Алай аямдин тарс. Ам гьихьтинди хьун лазим я?

Алай аямдин тарс. Ам гьихьтинди хьун лазим я?

Рамазанова Марият Кухмазовна.

МБОУ «Ходжаказмалярская СОШ им. М.К.Казиева»,

лезги ч1алан ва литературадин муаллим.

Гьар са девир дегиш хьайила, инсанрин уьмуьрдани дегишвилер кьиле физва. Виридаз малум я, гьар са девирдихъ вичин кьет1енвилер, истемишунар, ц1ийивилер жеда. Школайра ФГОС тун- им вахтунин истемишун я. Вучиз лагьайт1а алай девирда чун яшамиш жезвай обществодиз вини дережадин чирвал авай,вичин вилик эцигнавай месэлаяр гьялиз алакьдай инсанар лазим я.

Уьмуьр санал акъвазнавач, вири дегиш жезва. Гьавиляй чирвилер гунин къайдаярни, девирдин истемишунриз килигна, дегиш жезва. Анжах и кардихъай кич1е хьана к1андач, вучиз лагьайт1а муаллимдин вилик ц1ийи мумкинвилер ачух жезва. Гьелбетда, хейлин йисара адетдин къайдайра к1валахнавай муаллимрал гзаф четинвилер ацалтда. Амма муаллим ц1ийивилер кьабулуниз гьамиша гьазур яз хьана к1анда. ФГОС гьелелиг гъвеч1и классра тунва, сад-кьве йисалай ам юкьван классрани кардик акатда. Гьавиляй и классра к1валахзавай вири муаллимар ФГОС-дай чирвилерин ери хкаждай курсариз фейит1а, хъсан жедай.

Чирвал гунин метлебар ва къайдаяр дегиш хьайит1ани, абурун кьадар гьикьван гзаф хьайит1ани, чирвал гунин кьилин къайда тарс яз амукьда. Амма алай вахтунин тарсунин истемишунар кьилиз акъудун патал тарс алай девирдихъ галаз кьадайди, ц1ийи жуьрединди хьун лазим я

Тарсунив ц1ийи къайдада эгеч1унин карда муаллимди вичин к1валахда тайин тир дегишвилер туна к1анда. Гьихьтин важиблу шарт1ар вилив хвена к1анда? Ц1ийи тарсунин план гьик1 туьк1уьрда? Эгер виликдай муаллимдин везифа вичин предметдай гузвай чирвилерин ери хкажун, абурун нетижаяр хъсанарун тирт1а, гила адан вилик маса месэлаярни акъвазнава. Ада аялриз неинки чирвилер гана к1анзава, гьак1ни а чирвилер чпи жуьреба- жуьре чешмейрай жагъуриз, адакай менфят къачуз, къачур чирвилер къайдада тваз, жуван к1валахдиз къимет гуз вердишарна к1анда.

Виликдай тарс гьик1 кьиле физвай? Тарсунин са паюна муаллимди аялривай ктабда ганвай тарс хабар кьазвай, амай паюнани вичи ц1ийи тарс ахъайзавай. Алай вахтунда тарсуна аял чирвилер къачунин карда вич «туьк1уьрдайди», яни а чирвилер къачунин рекьер ва къайдаяр кардик кутазвайди, абур арадал гъизвайди хьун лазим я. Аялдин вилик тарсуна ихьтин суалар акъвазнава: «За вуч чирун лазим я?», «Ам за гьик1 чирда?» И суалриз жаваб гуз муаллимди куьмек гана к1анда.Гьелбетда, им еке зегьмет алай кар я. И крар аялриз са куьруь вахтунда чириз жедач, гьавиляй муаллимдиз неинки чирвал, тежриба хьана к1анда, гьак1ни тайин тир къайдада тешкилнавай к1валах хьун лазим я.

Аялри чпин алакьунар тарсуна кардик кутун патал муаллимдин вилик ихьтин истемишунар акъваззава: аялдин вилик эцигзавай месэла неинки аял гъавурда гьатдай, гьак1ни адаз хуш жедай, яни аял патал метлеб авайди хьун, аялдилай тарсуна вичин к1валах тешкилиз алакьун, вичин вилик эцигнавай месэла гьялунин рекьер вичин алакьунрив гекъигун, вичин крариз къимет гун, масадбурухъ галаз к1валахиз вердиш хьун, гьуьжет алай месэладин гьакъиндай жуьреба-жуьре терефрин фикирар лугьуз чирун, чпи арадал гъанвай проектар кьилиз акъудиз вердишарун.

Заз чиз, ихьтин ц1ийивилер тун лап чарасуз к1валах я. Вучиз лагьайт1а алай аямда аялдиз анжах чирвилер къачун бес туш, адалай абур кардани ишлемишиз алакьна к1анда. Гьавиляй муаллимди вичин тарсара гзаф фикир яратмишунин к1валахриз гун лазим я. Ихьтин тапшуругъар гайила, аялриз ктабдай гьазуран жавабар жагъизвач. Ганвай суалдиз жаваб гун патал аялар авай материалдикай лазимди хкягъиз, ам делилламишиз, вичин фикирар лугьуз, къачур чирвилер тайин тир къайдада туна ишлемишиз вердиш жезва.

Ихьтин к1валахрикай за тарсара гегьеншдиз менфят къачузва. Мисал яз, ч1алан ва литературадин тарсарай за аялриз ахтармишунин к1валахар, проектар кхьиз чирзава, ц1ийи тарсуниз аялри чпи алава материалар гьазурзава, к1валин к1валах яз, абуру жуьреба-жуьре темайрай гьар жуьредин тестер, къугъунар, кроссвордар туьк1уьрзава. Хейлин тарсара за къугъунин къайдаяр ишлемишзава. Гьелбетда, ихьтин тарсарин ери хъсанди жезва, вучиз лагьайт1а аялди са вичин патахъай жаваб гузвач, гьавиляй ам вичин чирвилер артухариз чалишмиш жезва.

Тарсунал аялдин фикир желб авун патал компьютерар ишлемишун муаллимдиз алай вахтунда чарасуз кар я. Неинки тарсуниз гьазур жедайла, гьак1ни тарсуна. Литературадин тарсара шаиррин яратмишунрикай рахадайла, эсерар веревирд ийидайла, муаллимдивай вичи гьазурнавай гьар жуьредин презентацияр къалуриз, гуьзчивилин к1валахар тухуз жеда ва ик1 мад.

Мумкин я, садлагьана вири муаллимривай ц1ийи къайдайрал амал ийиз тахьун. Амма,зи фикирдалди, гьар са муаллимдиз и крар важиблу я:

-ФГОС-дин кьилин фикирар кьабулун;

-дегиш жезвай къайдайрив вердиш хьун;

-къачунвай чирвилер карда ишлемишиз алакьун;

-алай аямдин тарс гунин методика хъсандиз чир хьун;

-чирвилер гунин ц1ийи технологияр чир хьун.