Кичәлин төр: Чи ю дасвч? (Контроль)

Кичәлин төр: Чи ю дасвч? (Контроль)

Кичәлин күцл: Темәнә, үкрин, мөрнә, хөөнә туск медрл өгх: бәәдл-зүснь, олз-туснь.

Сурhульчнриг эврәннь келндән дурта болдгинь дасхх. Авъяс медулх.

Yзмр дөнцл: интерактивн самбр, керчмр зургуд, филворд, лабиринт, презентац, шаһас.

Кичәлин йовуд

1. Сурhульчнриг кичәлд белдлhн.

- Мендвт, сурһульчнр! Эндр ил кичәл болҗана. Тадн эндр эврәннь медрлән үзүләд, эмәлго, ичлго, хальмг келән сән гидгәр медсинь үзүлхт гиҗ санҗанав.

- Күүкд, ямаран бәәнәт? ( Гем уга, сән , айта, йир сән)

2. Мендлһн

Нә, ода таньлдый.

- Чини нерн кемби? - Мини нерн …

- Чи кедүдгч класст сурнач? -Би 2-гч класст сурнав.

-Чи кедүтəвч? - Би нəəмтəв.

- Чи альдасвч? - Би Зурһанас.

- Ода ямаран җилин цаг болҗана? (Ода хавр.)

-Хаврин сармуд ямаран ? (моһа, мөрн, хөн)

       - Эндр ямаран теңгрин бәәдл?  (Эндр бүркг, хурта, салькта өдр)

1. Кичәлин күцл цәәлһлһн. (СЛАЙД 1)

Күүкд, би ода тәәлвртә туульс таднд келнәв, тадн болхла тәәлвринь олдтн.

Тааҗ медтн.

• Эн өвртә, эгц хамрта, ут сүүлтә мал. Теегт идшлнә. Олн зүсн ноһа иднә. Әмтнд үсәр, тосар, өрмәр, ээзгәһәр, махар, арсар олз орулна. Эн____(үкр)

• Энүнә үрнь - хурһн. Теегт идшлнә. Эдниг хөөч хәрүлнә. Нооснь торһн, күүнд теҗәл болна. Эн____(хөн)

• Эн торһн күрң девлтә, ут сәәхн көлтә, җоралҗ йовлта, ик нүдтә,җөөлн хәләцтә. Теегт идшлнә, ноһа иднә. Энүнә үсәр чигә кенә. Эн күүнд нөкд болна. Эн_____(мөрн)

• Халунас әәдго, киитнд даардго. Хойр бөкнь холас үзгднә,

Хойр нүднь хатханчг хәәнә. Эн_____(темән)

• Эдниг талданар яһҗ нерәдҗ болхмн? (Дөрвн зүсн мал эс гиҗ 5 хошу мал)

-Тиигәд, мадн эн кичәлдән юуна тускар күүндхвидн? (дөрвн зүсн малын тускар)

4. Фоноразминк.

- Күүкд, кичәлән эклхин өмн келән хамхлад, дарҗңгуд келцхәй:

Темән, темән - теерүхә,

Темәнә ботхн буульмха.

Һунҗн үкр мөөрмхә,

Һурвн туһл һууруха.

Хур, хур, цааран йов!

Хуцин махн, нааран йов

Мөндр, мөндр, цааран йов,

Мәрнә махн нааран йов.

Кезәнәс авн хальмг улс дөрвн зүсн мал өскнә.

Һазрин өвсәр теҗәл кеһәд, киитн булгин усар ундан хәрүләд, өскҗәх эзндән теҗәл чигн, көлгн чигн болад цергләд бәәһә. Мал-мана зөөр.

• Тадн гертән ямаран мал бәрнәт?

• 5 хошу мал яһҗ йилһнә? (нег сурһульч һарад, зургуд 2 багт йилһрнә)

Бод мал: үкр, мөрн, темән

Бог мал: хөн, яман

5. Герин малын нерд давтлһн

1-гч сурһульч: (Эр:бух, хуц, аҗрһ, буур, тек)

2-гч сурһульч: (Эм: үкр, хөн, гүн, яман, иңгн)

3-гч сурһульч: (Үрн: унһн, туһл, хурһн,ишк, ботхн)

6. Ода болхла "Әәhин соңсхвр" гидг наад наадхм.

