Структура и эволюция Вселенной. Строение нашей галактики: состав и поиск ярких звезд созвездий небесных тел.

“Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi. Gallaktikamizning tuzilishi: tarkibi va osmon yulduz turkumlarining ravshan yulduz turkumlarini topish.” mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

1-Ilova

Mavzu: Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi. Gallaktikamizning tuzilishi: tarkibi va osmon yulduz turkumlarining ravshan yulduz turkumlarini topish

REJA:

1. Gallaktikaning tuzilishi va bizning gallaktika

2. Yulduzlaming sharsimon va sochma to 'dalari.

3. Yulduzlararo chang va gaz

Tayanch tushunchalar:

Gallaktika, yulduz to’dalari, sochma yulduz to’dalari, neytral vodorod.

Mashg’ulot shiori:

Biz hech qachon hech kimdan kam bo’lmaganmiz…..

2-Ilova

FSMU tехnologiyasi qoidasi.

Ushbu tехnologiya munozarali masalalarni хal etishda хamda o’quv jarayonini baхs-munozarali o’tkazishda qo’llaniladi, chunki butехnologiya o’quvchilarni o’z fikrini хimoya qilishga, erkin fikrlash va o’z fikrini boshqalarga o’tkazishga, ochiq хolda baхslashishga хamda shubilan birga baхslashish madaniyatini o’rgatadi. Tinglovchilarga tarqatilgan oddiy qog’ozga o’zfikrlarini aniq va qisqa хolatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam bеradi.

F – fikringizni bayon eting;

S – fikringiz bayoniga sabab ko’rsating

M – ko’rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil kеltiring;

U – fikringizni umumlashtiring.

FSMU texnologiyasi uchun o’quv topshirig’i:

1-Kichik guruh uchun

2-Kichik guruh uchun

3-Kichik guruh uchun

4-Kichik guruh uchun

3-Ilova

1-Slayd

XX asrning boshlariga qadar Koinot, bizning yagona yulduzlar sistemamiz - Galaktikamiz bilan chegaralangan degan fikr hukmronlik qilardi. Keyinchalik olimlar, Galaktikamizdan tashqarida yana ko'p yirik yulduz sistemalari mavjud degan fikrga keldilar.

QUYOSH SISTEMASI tomondan qaralganda, Galaktikamizning markaziy yadrosi Qavs yulduz turkumiga proyeksiyalanadi.

Hisob-kitoblar, Galaktikamizda 150 mlrd ga yaqin yulduz borligini ma'lum qiladi. Yulduzlar Galaktikamizning asosiy qismini tashkil qiladi. Biroq bu degan so'z, u faqat yulduzlardan tuzilgan degani emas, unda yulduzlardan tashqari yulduzlaming turli sistemalari (karrali yulduzlar, yulduz to'dalari va g'ujlari), yulduzlararo gaz va chang muhit (bulutlar va tumanliklar), kosmik nurlar, vodorod atomlarining gazlari va boshqalar uchraydi. Maxsus kuzatishlar esa yulduzlaming ulkan bu to'dasi, jumladan, gaz va chang tumanliklar Galaktikamiz markazi atrofida aylanishini ma'lum qiladi. Barcha yulduzlar, jumladan, Quyosh (o'z «oila a'zolari» — planetalarni ergashtirib), Galaktikamiz yadrosi atrofida Somon Yo'li tekisligiga (Galaktikamizning ekvator tekisligi ham deyiladi) parallel ravishda aylanadi.

2-Slayd

Galaktikamizda yulduzlar faqat yakka holda uchramay, o'zaro dinamik bog'langan holda qo'shaloq, uchtadan, to'rttadan va nihoyat juda ko'p sonli — yuzlab, minglab to'da shaklida ham uchraydi. O'nlab yulduzlardan bir necha minggacha yulduzlarni o'z ichiga olib', o'zaro dinamik bog'langan yulduzlaming sistemalari yulduz to'dalari yoki g'ujlari deb yuritiladi.

3-Slayd

Galaktikamizda 800 ga yaqin SOCHMA YULDUZ TO'DALARI boiib, ularning diametri 1,5 parsekdan 20 parsekkacha boradi. Sochma yulduz to'dalarining yaxshi o'rganilgan vakili — Savr yulduz turkumidagi Hulkar deb nomlangan to'da bo'lib, Quyosh sistemasidan o'rtacha 130 parsekli masofada joylashgan. Boshqa bir sochma yulduz to'da — Giadlar esa bizdan salkam 40 pk li masofada yotadi.

4-Slayd

SHARSIMON TO'DALAR, yulduzlarining ko'pligi va aniq sferik shakliga ko'ra, sochma yulduz to'dalariga nisbatan yulduzlar fonida yaqqol ajralib ko'rinadi. Sharsimon to'dalaming o'rtacha diametri 40 pk atrofida bo'lib, Galaktikamizda bunday to'dalardan 100 ga yaqini topilgan. Sharsimon to'dalar, sochmalaridan farq qilib, Galaktikamizning markaziga tomon ularning konsentratsiyasi keskin ortib boradi. Sharsimon to'dalaming tipik vakili Gerkules yulduz turkumida joylashgan M—13 deb nomlangan to'da bo'lib, u 20 mingga yaqin yulduzni o'z ichiga oladi, bizdan uzoqligi 24 ming yorug'lik yiliga teng.

5-Slayd

YULDUZLAR OSMONI TUSHIRILGAN FOTORASMLARDA ular bir tekis taqsimlanmaganini sezish mumkin. Buning asosiy sababi, ayrim -yulduzlar kam kuzatiladigan sohalarda nurlanishni kuchli yuta-digan yirik chang materiyaning borligidir. Yulduzlararo bunday nurlanishni kuchli yutuvchi materiyaning borligini bundan yuz yildan ko'proq vaqt oldin taniqli astronom Ya.V.Struve bashorat qilgan edi. 1930- yillarda yulduzlararo bunday muhitning mavjudligi uzilkesil tasdiqlandi.

6-Slayd

4-Ilova

SINOV SAVOLLARI:

1. Tashqi galaktikalar qachon va kim tomonidan ochildi?

2. Tashqi galaktikalar qanday usul bilan topildi?

3. Somon Yo'li Galaktikamizning qanday qismiga to'g'ri keladi?

4. Galaktikamizda taxminan qancha yulduz bor?

5. Uning o'lchamlari haqida nima bilasiz?

6. Galaktikamizning ko'rinishini ko'z oldingizga qanday keltirasiz?

7. Quyosh sistemasi Galaktikamizning qayeridan joy olgan?

8. Galaktikamizda yulduzlardan tashqari yana qanday yirik obyektlar bor?

9. Yulduz to'dalari necha xil bo'ladi?

10. Sharsimon yulduz to'dalarining o'lchamlari va tarkibi haqida nimalar bilasiz?