Ат атоочтун сөз түркүмү катары мүнөздөмөсү

Тема: Ат атоочтун соз туркуму катары муноздомосу:лексикалык маанилери, морфологиялык белгилери, синтаксистик кызматы.

Сабактын билим беруучу максаты

• Ат атооч- маани беруучу соз туркуму экенин муноздой алышат. Анын лексикалык маанисин, морфологиялык белгилерин, синтаксистик кызматын уйронушот.

• Жагымдуу жагдай «Ким? Кандай? Канча?»

Жаны теманы тушундуруу:

• Затты же алардын белгилерин атабай, аларды жалпылап корсотуучу создор ат атооч деп аталат.
• Мисалы: Ал келди. Биз бардык, алар келишти. Деген суйломдордогу ал, биз, алар деген создор конкреттуу бир заттын аты эмес, заттык маанини ото жалпылап гана туюндурган создор.
• Ат атоочторго томонку создор кирет: мен, ал, биз, сиз, силер, алар, бул, тигил, ошол, ушул, булар, ким, кайда,качан, эч ким, эч нерсе, эч кандай, эч качан, эч бир,баары, буткул, бардыгы, ар кандай, алда эмне, кимдир бироо.

Ат атоочтор томонкудой жалпыланган маанини билдирет:

• Заттык маани:мен, сен, ал, биз, силер, алар.
• Сын-сыпаттык: кандай, ошондой, ар кандай,ушундай, ар кайсы.
• Сан-олчомдук: бары, бардыгы, буткул, канча, нече, бардык, бутундой, бутун.
• Ат атооч башка соз туркумдорунон лексикалык маанисинин жалпылангандыгы, уюштурган атайын мучосу жок экендиги м-н айырмаланат. Мисалы: мен, сен, ал, бул.

I. Ат атоочтун морфологиялык белгиси

• 1 . Мучолордун жардамы менен башка соз туркумдон жасалбайт.
• 2. Кээ бир ат атоочтор жондолгондо унгусу озгоруп кетет.
• Мисалы: ал-ага, мен- мага, сен- сага,бул-буга, муну,мында,мындан
• 3. Айрым мучолор менен озгорот :
• -сыз-менсиз,сенсиз, ансыз
• -лар- силер, ала,булар,тигилер
• -дай- мендей, мындай, ошондой
• - ча- менче, сенче, ошончо ж.б

II Синтаксистик кызматы

• Суйломдо ат атоочтор ээлик , баяндоочтук , аныктоочтук, толуктоочтук, бышыктоочтук,милдетти аткарат.
• Ээлик: Биз бугун келдик.
• Баяндоочтук: Биздин жерибиз-ушул.
• Аныктоочтук: Мунун айтканы ордунан чыкты.
• Толуктоочтук: Бизди конокко чакырды.
• Бышыктоочтук: Эртеси мындан кетууну чечишти

Сабакты бышыктоо:

• № 1
• Ким? Эмне? Кимдер? Эмнелер? деген суроолорго жооп берген сӨздӨргӨ сYйлӨм тYзYп, ал создордун астын т Y з сызык менен сызгыла. ________________

• № 2
• Ким? Эмне? Кимдер? Кайсыл? деген суроолорго жооп берген сӨздӨргӨ сYйлӨм тYзYп, астын эки жарыш сызык менен сызгыла. ====================

• № 3
• Кимдин? Эмненин? Кандай?Канча?Канчанчы? деген суроолорго жооп берген сӨздӨргӨ сYйлӨм тYзYп, ал сӨздӨрдYн астын толкун сызык менен сызгыла.

• № 4
• Кимге? Эмнеге? Кимди? Эмнени? Кимде? Эмнеде? Кимден? Эмнеден? Ким менен? Эмне менен? Ким жӨнYндӨ? деген суроолорго жооп берген сӨздӨрду кыймыл-аракет менен байланыштырып сYйлӨм тYзYп, астын YзYк сызык менен сызгыла. ---------------------------

• № 5
• Кандай? Кайда? Канча? деген суроолорго жооп берген сӨздӨрдY кыймыл-аракет менен байланыштырып сYйлӨм тYзYп, астын чекити бар YзYк сызык менен сызгыла. -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

Жыйынтыктоо:

• Ат атооч деген эмне?
• Ат атоочтун морфологиялык белгилерин айтып бергиле.
• Ат атоочтор кандай синтаксистик кызмат аткарат?
• Ат атоочтун лексикалык маанисин тушундургуло