Кыргыз тилинин 30 жылдыгына карата

ТЕМА: Кыргыз тили- кечээ, бүгүн, эртең. Кыргыз тилинин мамлекеттик статуска ээ болгондугуна 30 жыл.

КР мамлекеттик тил гимни. Сөзү: Сейит Алтымышовдуку. Музыкасы: Бакыт Алишеровдуку Тил жаралып Көкө-Теңир таңынан, Адамзаттын дөөлөтүнө буйруган. Адам деген түп сөзүнөн элимдин, Кыргыз тили ай-ааламга жаңырган. Кайрыма: Кыргыз тили жүрөгүм, Манас ата туу туткан. Кыргыз тили- Мекеним, Менин өлкөм Кыргызстан!

Мекен тили Ата –Журттун кареги, Биримдиги күч-кубаты, тиреги. Мекен тили куттуу кыргыз элимдин, Көкүрөктө согуп турган жүрөгү . Мекен тилин ыйык тутуп сактайлы, Мекен тили бак- таалайдын кутманы. Мекен тили кан-жаныбыз, туубуз, Ата-Журттун келечеги ак таңы.

2006-жылы 25-мартта Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын чечими менен конкурстук негизде мамалекеттик тил гимни кабыл алынган.

Кыргыз тили- Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тили. 1989-жылы 23-сентябрда ССР Жогорку Советинин сессиясында «Кыргыз ССРинин мамлекеттик тили жөнүндөгү Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасынын мыйзамы кабыл алынган.

Бул мыйзам- кыргыз тилинин коомдук турмуштун бардык чөйрөсүндө ар тараптуу жана толук түрдө колдонулушун камсыз кылууга багытталган зор тарыхый мааниси бар документ .

«Тил- бул эл» (Ф. Достоевский.) «Менин мекеним – бул француз тили» ( Француз жазуучусу А. Камю)

Маданият менен тил тыгыз байланышта болуп, адамдын дүйнөгө болгон көз карашын чагылдырган аң сезимдин формасы. «Маданият» деген эмне? «Маданият» латынча cultura деген сөзүнөн алынып, адамзат коомунун өндүрүштүк, коомдук жана руханий жашоо-турмушундагы жетишкендиктериин жыйындысын түшүндүрөт.

Маданият адамзаттын жашоо-турмушунун бардык жактарын камтыйт. Маданият материалдык жана рухий болуп экиге бөлүнөт.

Кыргыз элинин рухий маданиятынын жетишкендиктери оозеки философиясында. Кыргыз эли байыртан эле сезими зирек, дээринен билимдүү даанышман эл болгон. Муну«Манас» эпосу баш болгон элдик оозеки көркөм казынасы далилдеп турат.

Кыргыз элинин келечеги -тилинде.Тил аркылуу оозеки философиясы, каада-салты, музыкасы б.а. Улуттук маданияты сакталат. «Манастын» тилинде гана Манасты угуп түшүнөсүң. Башка тилге которуп мазмунун түшүнүү кеп эмес, аны кыргыз тилинде угуп түшүнүү анын кайталангыс касиети.

Кыргыздар жазма маданияты калыптанган эл болгон.

Тил -кут

Кыргыз элинин өз ара мамилесиндеги мыйзам ченемдүүлүктөрдү, жүрүм-турумдун бардык чен-бирдигин баяндаган Ж. Баласагындын «Куттуу билиминде» тил сабаттуулугу сыпайылыктын көрүнүшү катары берилет. «Сыпайылык» түшүнүгү кыргыз элинде «маданияттулук» түшүнүгү менен маанилеш .

Калктын жалпы маданиятынын өркүндөшү кеп маданиятынын б.а тил сабаттуулугунун жогорулашы менен тыгыз байланышта, анткени кеп маданияты- жалпы маданияттуулуктун ажырагыс бөлүктөрүнүн бири.

Сөз маданияты эң алды менен жазууда орфографиялык жактан сабаттулукту, сүйлөөдө орфоэпиялык сабаттулукту талап кылат. Ошондуктан бүгүнкү күндө туура жазып жана туура сүйлөө менен улуттук маданиятыбыздын беделин түшүрбөй жашоого тийишпиз.

Тил дуйнону өздөштүрүүнүн жана таанып билүүнүн башкы куралы. Элдердин байланышынын башкы каражаты. Башка маданият менен таанышуудагы мүмкүнчүлүк.

Тил- билим алуу, илим-билимге каныгуунун көпүрөсү.

• Илим менен билимге көпүрө- тил,
• Көкөлөткөн адамды тили деп бил.

Улуттук маданияттан болуп кароого болбойт, тил аны менен бирге тагдырдын бардык кырдаалын башынан кечирет. Тил – баалуулук, маданияттын составдык бөлүгү, ошол эле учурда маданият, илим, дин, адабияттын калыптанышынын башкы инструменти.

Тил жана маданият бир жагынан дайым өзгөрүүдө, экинчи жагынан жетишкендиктерди бекемдөө, стабилдүүлүккө умтулуу . Тил улуттун, ар бир элдин улуттук өзгөчөлүгүн чагылдырат. Кыргыз тилинде таза сүйлоп, өзүбүздүн тил маданиятыбызды көрсөтө алганда гана кыргызбыз.

«Шордуу улут-кулдардын өлкөсү, баштан аягына чейин баары кулдар» Н.Г. Чернышевский орус окумуштуусу, жазуучу «Пролог» деген эмгегинде башка элдин маданиятына баш ийип, өз маданиятын чанган элге карата айткан.

«Эгерде биз кылымдардын акыл-насаатына кулак салбасак, биздин ата-бабаларыбыздын насаатын унутсак, анда биз эч качан өнүгө албайбыз...» Академик Т.Сыдыкбеков .

Ар бир мамлекет калктын сабаттуулугуна, жогорку маданияттуу болуп, ар тараптан өнүгүшү үчүн ар дайым камкордук көрүүгө тийиш.

Кыргыз тили- мамлекеттик тил дегенди кандай түшүнөсүңөр? Эгерде улуттук тилибиз болбогондо эмне кылмакпыз? Өз эне тилин сүйгөн адам эмне кылмак?

Сен өзүңдү эне тилдин күйөрманы деп эсептей аласыңбы? Келечекте кыргыз тилинин келечеги үчүн кандай кызмат көрсөтө аласың? Кыргыз тилинин келечеги жөнүндө кандай ойдосуң ?

«Элди түбөлүк эл кылып турган-анын тили. Ар бир тил өз элине улуу. Анын тазалыгын сактап, байлыгына байлык кошуубуз керек. Тил- бул ар бир элдин каны-жаны. Тил улуттун кубанса кубанычы, кайгырса кайгысы жана акыл -эси. Тилсиз улут болбойт.» Ч. Айтматов.

Жыйынтык: Мамлекеттик тил жөнүндөгү мыйзамды жүзөгө ашыруу республиканын ар бир атуулунун милдети.