Прэзентацыя даследчай работы "Толькі месяцаў назвы пакіньце"

Дзяржаўная ўстанова адукацыі

«Сярэдняя школа №1 г. Веткі імя А.А. Грамыкі»

Вучэбна-даследчая работа

Толькі месяцаў назвы пакіньце…

Вучаніцы 5 «А» класа:

Голубева Сабіна Сяргееўна

Паўлава Дар’я Сяргееўна

Чуйкова Анастасія Васільеўна

Кіраўнік – Лапіцкая Людміля Яўгеньеўна

г.Ветка, 2016

Актуальнасць:

Многія вучні не ведаюць, адкуль пайшлі назвы беларускіх месяцаў, а нават калі і ведаюць, то блытаюць іх паслядоўнасць па календары.

Гіпотэза:

• Назвы месяцаў у беларускай мове звязаны з характэрнымі асаблівасцямі сезонаў года, з прыроднымі асаблівасцямі, а таксама з земляробчым календаром.

Мэта:

• вывучыць паходжанне назваў месяцаў у сучаснай беларускай мове і адлюстраванне іх у народных прыкметах і святах.

Задачы:

• вызначыць сэнсавыя значэнні, паходжанне назваў месяцаў у беларускай мове;
• вызначыць сувязь назваў месяцаў з народнымі працоўнымі традыцыямі і адлюстраваннем іх у народных прыкметах, святах;          
• актывізаваць у школьнікаў цікавасць да роднай мовы, гісторыі народа праз выступы на класных гадзінах, уроках мовы, літаратуры і гісторыі.

СТУДЗЕНЬ

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Беларуская назва "студзень" сведчыць пра яго характар: значыць, гэты месяц сцюдзёны, калі на зямлю прыходзяць халады

Беларускія каляндарныя святы

Студзень – году пачатак, зіме – сярэдзіна.

Студзень мяце – ліпень залье.

6 – Каляды (Коляды)

Студзень пагодны – год будзе плодны.

7 – Ражство Хрыстова

13 – другая куцця (тоўстая і шчодрая)

14 – Стары Новы год

19 – Вадохрышча

ЛЮТЫ

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Месяц зімы, калі яна была ў самай сіле

Беларускія каляндарныя святы

Пытаецца люты, ці добра ногі абуты.

Люты марозны і сухі – жнівень гарачы.

15 – Грамніцы (Стрэчанне)

Як прыдуць Грамніцы – скідай рукавіцы.

САКАВІК

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Беларуская назва першага месяца вясны паходзіць ад слова "сок". У гэтую пару ён пачынае цячы з дрэў

Беларускія каляндарныя святы

Люты вады падпусціць, а сакавік падбярэ.

На Саракі прыляцелі з-за мора птакі (прылятае 40 жаўранкаў).

Масленіца

Саракі – не суйся блізка да ракі.

Гуканне вясны

22 – Сорак пакутнікаў (Саракі)

КРАСАВІК

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Беларуская назва паходзіць ад слова "красаваць", бо тады з'яўляюцца першыя краскі - кветкі. У старажытнай літаратуры сустракаецца найменне "кветень"

Беларускія каляндарныя святы

Красавік чорны ў полі, а ў бары – белы.

У красавіку грымот – цёплы будзе год.

6 – Камаедзіца (у гонар мядзведзя)

Калі ў апошні дзень красавіка сонца ўзыйдзе ясна – будзе сухое лета, а калі праз хмары – дажджлівае.

7 – Благавешчанне

Вялікдзень (рус. Пасха)

ТРАВЕНЬ (МАЙ)

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Сучаснай літаратурнай назве месяца "май" адпавядае старабеларуская форма "травень", якая паходзіць ад слова "трава", бо ў гэтым месяцы зямля пакрываецца зеленню.

Беларускія каляндарныя святы

Май – жывёлу ў поле пхай.

6 – Юрый (Ягорый, Георгій)

Май – валам дай, а сам на печ уцякай.

Май халодны – год галодны.

7 – Сава

Аўсей – авёс сей.

15 – Дзень Барыса і Глеба

22 – Мікола веснавы

24 – Дзень Кірыла і Мяфода

Радаўніцы

ЧЭРВЕНЬ

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Назва тлумачыцца з'яўленнем чарвякоў, а таксама чырвоным колерам, які набываюць некаторыя ягады менавіта ў гэтую пару

Беларускія каляндарныя святы

Калі ў першы і другі дзень чэрвеня лье дождж - увесь месяц будзе сухі.

У чэрвені ўбача спадар, што Бог дасць у дар.

3 – Алена

Сей лён на Алену – будзе кашуля па калена.

13 – Ерамей

Прыйшоў Ерамей – больш не сей

25 – Анупрэй

ЛІПЕНЬ

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Назва паходзіць ад слова "ліпа" - дрэва цвіце менавіта ў гэтую пару

Беларускія каляндарныя святы

Ліпень косіць і жне, доўга спаць не дае.

