9-класс ачык сабак митоз.клетканын болунушу биология

Ачык сабак 9-класс аредмет:биология Сабактын темасы:Клетканын бөлүнүшү.Митоз, анын фазалары,митоздун биологиялык мааниси.

Биз бүгүнкү сабакта

• Өзүн-өзү жаратуу.
• Клеткалык цикл
• Клетканын бөлүүнү жолдору
• Митоз жана анын фазалары
• Амитоз
• Бөлүүнүнун биологиялык мааниси жөнүндө сөз кылабыз

• Сабактын тиби:
• Интерактивдүү сабак
• Сабактын максаты:
• Клетка жана клеткалык теорияны талдайбыз,
• Клетканын көбөйүү жолдорун салыштырабыз,митоз жана анын фазаларын үйрөнөбуз,митоздун биологиялык мааниси менен таанышабыз.

• Сабактын жабдылышы:
• Презентация,
• видео,
• Логикалык суроо
• сүрөт,

баш катырма.

• Карточкалар

Сабактын жүрүшү:

• Уюштуруу: (1.мин)
• Жагымдуу маанай(2.мин)
• (Алтын эреже түзүу)(2мин)
• Үй тапшырма суроо (5.мин)
• Жаңы тема (15.мин)
• Клетканын бөлүнүшү (видео 3мин)
• Баш катырма (5мин)
• Топторго суроо (3мин)
• Теманы бышыктоо (билдим,билгим келет,билем)(5мин)
• Үйгө тапшырма берүү (1мин)
• баалоо(2мин)
• Жыйынтыктоо(1мин)

.Клеткалык теориянын негизи жоболору 1. Клетка-бул тирүү организмдердин эң кичине бирдиги. 2.Бардык тирүү организмдердин клеткасы түзүлүшү боюнча гомологиялуу. 3.Клеткалардын көбөйүүсү баштапкы этап энелик клетканын бөлүнүүсү аркылуу жүрөт. 4.Көп клеткалуу организмдердин клеткалары функциялары боюнча адистешип ткань,органдарды түзөт. Клетканын түзүлүшун жана ал тууралуу толук билим берүүчү илим цитология деп аталат.

Жалпы тирүү организмдери систематиктер 4 топко бөлгөн.

Жаныбарларга

Өсүмдүктөргө

• Козу карындарга

• бактерияларга

Көп клеткалуулар

• Көп клеткалуулар –денеси көп клеткадан турган татаал түзүлүштүү организмдер.
• Көп клеткалуу организмдердин тиричилик процессинде, клетканын бөлүктөрү картаят жана өлүмгө
• дуушар болушат.

Өсүмдүк клеткасынын түзүлүшү

• Өсүмдүктүн бардык органдары клеткалардан түзүлгөн.Алар көрүнүшү жагынан айрымаланса да,клеткаларынын ички түзүлүшү боюнча бири-бирине окшош.Клетка клетка кабыгы ,цитоплазма жана ядродон түзүлөт.Клетканын курамында органикалык жана органикалык эмес заттар болот.

Бир клеткалуу жаныбарлар

• Бир клеткалуу жаныбарлар микроскоп менен көрүнүүчү эң майда көзгө илээшпеген жаныбарлар.Алар бир гана клеткадан турат.Бир клеткалуулар көбөйүшү ар кандай жолдор менен жүрөт.Көбүнчө бөлүнүү жолу менен көбөйөт.

Козу карындардын клеткасы

• Козу карындар бир клеткалуу жана көп клеткалуу болуп бөлүнөт.
• Козу карындар жыныссыз

жол менен көбөйүшөт.Козу карындын мителери адам, айбанат өсүмдүктөрдүн грибок оорусун козгойт.

Өзүн-өзү жаратуу

• Өзүн-өзү жаратуу –тирүү организмдер ,анын органдары ,ткандары,клеткалары же органоиддеринин өзүнө окшошту жаратууга болгон жөндөмдүүлүгү.Клеткада өзүн-өзу жаратуучуларга митохондриялар, пластиддер

• ,

центромералар, вирустар жөндөмдүү.

• Клеткалык цикл- бул энелик клеткалардын бөлүнүшүнөн өз клеткасынын жана бөлүнүшүнө жана өлүмгө чейинки мезгил.Клеткалык циклде клеткалар бөлүнүүгө жана митозго даярданат.

Клеткалардын бөлүнүүсү төмөнкүчө айрымаланат

Клетканын кыйыр бөлүүнүсү

-

Түздөн-түз клеткалык бөлүнүу

Редукцияланган клеткалык бөлүнүү

• Клеткалык цикл-
• бул энелик клеткалардын бөлүнүшүнөн оз клеткаснын жана бөлүнүшүнө жана өлүмгө чейинки мезгил.Клеткалык циклде клеткалар бөлүнүүгө
• (интерфазага) жана митозго даярданат.

Интерфаза

• Интерфаза-бул 2ге бөлүнүү мезгили.Интерфазада өсүү жүрөт,б.а. цитоплазманын жана ядронун массасы көбөйөт.Интерфазада ядродо структуралар көрүнуп турган түзүлушкө ээ эмес,компактуу болуп,ядрочолор жакшы көрүнөт.Интерфазалык хромосомалар топтому ДНК,белоктордон жана РНКдан ,андан сырткары органикалык эмес иондордон турган хроматин менен чагылдырат.Интерфазада хромосомалар көрүнбөйт.

