Экология 11класс

Экология

илим катары

Экология- деген түшүнүктү илимге биринчи жолу немис окумуштуусу,

зоолог-натуралист Э. Геккель

1866-жылы киргизген.

Ал, алгачкылардан болуп,

жандуу организмдердин

өсүп-өнүгүшүндө алардын

жашаган чөйрөсүнүн таасири

чон экендигин байкаган.

Сөздү которсок гректин oikos-үй же жашаган жер, logos-окуу же үйрөнүү

деген маанидеги эки

сөздөн турат экен .

Экология деген түшүнүк бүгүнкү күндө ар тараптуу мааниде колдонулат: өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын экологиясы, адам баласынын жана коомдун экологиясы, шаардын жана белгилүү бир жаратылыш объектисинин экологиясы, жада калса маданияттын

жана эс-акылдын экологиясы.

Мына ошол өткөн XIX кылымдын экинчи жарымынан тартып, XX кылымдын ортосуна чейин жандуу организмдер¬дин өз чөйрөсү менен байланышын, көз карандылыктарын жана өз ара карым-катнашын көптөгөн натуралисттердин изилдөөлөрүнүн натыйжасында өзүнчө бир илимдин тармагы калыптанды. Ал илим «экология» деген атты алып, биология илиминин бир тармагы катары өсүп-өнүгүп келди жана азыркы мезгилдеги экологиянын башаты болду. Мааниси боюнча ал илим өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын экологиясы, популяция, түр, биоценоз, биогеоценоз, биосфера сыяктуу организмдердин ар түрдүү деңгээлдеги системаларынын уюштурулушун жана өсүп-өнүгүшүн изилдөөчү биологиялык экология.

-Биоэкология азыркы учурда биология илиминин ичинде өтө чоң мааниге ээ жана анын негизги тармактарынын бири.

-Экология илиминин негизи Ч. Дарвиндин организмдердин жашоо учун күрөшүү жөнүндөгү окуусуна таянат. Ал бул түшүнүккө жалаң гана орга-низмдердин тиричилик ресурстары үчүн бири-бири менен конкуренттик күрөшүн киргизбестен, алардын айлана-чөйрөнүн шарттарына карата ылайыкташып жашашын да кошкон.

Экология илиминин калыптанышына чет элдик Ж. Б. Ламарк, А. Гумбольд, Сент-Иллар, орус окумуштуулары Н. А. Северцев, Н. И. Вавилов, В. И. Сукачев ж.б. өзүлөрүнүн салмактуу салымдарын киргизишкен. Экология илиминин өсүп-өнүгүшүнө В. И. Вер-надский өзгөчө эмгек сиңирген. Анын биосфера жөнүндөгү окуусу азыркы экологиянын негизи деп эсептелинет.

Америкалык окумуштуу –эколог Б.Коммонер сунуш кылган социалдык-экологиялык 4 закону:

• «Бардыгы баары менен байланышкан»
• «Бардыгы бир жакка жайгашы керек»

Жер алдынан эбегейсиз зор өлчөммдөгү заттар алынып, жаңы бирикмелер түзүлуп ,кайра жер бетине чачылып,же үйүлүп жатат. Жаратылыш аларды кабыл ала алабы?

3. «Жаратылыш жакшыраак билет»

Келечектеги өзгөрүүлөрдүн багытын билбей туруп ,ири масштабдагы өзгөрүүөргө жол берилбеш керек

4. «Эч нерсе бекер келбейт»

Адам өз эмгеги менен жаратылышта эмнени алса кайра алардын ордун толтуруш керек.

1910-ж Брюсселдеги Үчүнчү Эл аралык ботаникалык конгрессте экологиянын үч бөлүгү каралган:

• Аутэкология   - (грекче autos - өз жана ... экология) - экологияда айрым организмдердин айлана-чөйрө (суу) менен болгон карым-катнашын изилдеген бөлүгү. Кээ бир учурда аутэкология тирүү организмдерди чөйрөнүн абиота факторлоруна байланыштуу изилдеген методикалык ыкма катары каралат.
• Демэкология  — (гр. demos – калайык жана экология), популяция экологиясы, популяциялык экология – жалпы экологиянын бир бөлүгү. Ал экологиянын структуралык жана функциялык мүнөздөмөсү, популяциялардын санынын динамикасы, популяция ичиндеги топторду жана алардын өз ара катнашын изилдейт.
• Синэкология  — Азыркы учурда үч негизги бар. Бул генетикалык өзгөрүү пайдалуу өзгөчөлүктөрү генотип менен белгиленет, бар үчүн күрөш жана анын Акырында негизделген - табигый тандалуу.