Хто ў ліпені на полі пацее, таго ўзімку і печка пагрэе.

6 на 7 – Купалле

Прыйшоў Пятрок – апаў лісток.

12 – Дзень Пятра і Паўла (Пятрок)

14 – Кузьма і Дзям’ян

21 – Дзень Казанскай Божай Маці

ЖНІВЕНЬ

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Назва месяца жнівень («серпень») адлюстроўвае прыродныя асаблівасці пары. Назва "серпень" (ад слова "серп") захавалася ў украінцаў, чэхаў, палякаў.

Беларускія каляндарныя святы

Трэці Спас хлеба прыпас.

Кожная хата ў жніўні багата.

2 – Ілья

Хто ў жніўні гуляе, той зімой галадае.

6 – Барыс і Глеб

14 – першы Спас (Макавей)

Ілля наробіць гнілля.

Спас – лета шась!

19 – другі Спас (Яблычны)

28 – Прачыстая

29 – трэці Спас (Арэхавы)

Дажынкі – свята канца жніва.

ВЕРАСЕНЬ

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Назва месяца паходзіць ад слова "верас" – расліны, якая цвіце ў канцы лета і пачатку восені

Беларускія каляндарныя святы

Узвіжанне лета замыкае, ключык шызая галачка за мора панесла.

Як настане верасень – у гаспадара поўна гумно і кішэнь.

11 – Іван Галавасек

21 – Малая Прачыстая

27 – Узвіжанне (звіжанне) - свята "закрывання" зямлі на зіму.

КАСТРЫЧНІК

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Беларуская назва месяца паходзіць ад слова "кастрыца" (кастра): у гэты час сяляне часалі, трапалі лён і каноплі, з якіх ападала шмат кастры.

Беларускія каляндарныя святы

У кастрычніку і хата з дрывамі, і мужык з лапцямі.

Пакрова – дзеўка гатова. Пакрова прайшла – дзеўка замуж не пайшла.

7-14 – «бабіна лета»

14 – Пакроў

14-21 – «дзявоцкае лета»

25т – Дзяды(Змітраўка)

ЛІСТАПАД

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Назва месяца тлумачыцца проста: канец ападання лісця з дрэў

Беларускія каляндарныя святы

У лістападзе гола ў садзе.

1 – Дзень Усіх Святых

На Мацея дарога (зіма) пацея.

Прыўшоў Міхал – усіх з поля паспіхаў.

4 – Казанская Божая Маці

Па Усіх Святых – холад для ўсіх.

8 – Дзмітры (Зміцер)

14 – Кузьма і Дзям’ян

21 – Дзень Міхала

27 – Святы Юстыніян

28 – Гурый (пачынаецца Піліпаўка)

29 – Мацей

СНЕЖАНЬ

Этымалогія назвы

Народныя прыкметы месяца

Апошні месяц года атрымаў назву ад слова "снег"

Беларускія каляндарныя святы

Снежань зіму пачынае, а год канчае.

Мароз у снежні і снег вышэй хаты – будзе год тады багаты.

4 – Узвядзенне

9 – Юр’я

13 – Дзень святога Андрэя

19 – Мікола зімовы

Сацыялагічнае апытанне вучняў 3-4-х класаў

Сацыялагічнае апытанне вучняў 5-х класаў

Сацыялагічнае апытанне вучняў 9-х класаў

Вынікі даследавання:

• Разгледзеныя назвы месяцаў маюць шматвекавую гісторыю,
• Месяцы «студзень», «люты» атрымалі сваё імёны праз свой «характар» надвор’я,
• Месяцы «сакавік», «красавік», «чэрвень», «ліпень», «верасень», «лістапад», «снежань» атрымалі свае імёны праз характэрныя асаблівасці сезонаў года,
• Назва месяца «май» (бел. травень) паходзіць ад уласнага імя Майя. Так у Старажытным Рыме звалі багіню зямлі і ўрадлівасці,
• Паходжанне месяца «жнівень», «кастрычнік» звязваюць з паходжаннем народных свят, абрадаў, традыцый,
• Асаблівасці паходжання назваў можна прасачыць у народных прымаўках, прыказках, загадках, прыкметах.

Дзяржаўная ўстанова адукацыі

«Сярэдняя школа №1 г. Веткі імя А.А. Грамыкі»

Вучэбна-даследчая работа

Толькі месяцаў назвы пакіньце…

Вучаніцы 5 «А» класа:

Голубева Сабіна Сяргееўна

Паўлава Дар’я Сяргееўна

Чуйкова Анастасія Васільеўна

Кіраўнік – Лапіцкая Людміля Яўгеньеўна

г.Ветка, 2016