Индже созукъ сеслерни ифаделеген арифлер. Къырымтатар тили, 5 сыныф

Къырымтатар тили ве эдебият оджасы Абдулфеттаева Эряне Кяшифовна

5-А сыныф ичюн къырымтатар тилинден дерс.

Дерснинъ мевзусы: Индже созукъ сеслерни ифаделеген арифлер.

Дерснинъ макъсады: талебелерде фонетика акъкъында бильгилерини арттырмакъ; индже созукъ сеслерни ифаделеген арифлер акъкъында умумий малюмат бермек; нутукъ медениетини инкишаф этмек; табиаткъа севги ашламакъ.

1. Огретюв макъсады: инсан омюринде бильги алувнынъ эмиетини анълатув; талебелернинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ.

2. Тербиевий макъсады: окъувгъа, бильги алмагъа севги, урьмет беслев; ана тилине севги ашламакъ.

3. Инкишафий макъсады: талебелерни ана тилинде фикирлемеге огретюв, окъув медениетининъ севиесини, мерагъыны тешкерюв.

Планлаштырылгъан нетиджелер (планируемые результаты):

Фен боюнджа:

Бильмек: индже созукъ сеслерни ифаделеген арифлерни, грамматик аляметини, беджерген вазифесини.

Япа бильмек: инсан аятында ана тилимизнинъ туткъан ерини. Сёзлерде беджерген вазифелерини къайд этмек ве догъру бельгилемек.

Шахсий: озь тувгъан тилимизнинъ эмиетини анъламакъ ве бильмек; ана тилинде сербест тюшюнмек, сербест лаф этмек.

Фенлер ара: лугъатларнен чалышув, окъугъаныны анълап, суаллерге догъру джевап бермек: озь фикирлерини толу ве тафсилятлы джевап бермек.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув.

Дерснинъ донатылувы: дерслик, джедвель, презентация, карточкалар.

Дерс кетишаты:

1. Тешкилий къысым: селямлашув, лакъырды дакъкъасы.

Къыш мевсими акъкъында субет.

- Бугунь декабрьнинъ къачы?

- Декабрь айы - бу насыл йыл мевсими?

- Къышта авалар насыл денъише?

Къышта аяз бузлата,

Пармакъларны сызлата.

Агъарып къала дагълар,

Къарнен ойнай балалар.

2. Актуализация. Фронталь суаль-джевап:

- Фонетика нени огрене? Сес ве арифлерни.

- Сеслер языда ненен ифаделенелер? Арифлер иле ифаделене.

- Биз нени эшите ве айтамыз? Сеслерни.

- Биз нени коре ве язамыз? Арифлерни.

3. Янъы мевзу устюнде иш.

Эништем шеэрден чешит ренкли дефтерлер кетирди.

Джумлени окъуймыз, И, Е ,Э арифлерини окъугъанда тильнинъ арекетине эмиет беремиз.

И, Е, Э арифлерини окъугъанда, тиль огге арекет эте. Бу арифлер ог сыра я да индже сеслерни ифаделейлер.

Меселя: эниште, шеэрлеримиз.

4. Талим дакъкъасы:

Онъгъа бакъам, Онъгъа бакъам,

Солгъа бакъам, Солгъа бакъам,

Тёпеге ве ашагъа. Ашагъа ве тёпеге.

Мен истейим чапмагъа. Башлайым секирмеге.

5. Янъы мевзуны пекитюв.

А) Вазифе. Метинни окъунъыз. Индже созукъ сес ифаделеген арифлерни къайд этинъиз.

Япалакъ-япалакъ къар ягъмакъта эди.Эки къар данечиги, булуттан узюлип, ерге догъру ынтылды. Олар бири-бирининъ пешинден чапышып, дигер къар данечиклери ичинден уюрилип кече ве кулюше эдилер.

- Ой,да яхшы, пек яхшы!

- Сен къаерге тюшмек истер эдинъ? – деп сорады олардан бири.

- Тюшмек дегиль, мен энмек истейим! – деди экинджиси.

- Эбет,эбет, мен де энмек истейим.

Б) Моделлерге эсасланып, сёзлер тизинъиз. Бир къач сёзюнен джумлелер уйдурып, дефтерге язынъыз.

___ И ___ , ___ Е ___ , Э ____ ____ .

В) Шиирни окъунъыз. Индже созукъ сеснен кельген сёзлерни къайд этип, дефтерге кочюрип язынъыз.

ЭМЕН

Къулан чёльде Къарлар олгъан акъ тону.

Яш бир Эмен Оськен Эмен,

Кокке догъру юксельген. Кевделенген,

О, бу ерде Севген баарь ве язны,

Кучьлю ельнен « Мен!» - демеген,

Давалашып эп кельген. Пек бегенген

Не ягъмурлар Озю чалгъан хош сазны.

Ве не боран Ёлджу токътап,

Сарсыталмагъан оны. Талдасында

Япракълары Кимерде бир ял алгъан.

Кузьде солгъан, ( Л. Сулейман)

Г) Лугъат иши.

Къулан - бескрайний

Дава - спор

Сарсыталгъан - потряс

Кевде - ствол

Талда - в тени

Ял - отдых

Г) Тапмаджалар.

- Бу мейвалар пишип етишмеси ичюн не япылгъан?

- Терек отурылгъан, суварылгъан.

- Мейва не эткен?

- Оськен, пишкен.

- Сонъ исе не олунгъан?

- Джыйылгъан, узюльген, ювулгъан, ашалгъан.

Башта озюни сойгъанлар,

Сонъ ичини ойгъанлар,

Пирничнен кърыштырып

Ичине къыйма къойгъанлар.

6.Дерсни умумийлештирюв ве нетиджелев.

- Насыл арифлернен таныш олдыкъ?

- Индже сеслерни теляффуз эткенде, агъызымыз насыл ачыла, тилимиз къайда чекиле?

- Мисаллер кетиринъиз. Бугунь нени огрендинъиз?

7. Эвге вазифе: 152-иш, 66с. Метинни кочюрип язынъыз. Индже созукъ сеслерни ифаделеген арифлерни сызыкънен бельгиленъиз.