Мындан тышкары:  геоэкология ,биоэкология, гидроэкология, ландшафттык экология, этноэкология, социалдык экологиюя, химиялык экология, радиоэкология,  адам экологиясы , антэкологиюя ж.б. Белгилүү окумуштуу америкалык эколог Ю.Одум мындай жалпы аныктама берет: “Экология – бул илим аралык билим тармагы, көп денгээлдик системалардын жаратылышта, коомдо жайгашуу

жана алардын өз ара байланышы жөнүндөгү илим”.

Экология,комплекстүү илим катары башка илимдер менен тыгыз байланышта.

• Б иология
• Х имия
• М атематика
• Г еография
• Ф изика
• Э пидемиология
• Биогеохимия

Экологиянын методологиясы

Экологиянын максаты

Заманбап экологиянын максаты цивилизациянын туруктуу өнүгүүсүн экологиянын мыйзамдарына ылайык келтирүү менен жаратылыш жана

…

антропогендик с истемаларды, адамзаттын коомун жана бүтүн биосфераны башкаруу ыкмаларын иштеп чыгуу.

Коюлган максаттын негизинде төмөнкү маселелерди чечүү абзел:

сөзсүз түрдө биосферага тийгизген антропогендик таасирди эске алуу менен, жашоонун уюмдаштырылышынын мыйзам ченемдүүлүктөрүн изилдөө; жер планетасынын ресурстарын пайдалануунун илимий негиздерин иштеп чыгуу, антропогендик таасир астында жаратылыштын өзгөрүшүн прогноздоо;

…

.

• Мониторинг системасын уюштуруу төмөндөгүдөй жолдорду басып өтөт:
• - байкоо жүргүзүүнүн объектисин аныктоо;
• - аныкталган объекти изилдеп чыгуу;
• - байкоо жүргүзүлүүчү объектин маалыматтык моделин түзүү;
• - ченөөлөрдүн системасын аныктоо жана пландоо;
• - байкоо жүргүзүлүүчү объектин абалына баа берүү жана аны маалыматтык модель менен салыштыруу, болушунча моделди объектке жакындатуу;
• - байкоо жүргүзүлгөн объектеги өзгөрүүлөрдү прогноздоо;
• - маалыматты пайдалануу үчүн ыңгайлуу формага келтирип, керектөөчүлөргө жеткизүү.

Жаратылышты туруктуу пайдалануу принциптерин ишке ашыруу

Жаратылыш ресурстары деп адам өзүнүн чарбачылык ишине пайдаланган жаратылыштагы заттарды, кубулуштарды жана процесстерди айтабыз, б.а. алар адам коомунун жашоо каражаты болгон жана чарбачылыгында пайдаланган жаратылыштын элементтери. Жаратылыш ресурстарына күндүн, шамалдын, агын суунун энергиялары, Жердин ички жылуулугу, топурак, өсүмдүктөр, жаныбарлар, минералдык сырье (чийки зат) ж.б. кирет.

Экологиялык проблемаларды чечүүгө багытталган концепциялар

«Экология» жана «экономика» тереңинде бири-бири менен байланышы бар. Эгерде бул сөздөрдү грек тилинен которсок бири «үй жөнүндөгү окуу, же билим», экинчиси «үйдөгү чарбаны жүргүзүү». Экономика өндүрүштүн шарттарын жана формаларын, товар алмашууну жана аларда таратуунун ыкмаларын камтыйт. Кайсы гана өкөнүн болбосун экономикасы ар түрдүү нерселерди чыгарган көп тармактуу татаал система. Ал системанын ар бир звеносу башка звенолордон зат жана энергиянын агымы үзгүлтүккө учураса система бузулат, өлкөнүн экономи¬касы кыйрайт.

Планетаны сактайлы!