-Кен ямаран ә һарһна?

-Би таднд конта хаяд, малын нер келнәв. Тадн бәрҗ авад, эн мал ямаран ә һарһдг келтн, дарунь хәрү хайтн.

Үкр (МУУУУ - мөөрнә)

Мөрн (ИГО-ГО - инцхәхә)

Темән (БУУ-У - буульна)

Хөн, яман (МӘӘӘ - мәәлнә)

Яһҗ малыг көөнә? Яһҗ дуудна?

Үкриг яһҗ көөнә? (Хач,хач) (Хов, хов)

Мөриг? (Чу, чу) (Һуру,һуру)

Хөөг? (Чу,чу; хач) (Бар,бар)

7. Интерактивн самбрт көдллhн. (СЛАЙД 2)

Үлгүрмүдин хойрдгч әңгинь олдтн.

Мал асрхла мөриг ардаснь ә.

Ямаг өмнәснь ә, амн тоста

Мөртә күн җивртәлә әдл.

-Ямаран үгмүд эс гиҗ үлгүрмүд таднд медгдхш?

Мал асрхла-амн тоста. Эн үлгүрин чинринь цәәлһтн. Яһҗ тиигҗ келнә?

Хальмгуд мал өскхдән дурта. Малын ард йовад, мал асрад, өскәд йовсн күүнә геснь цадхлң. Мал бәрхлә махн, тосн, үсн кезәчигн бәәнә.

Цогц - махмудан тинилһн.

Нэ, тадн муурсн болхвт. Ода невчк амрхмн.

Яман, яман өвртә,

Яман, яман сахлта

Көләрн топ, топ, топ,

Нүдәрн чирм, чирм, чирм.

Хот иддго күүкдиг,

Үс уудго күүкдиг

Мөргнәв, мөргнәв, мөргнәв.

8. “Үгмүд олдтн” ФИЛВОРД. (СЛАЙД 3)

-Күүкд, энд малмудын нерд бичәтә бәәнә. Тадн самбрт һарад, эн үгмүдиг олад, харандаһар темдглтн.

Сурврмудт хәрү өгтн:

- Хө өскдг күүг кен гиҗ нерәднә? (хөөч гиҗ нерәднә)

- Мөр өскдг күүг? (адуч гиҗ нерәднә)

- Үкр өскдг күүг? (үкрч гиҗ нерәднә)

- Темә өскдг күүг? (темәч гиҗ нерәднә)

9. Лабиринт

-Үкр туһлан хәәҗәнә. Нә, күүкд, үкрт нөкд болый?

10. Махна авъяс (СЛАЙД 4)

Махар дееҗ бәрнә.

Дееҗд шаһа чимг, хавс, бор мах тәвдмн.

Дал ах, күндтә күүнд өгдмн.

Хөөнә махна шөләр гем эдгәдмн.

Хөөнә мах хүрмд авч одна.

-Хөөнә махар олн зүсн хот кенә. (СЛАЙД 5)

-Ямаран хот? ( махн шөлтәһән, дотр, цусн, толһа, шарсн элкн, һуйртсн махн, болн нань чигн.)

-Тадна дурта хальмг хот ямаран? (беерг, боорцг, дотр, шөлүн)

- Цаһан сарин өмн хальмгуд олн зүсн боорцгуд белднә. 4 зүсн малдан йир дурта билә, тигәд эднән хәәрләд, цаһана боорцгуд малын нерәр нерәдәд, малын то өстхә гиһәд, олн зүсн боорцгуд кедг бәәҗ. Эн темән, хуц, өвртә тоһш болн нань чигн.

- Махан идчкәд, ясмуд үлдәдг бәәҗ. Шаһа чимгәрн наадна. Далын мах идчкәд, далыг шинҗлнә. Далын тускар тадн цааранднь дасхт, ода болхла шаһа авад наадхм.

11. “Шаһа наадлһн”

“Тәәлвр тәәллһн” гидг наадн. Һардач нег шаһа һартан атхад, наадкстан үзүлнә. Күүкд шинҗләд, альк атхцд шаһа бәәсинь тәәлнә. Шүүсн күн һардач болна.

Физминутк. 

-Сәәнәр үзхин төлә, физминутк кехм

Темән адhм угаhар

Теегт йовна

Нүдәрн деегшән хәләвв,

Зүн талан, дәкәд барун талан хәләвв.

