Презентация к уроку informatika

Say sistemləri arasında əlaqə

Xətai rayonu 265 saylı məktəbin informatika müəllimi

Yeganə Xəlilova

Ədədlərin yazılışı üçün istifadə olunan simvollar və üsullar toplusu say sistemi adlanır

Say sistemləri iki yerə ayrılır.

• Mövqesiz say sistemləri

• Mövqeli say sistemləri

Bu say sistemində rəqəm tutduğu yerdən asılı olaraq müxtəlif qiymətləri ifadə edir.

Misal olaraq

• İkilik say sistemi (Binary)
• Səkkizlik say sistemi(Oct)
• Onluq say sistemi(Decimal)
• Onaltılıq say sistemi(Hex )

Bu say sistemində rəqəmin miqdar ekvivalenti onun ədədin yazılışındakı mövqeyindən asılı olmur.

Misal olaraq

• Roma say sistemi

• Əlifba sistemi

Roma say sistemi

Bu say sistemində 7 simvoldan istifadə olunur.

1

I

5

V

10

X

50

L

100

C

500

D

1000

M

Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən sonra gələrsə toplanır.

C X

100

10

=110

+

MC=1000+100=1100

Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən əvvəl gələrsə çıxılır.

X C

1

I

5

V

10

X

50

L

100

500

C

D

1000

M

=90

+

100

-10

C M

-100+1000=900

MCMXCVII

1000+900+90+7=1997

Mövqeli say sistemi

• Bu sistem bizim eradan təxminən 40 əsr əvvəl qədim Babilistanda mövqeyə görə nömrələmə əsasında yaranmışdır. Yəni eyni bir rəqəmin tutduğu yerdən asılı olaraq həmin rəqəm müxtəlif ədədləri ifadə edir. Bizim onluq say sistemində nömrələmədə mövqeyə görə nömrələməlidir.
• Mövqeli say sistemində istifadə olunan simvolların sayı say sisteminin əsası adlanır. Yəni 2-lik say sistemində 2, 8-lik say sistemində 8, 10-luq say sistemində 10, 16-lıq say sistemində 16 simvoldan istifadə olunur.

İkilik say sistemi

• Kompüterdə 2-lik kodlaşdırmadan istifadə olunur. Çünki, elektrik siqnalların iki dayanıqlı vəziyyəti var. Siqnal olan hal “1”, siqnal olmayan hal isə “0” kimi qəbul edilir. Yəni, ikilik say sistemini texniki cəhətdən reallaşdırmaq asandır.
• Ikilik say sistemin də O və 1 rəqəmlərindən istifadə olunur.

Səkkizlik say sistemi

• 0,1,2,3,4,5,6,7 rəqəmlərindən istifadə olunur.

10-luq say sistemi

• Bizim istifadə etdiyimiz say sistemidir.
• 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən istifadə olunur.

Onalt ılıq say sistemi

• 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən və A,B,C,D,E,F simvollarından istifadə olunur.

Müxtəlif say sistemlərində ədədləri aşağıdakı kimi göstərmək olar.

2-lik

2-lik

8-lik

0000

1000

8-lik

0

10

10-luq

1001

0001

10-luq

1010

8

16-lıq

11

16-lıq

0

1

0010

12

8

0

2

0011

9

1

1011

1

2

9

10

3

13

1100

0100

2

A

14

4

11

0101

1101

3

B

12

15

0110

1110

5

4

3

16

6

4

C

0111

13

1111

5

D

14

17

7

6

5

6

E

15

7

7

F

P əsaslı say sistemində verilən istənilən ədədi

kimi göstərmək olar.

. . .

Deməli, həmin ədədi p-yə bölsək qalıqda mərtəbəsini alarıq. Alınan natamam qisməti yenidən p-yə bölsək, mərtəbəsini alarıq və sairə.

2

78

2

39

39

39

78

19

2

38

0

0

2

18

1

1

9

2

4

8

1

1

1

1

4

2

2

1

1

2

0

0

0

0

78 =

2

10

10-luq

8

16-lıq

9

8

10

9

11

A

12

B

13

C

14

D

E

15

F

16

78

78

8

8

9

64

72

4

8

1

1

14

6

6

1

1

E

78 =

78 =

8

10

10

Kəsr ədədləri 10-luq say sistemindən digər say sisteminə keçmək üçün ədədin tam hissəsini bildiyimiz qayda ilə, kəsr hissəni isə keçəcəyimiz say sisteminin əsasına vurub tam hissəni götürürük. Bu əməliyyat kəsr hissə “0” olana və ya dövr alınana kimi davam etdirilir.

0,1875 x 2=0,375

0,375 x 2=0,75

0,75 x 2=1,5

0,5 x 2=1,0

0,1875 = 0,0011

10

2

0,1875 x 8=1,5

0,1875 x 16=3,0

0,5 x 8=4,0

Digər say sistemlərindən onluq say sisteminə keçmək üçün həmin ədədin mərtəbələrini qeyd edirik.

2 1 0 -1 -2

5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3