Интерфаза үч мезгилден турат

• G1 (синтетикалыкка чейинки мезгил)-фазасында клеткалар өсөт, клетканын жана анын бардык түзүлүш компоненттеринин массалары көбөйөт.

S(синтетикалык мезгил) S фазасында ДНК эки эселенет,андан соң спиралдашат.

• G2 (синтетикалыктан кийинки мезгил)-фазасында митозго даярданып, белоктор,,АТФ,РНК синтезделет.
• Интерфаза болжол менен 20-30 саатка созулат.
• Клетка даяр болору менен 4 фазадан турган бөлүнүү фазалары башталат .

Митоз төрт фазадан турат.

• 1.Профаза

• 2.Метафаза

• 3.Анафаза

• 4.Телофаза

Профаза

• Профазанын убагында ядронун көлөмү чоңоёт,хромосомалар спиралдай болуп болуп буралып, мына ушундай буралуудан ДНКнын жипчелери көп эсеге кыскарат жана жооноёт,ошондуктан хросомомалар көрүнүр калат

Метафаза

• Метафазада иретсиз
• жаткан хромосомалар
• клетканын
• экваторуна жылып
• жетет да, бир
• мейкиндикте
• жайгашат.

Анафаза

• Анафазада хромосомалардын клетканын уюлдарын көздөй ажырап жылышынын башталышы.

Телофаза

• Телофазанын убагында клетканын уюлдарына жакындаган хромосомалардын буралуусу жазыла баштайт да,кайрадан алар,бири-бири менен чырмалышкан узун жиптердин формасына ээ болот.

Амитоз же түз бөлүнүү

• Бул интерфазалык ядронун курчануу жолу менен бөлүнүшу.Амитоздо бөлүнүү түйүндөрү пайда болбойт.Амитоздо көбүнчө ядронун гана бөлунүшү байкалаь.Мындай абалда эки же көп ядролуу клеткалар пайда болот.Амитоздун митоздон айрымасы- энергетикалык коромжусуз бөлунүүнүн эң үнөмдүү ыкмасы.

Клетканын бөлүнүшүнүн биологиялык мааниси

• 1.Клеткалык бөлүнүүдө тукум куучулук маалыматтар энелик клеткадан кыз клеткага берилет.
• 2ё.Митоз-тиричиликтин токтоосуз жүрүп турушун камсыздоочу клетканын бөлүнүшунун негизги ыкмасы .
• 3.Митоз- клетканын санынын көбөйүшүн талап кылган зиготалардын татаал көп клеткалуу организмге айланышы.
• 4.Жабыркаган ткандарды жаңылоо үчүн клеткалардын өндүрүлушүн жабдыйт.
• 5.Митоз хромосомалардын санынын туруктуулугун камсыздайт.Кыз клеткалар алардын нормалдуу иштешин камсыздаган хромосомалардын тобуна ээ.
• 6.Жыныссыз көбөйүүдө кийинки муундар ата-энесине генетикалык идентивдүү.Бул ыкма түрдүн бат түзүлүшүнө керек.

Баш катырма клетканын түзүлүшү

э

у

к

а

р

и

о

т

Баш катырманын суроосу

• 1.Каналчалардын торчосу,азыкзаттардын синтези жана транспорту.
• 2.Цитоплазманын ичиндеги клетка ширеси менен толгон көңдөйчө.
• 3.Организмдердин түзүлушүндө жана тиричилигинде негизги роль ойноочу биологиялык полимер.
• 4.Белок катмарын менен курчалган май катмары.
• 5.Ичи быржыктарга толгон денече.Бул клеткада энергия бар.
• 6.Белок жана РНК камтыган тыгыз денече .Бул клеткада белок синтезделет.
• 7.Клетканын негизги курамдык бөлүгү.Ал түссүз,дайыма кыймылда турат.
• 8. Клетканын негизги тирүү бөлүктөрүнөн бири.Козу карындар,бактерияларда, көк жашыл балырларда болбойт.

Баш катырма клетканын түзүлүшү

э

а

а

п

н

д

л

з

о

м

в

к

у

а

ь

о

л

б

е

к

о

л

м

м

а

н

а

р

б

е

м

я

и

р

н

о

х

о

т

и

д

а

м

б

и

о

с

о

р

т

ц

л

о

з

п

м

а

а

и

п

а

л

а

т

и

с

д

Баш катырма клетканын түзүлүшү

э

а

а

п

н

д

л

з

о

м

в

к

у

а

ь

о

л

б

е

к

о

л

м

м

а

н

а

р

б

е

м

я

и

р

н

о

х

о

т

и

д

а

м

б

и

о

с

о

р

т

ц

л

о

з

п

м

а

а

и

п

а

л

а

т

и

с

д

Топторго суроо:

1.Өзүн-өзү жаратуу деген эмне?

2.Митоз деген эмне?

Митоз канча фазадан турат?

3.Клеткалык цикл деген эмне?

4.Интерфазада кандай процесстер жүрөт?

5.Амитоз деген эмне?

6.Митоздун биологиялык мааниси.

7.Интерфаза канча мезгилден турат?

Бышыктоо

1.Клетканын бөлүнүшү жөнүндө мен билем.

2.Клетканын бөлүнүшу жөнүндө азыркы темада билдим.

3.Клетка жөнүндө дагы билгим келет .

Үйгө тапшырма

Таблицаны толтургула

Митоздун фазалары

Аткарган кызматы

Интерфаза

Сүрөт ү

профаза

Метафаза

Анафаза

Телофаза