"Существительнияр"

МКОУ "Куйсунская СОШ"

Лезги ч1алай ачух тарс

Тема:"Существительнияр чирун патал муаллимди менфят къачудай тадаракар."

Гьазурайди: лезги ч1алан ва литературадин муаллим

Алиметова З.Н.

2021 г

Тарсунин тема: Существительнияр чирун патал муаллимди менфят къачудай тадаракар.

Тарсунин мурад: существительнийрин мана- метлеб, абурун жуьреяр, дегиш хьунин къайдаяр ва синтаксисдин везифаяр чирун.

Тарсунин тадаракар: ктабар, таблицаяр, доска, маркер, проекторный доска, ноутбук, карточкаяр, шикилар, видеозаписар.

Тарсунин финиф:

1. Тарс тешкилун.

Тарсунин тема малумарун патал муаллимди существительнидикай шиир к1елда, аялри ана квекай суьгьбетзават1а, кьат1ана к1анда.

Шиир

Инсанрикай рахадайла,

Суал гуда вуж? вужар?

Чан алай ва алачир

Амай зат1ар вуч? вучар?

Дегиш жеда вад жуьре

Гаф падежриз ц1емуьжуьд.

Умуми ва хас т1варар

Чирда кхьиз ц1арба- ц1ар.

Лагь гьи ч1алан пай ят1а?.

2. Тема малумарун.

Муаллимдин сифте гаф.

Къенин тарсуна чна существительнияр, мана-метлебдиз килигна абурун жуьреяр, кьадарар, падежар ва синтаксисдин везифаяр чирда.

(1-слайд)

Ч1алан паярикай суьгьбетун. Лезги ч1ала, урус ч1ала хьиз, ц1уд ч1алан пай ава. Абурукай ругуд маналубур я, пуд къуллугъчи ч1алан паяр ва сад междометие я. Маналубур: Существительнияр, глагол, прилагательнияр, наречияр, числительнияр, т1варц1иэвезар. Къуллугъчияр: союзар, послелогар, к1усар.

(2-слайд)

Существительнидикай умуми малуматар гун.

Чпи зат1ар къалурдай ва вуж? вуч? суалриз жавабар гудай гафариз существительнияр лугьуда. Инсанри вуж? суалдиз жаваб гуда, амай вири зат1ари вуч? суалдиз жавабар гуда. Существительнияр дегиш жеда падежриз ва кьадарриз.

(3-слайд)

Существительнийрин падежар ва кьадарар.

Ч1ала существительнияр, маса гафарихъ галаз алакъада гьатун патал, жуьреба-жуьре формайриз дегиш жеда. Ихьтин дегиш хьуниз гаф падежриз дегиш хьун лугьуда. Лезги ч1ал гзаф падежар авай ч1аларикай са ч1ал я. Чи ч1ала ц1емуьжуьд падеж ава. Чпин метлебдиз килигна абур кьуд чкадал пай жезва: дибдин 4 падеж, секинвилин 5 падеж, къакъатунин 5 падеж, арачивилин 4 падеж. Гьар са падежди кьве суалдиз жаваб гуда. Инсан къалурдай суалдиз ва амай вири зат1ар къалурдай существительнийрин суалдиз. Гьам теквилин кьадарда, гьам гзафвилин кьадарда вири существительнияр падежриз дегиш жеда.

(4- слайд)

Существительнийрин жуьреяр.

Теквилин кьадарда актив падеждин эхирриз килигна существительнияр дегиш хьунин вад жуьре чара ийизва. Слайдай к1валахун.

(5- слайд)

Чан алай ва чан алачир существительнийрин кьет1енвилер лугьун. Чан алай существительнийри вуж? Чан алачир существительнийри вуч? суалриз жаваб гуда. Слайдай к1валахун.

(6- слайд)

Хас ва умуми существительнияр.

Существительнияр, чпин мана-метлебдиз килигна, кьве жуьрединбур жеда: хасбур ва умумибур. Хас существительнияр ч1ехи гьарфунилай кхьида. Умуми существительнияр гъвеч1и гьарфунилай кхьида. (Слайдай к1валахун)

(7- слайд)

Суффиксрин куьмекдалди существительнияр арадиз гъун.

Лезги ч1ала существительнияр са шумуд къайдадалди арадиз къведа. Абурукай кьилинбур кьвед я: суффиксрин куьмекдалди ва дибар эхцигна. За квез суффиксрин куьмекдалди арадиз къвезвай существительнийрикай суьгьбетда. Суффиксри гьар жуьредин существительнияр арадиз гъида: инсанрин пешедиз ва к1валахдиз килигай, яшамиш жезвай чкадиз килигай, инсанрин ва гьайванрин къилихриз ва маса лишанриз килигай лак1абар, шейэр жедай чкадиз килигай т1варар. (Слайдай к1валахун) Гьар жуьредин тадаракар ишлемишун.

(8- слайд)

Синтаксисдин везифа.

Существительнидикай предложенида гзафни-гзаф подлежащее ва дополнение жеда. Бязи вахтара существительнидикай сказуемидин т1вар тир пай, определение ва обстоятельство жеда. Вич предложенидин член тушир гафуникай предложенида обращение жеда. (Слайдай к1валахун)

(9- слайд)

Тарс мягькемарун патал ишлемишдай тадаракар. (Слайдай к1валахун) Гьар жуьре тадаракар ишлемишун.

(10- слайд)

Ч1ал гегьеншарун патал ишлемишдай тадаракар.

Рефлексия

1.Заз чир хьана хьи ...

2. Залай алакьна ...

3. Завай хьана...

4. Итижлу тир...

5. И тарсуни заз чирна хьи...

Тарсунин нетижаяр кьун.