Толhаhарн гекнә

Хатханчг хәәнә

12. Темәнә туск домг (СЛАЙД 6)

Ямаран кевәр хулһн литд орсна тускар тадн меддвт?

Җилмүд хувахд хулһн темән хойр хамгин сүл ирв. Негхн җил үлдҗ.

Эднд иим даалһвр өггднә. Кен түрүлҗ һарх нар үзхлә, терүнд җил күртх. Мектә хулһн темәнә бөкн деер һарад, түрүн болҗ нар үзнә.

 Тиим кевәр мектә хулһн аңхун темәг мекләд, хальмг литд орв.

13. Малын олз – тус (СЛАЙД 7)

Ода болхла, кен ямаран олз – тус күрдг, карточкд бичтн. Нег сурһульч самбрт бичнә.

-Үкр маднд ю өгнә? (Махн, үс, тос, өрм, ээдмг, дотр, ээзгә, чиксн махн, ноос, арс, өөк, үкрин төл - туһл)

-Мөрн маднд ю өгнә? (Махн, үс, чигән, дотр, арс, чиксн махн, мөрнә төл -унһн)

(Слайд 8) Мөрн ямаран олз - туста? (Мөрнә чигән (кумыс) гем – шалтг эдгәнә, мөрн тергәр аца зөөнә, эзтәһән хө хәрүлнә,урлданд орна.)

-Хөн маднд ю өгнә? (Махн, дотр, ноос, арс, өөк, хөөнә төл – хурһн, намрин хөөнә носар ишкә кенә.)

-Хөөнә ноосар ю өлгнә? (Махла, беелә, күзүвч өлгнә.)

-Темән маднд ю өгнә? (Үс, ноос, бул, өөк, төл өгнә)

(Слайд 9) Темәнә үсн үкрин үснәс йир өткн болна. Темән дулан бул өгнә. Буларнь кевс, көнҗл кенә. Кезәнә хальмгуд ноос ээрдг бәәҗ. Дәкәд тер утцар хувц-хунр өлгдг бээҗ.

14. Ду дууллһн

Өдгә цагт малын тускар дуд дала бәәнә. «Ээҗин хаша дотр» гидг ду дуулхмн

Ээҗин хаша дотр 
Ямана ишк бәәнә,

Мәә, мәә, мәә, мәә
Ямана ишк мәәлнә.
Ээҗин хаша дотр
Өвртә туһл бәәнә,
Мөө-мөө, мөө-мөө
Экән хәәһәд мөөрнә. 
Ээҗин хаша дотр

Бичкн уңһн бәәнә
Иң- иң, иң- иң

Экән хәәҗ инцхәнә. 
Ээҗин хаша дотр
Цаһан ботхн бәәнә,
Буу- буу, буу- буу

Экән хәәһәд буульна.

15. Рефлексия.

- Ода, күүкд, кичәлд яһҗ көдлситн шинҗлхмн.

Хашад герин мал орултн.

- Эн кичәл таасгдсн болхла, герин малыг ноһан хашад орултн.

- Невчк зовлӊта болхла, шар хашад орултн.

- Йир зовлӊта болхла, улан хашад орултн.

- Кичәл чилв, эндр цуһар сәәнәр көдлүт (Темдг тәвлhн)

Хальмг келән сәәнәр меддг бәәҗт, йир гидгәр байрлҗанав! Сәәнәр көдлсндтн ханлтан өргҗәнәв! (СЛАЙД 10)

16. Ашлвр. (Видео “Хальмг тег”)

Йөрәл

Идән – чигән элвг – делвг болҗ,

Хөн малын төлнь өсҗ,

Үкр малын үснь элвгдҗ,

Мөрнә гүүдлнь хурдн болҗ,

Темәнә ботхн цатхлң болтха!

Җил ирвәс ɵсч, ɵргҗ,

Дɵрвн зүсн малан ɵскҗ,

Менд-амулӊ цуһар бәәцхәй!

-Төрскн-хамгин эңкр һазр. Күн болһн альд йовв чигн эврәннь төрсн һазран мел санна. Альд йовв чигн, мартлго, зүркндəн, седклдəн хадhлҗ, сурhулярн, кесн көдлмшəрн эк – эцкиннь нер, hазр – уснаннь нер дуудулх тадн зөвтəт.