрдене Баатур контайшы кыргыздарды Жети-Суу,Борбордук Тенир-Тоодон туштукко –Кашкарга жана батышка-Батыш Памир менен Ферганага сургон.Ошондуктан бул чолкомдордо кыргыздардын саны кескин кобойуп кетет да, алар аймактын саясий турмушуна жигердуу кийлигишип турган.

Кыргыз торолорунун куч алышын коро албаган жаркенттик тоболдор

• ЖУНГАР ХАНДЫГЫНАН ЖАРДАМ СУРАП КАЙРЫЛЫШАТ.
• Жунгариядан Чукул-Кашка контайшы баш болгон ойрот аскерлери Жаркентке келгенде кыргыздар Кашкарга чегинип кетет да, жоо кайра кайткан сон, ордо шаарды кайрадан ээлеп алышат. Ошол окуялардан кийин Кашкар,Жаркент чолкомундо кыргыз бийлеринин саясий устомдугу орноп, алардын бийлиги 1702-ж Ч.Тенир-Тоону Жунгар хандыгы басып алганга чейин созулган.

18-к орто ченинде кыргыздар эки топко-батыш,чыгыш тобуна болунушкон.

• Батыш тобу негизинен ичкиликтерден жана он менен сол канаттын айрым урууларынан турган туштук кыргыздар,же памир-ферганалык кыргыздар болгон.Алардын катарына 15 уруу кирип,эн кучтуулору басыздар,адыгинелер,монолдор болгон.Жалпы саны кытай маалыматтарына караганда 200 мин кишиге таяп барчу. Алардын ээлиги туштукто,чыгышта Памир тоолору, батышта Бухара менен чектешчу. Ал эми чыгыштагы чек арасы дал Кашкардын озуно чейин созулган.

ПАМИР КЫРГЫЗДАРЫ.

Шах –Кыргыз.

Жунгар хандыгы дагы ото кучтуу болуп турган мезгилде памирлик кыргыздарды багындыра алган эмес.

18-кылымдын 50 жылдарында манчжурлар да батыш памирдеги кыргыздарды баш ийдире алган эмес.

Памирдин Мургаб аймагынан чыккан Асан уулу Коконбек минбашы(ордендери менен)жана жакындары.1910.

Мамбеттур Мамбетакун урумчулук профессордун маалымдашынча.

• Батыш Кытай кыргыздарынын арасында «кыпчак» деген уруу атын алып жургон кыргыздар тобу Ч.Памирдеги Бору-Токой,Бостон-Терек,Ак-Тоо,Ташкоргон Тажик автоном ооданында Каргалык жана Хотан жергелеринде байырлашат.

Атактуу кытайлык кыргыз санжырачысы усойун Ажы

• КЭР деги кыргыздардын кыпчак уруусунун тундук жери Кызыл-Суу дарыясынан башталаарын,алар он жана сол деп экиге болуноорун жазган жана кыргыз кыпчактардын жети уругун мындайча санап берген: нойгут,тору айгыр,сарт кыпчак,кызыл кыпчак,кара кыпчак, таз кыпчак, нойгут кыпчак.

Памирлик кыргыздар учун чек ара дээрлик жок болгон.

• Алар каалаган жагына,жайыт-конуштарга кочуп-конуп журо беришкен.Алар ар дайым эле алык салык толой беришкен эмес,коншу акимдердин жортуулдарына тийиштуу жооп кайтарып,Памирдин коншу болугуно убактылуу ооп кетип, аймактык оз алдынчалыгын сактай алышкан.

Алар :

Памирдин Тундук Индия

Тундук Ооганстан

Кашкар

Ош

Анжыян менен соода алакалары жургон тоом жолду козомолдошкон.

Тапшырма: & 25.

Класстер тузгуло!

Саламатта тургула.