Методическая разработка урока "Мукъа аьзнаш. Мукъачу аьзнийн тайпанаш".

План урока

по чеченскому языку на тему:

«Мукъа аьзнаш. Мукъачу аьзнийн тайпанаш»

Учитель: Астамирова А.А.

Нохчийн мотт 10 кл.

Урокан ц1е: Нохчий алфавит. Мукъа а, мукъаза а аьзнаш. Мукъачу аьзнийн тайпанаш.

Урокан 1алашо: Хаа деза фонетико х1ун 1амадо. Муьлхачу дакъошка я тобанашка декъало нохчийн меттан аьзнаш, муха кхоллало мукъанаш а, мукъазнаш а.

Урокан тайпа: хаарш, говзалла кхиоран урок.

Урок д1аяхьар.

1. Дешархойн белхан кеп д1ах1оттор.

- Маршалла хаттар.

- Урокана оьшу г1ирс кечбар.

- Ойла т1еерзор.

1. Актуализаци.

- Ц1ахь бина болх таллар.

9-г1а бакъо, 21-г1а шардар. Дешархоша 21-г1а шардар доьшу, фразеологически карчамаш билгалбоху.

- Хаттаршна жоьпаш ло:

- Стенах олу дешнийн цхьанакхетар?

- Стенах олу фразеологически карчам?

- Фразеологизмаш стенах олу?

3. 1амийнарг карладаккхар.

- Стенах олу аз? (Аз вай ала а олу, хаза а хеза.)

- Стенах олу элп? (Элп вай яздо, вайна го, цуьнан ц1е йоккху.)

- Рог1ехь д1ах1иттийначу элпех х1ун олу? (Алфавит - абат)

- Маса элп ду вайн абат чу дог1уш? (49 элп)

- Д1аязде дешнаш: амал, аьхке, орам, оьпа, урам, уьйриг, юрг1а, юьхк, етт, ялта, яьшка, эмкал. (Билгалдаха дешнийн хьалхара элпаш. Уьш муьлха ду? Муьлха аьзнаш ду?)

1. Керла коьчал йовзийтар.

1. Хьехархочун дош.

Нохчийн алфавитехь 15 мукъа элп ду.

Мукъачу аьзнийн тайпанаш кху кепара ду: ч1ог1а а, к1еда а, доца а, деха а, балдийн а, балдийн доцу а.

Ч1ог1а олучу мукъачу аьзнех ч1ог1а мукъа аьзнаш олу – а, о, у, ю, я – ала, ага, аха, хада, сара, олу, огу, оху, узу, худу, юцу, юлу, ваха, яра.

К1еда олучу мукъачу аьзнех к1еда мукъа аьзнаш олу – аь, оь, уь, юь, яь – соьца, шуьга, аьхке, маьрсаш, лаьмнаш, яьшка, юьхк.

Я, яь, ю, юь. е – шишша аз цхьанакхетта мукъа элпаш ду.

2. Деха а, доца а мукъа аьзнаш.

Мукъа аьзнаш доца а, деха а хуьлу, ткъа уьш нийса къасто хаар ч1ог1а мехала ду. Уьш нийса олуш а, нийса яздеш а, нийса д1адоьшуш а ца хилча, дуьйцучух а, д1адоьшучух а кхетар вац. И мукъа аьзнаш нийса ца аьлча дешнийн маь1наш духуш а цакхеташ а хуьлу, масала: ваха – идти,

ваха – жить,

дог1а – дождь,

дог1а – замок (ключ)

15 мукъачу элпах йозанехь деха-доца къасто аьтто боцуш 12 элп ду: а, о, у, аь, е, ё, э, оь, ы, ю, я, яь.

Доций, дехий хилар къасто йиш йолуш 3 мукъа элп ду: и – ий, уь – уьй, юь – юьй, масала: динахь(на коне) – дийнахь(днём), куьйгаш дуьлу(моет руки) – лаьмнех хиш дуьйлу(реки с гор идут).

1. Балдийн г1оьнца олучу мукъачу аьзнех балдийн мукъа аьзнаш олу - о, оь, у, уь, уьй, ю, юь, юьй – доьшу, олу, узу, уьду, юьйлу, дуьйлу.

Балдаша даъа ца лоцуш олучу мукъачу аьзнех балдийн доцу мукъа аьзнаш олу – а, аь, и, ий, э, е, я, яь.

4. 1амийнарг т1ечч1аг1дар.

Йоьшу 11-г1а бакъо, кхочушдо 27-г1а шардар.

Фонетически таллар:

Хьава – 4 элп, 4 аз.

хь – мукъа, къора;

а – мукъа, ч1ог1а мукъа, балдийн доцу;

в – мукъаза, зевне;

а – мукъа, ч1ог1а мукъа, балдийн доцу.

5. Урокан жам1 дар.

Урокехь 1амийнарг а, кхочушдинарг а билгалдаккхар.

Дешархоша бинчу белхан мах хадор.

6. Рефлекси.

- Вай тахана урокехь стенах лаьцна дийцира?

- Шу реза дуй шаьш бинчу балхана?

- Ахьа х1ун оценка х1оттор яра хьайна а, дешархошна а?

7. Ц1ахь бан болх.

- 11-г1а бакъо 1амае.

- 26-г1а шардар кхочушде.

Ч1ог1а а, к1еда а мукъа аьзнаш.

Ала – аьлла, оза – оьзна, вуза – вуьзна, юза – юьзна, яла – яьлла.

Доца а, деха а мукъа аьзнаш.

Динахь – дийнахь, дуьлу – дуьйлу, юьлу - юьйлу.

Балдийн а, балдийн доцу а мукъа аьзнаш.

Орам, оьпа, урам, уьйриг, юрт, юьхь…

Асар, аьхке, илли, йо1, эвла, етт, яхь…

Муьлхачу чкъурга чохь ду алсам дешнаш?

Сахьтан цхьамза лелачу аг1ор д1адеша дешнаш.

С Г

Р Т М О

+ +

А О А Р

Г Г

Жоп: Жоп:

Муьлхачу чкъурга чохь ду алсам дешнаш?

Сахьтан цхьамза лелачу аг1ор д1адеша дешнаш.

С Г

Р Т М О

+ +

А О А Р

Г Г

Жоп: сто, ога, га, гар, Жоп: го, ор, орга, га, горга,

огар, гарс, стогар (7 дош). горгам (6 дош).

Анаграммаш

Элпаш дехьа – сехьа а дохуш, керла дешнаш кхолла далийначу дешнех:

Базар -

Беда-

Бала -

Восса-

Мокха -

Лекха -

Кхема -

Локъам -

Лами -

Лаам -

Анаграммаш

Элпаш дехьа – сехьа а дохуш, керла дешнаш кхолла далийначу дешнех:

Базар (забар)

Беда (деба)

Бала (лаба)

Восса (совса)

Мокха (кхоам)

Лекха (кхела)

Кхема (мекха)

Локъам (къолам)

Лами (мила)

Лаам (мала)