Цокто Номтоевай "Шагжын хула" -элидхэл, Жаргалова Анастасия

Буряадай эрдэм ухаанай ба h уралсалай яаман

“ Мухар-Шэбэрэй аймаг” гэһэн

Муни ц ипальна байгуулгын һуралсалай у правлени ,

Хүсѳѳтын дунда h ургуули

Республикын научно-практическа кон ференци

«БЭЛИГЭЙ ТУЯА»

“ Цокто Номтоевай «Шагжын хула» гэ һэн туужа соо

гүн ухаанай зүйлнүүд”

(Буряад уран зохёол шэнжэлгын сек ци)

Элидхэл бэлдэгшэ: Жаргалова Анастасия, Х үсөөтын дунда һургуулиин, 10 ангиин һурагша.

Хүтэлбэрилэгшэ: Маншеева Б.Г.

2016 он.

Орёо асуудал табилга:

Уран зохёолшын морин эрдэниие художественнэ образ болгон гаралгада, гүн ухаанай зүйлнүүдэй үүргэ

Гол зорилго:

Цокто Номтоевай «Шагжын хула»

гэһэн туужа соо гүн ухаанай зүйлнүүдые

шэнжэлгэ.

Шиидхэхэ асуудалнууд (Задачи):

- Уран зохёолшын намтар үзэхэ;

- “Шагжын хула” гэһэн удха дээрэ тусхай хүдэлмэри ябуулжа, мүнөө үеын байдалтай тааруулха;

• Туужа соохи үйлэ хэрэгүүдэй гүн ухаанай зүйлнүүдые элирүүлхэ;

Орёо асуудал шиидхэхэ методүүд:

- Тус һэдэбта хабаатай эрдэмтэдэй болон уран зохёолшодой научна статьянуудые үзэлгэ;

• Зохёол шэнжэлэн уншалга;
• - Гол зорилгоёо схемын хүсөөр бэелүүлгэ;

Хүдэлмэриин хараалагдаһан дүн:

“ Шагжын хула” гэһэн зохёол соохи

гүн ухаанай зүйлнүүд дээрэ үндэһэлэн,

мүнөө үедэ хүнэй бодол һэрюулхэ

нэгэ арга болоно. Тиимэһээ тус хүдэлмэри һурагшад болон багшанарта тон хэрэгтэй болохо

гэжэ найдамаар.

Цокто

Номтоевич

Номтоев

«Шагжын хула»

Зохёолой гол герой

Шагжын хула гэһэн нэрэтэй морин эрдэни.

Шагжын

хула

Дайнай үеын баатаршалга

“ Морин гээшэ хүнэй ёһотойл нүхэр нүхэр юм даа. Дайсанай буудахада, боомбын тэһэрхэдэ морид хайратай. Тэдэнэр аюулһаа абардаг, эзэдээ дахадаг. Набтар газарта хэбтүүлхэдэ, хэбтэхэ, ямаршье байра нүхэндэ оруулхада, орохо. Тархяа доро нюуха...”

Шагжын хула дайнда ябалсажа, хэдэн удаа шархатажа, хэдэн хоногто аргалуулжа,

бараг болоходонь , амгалан нютагта абаашажа буулгана.

Ямаршье байдалай тохёолдоо һаа, эрэлхэг зоригоо хэзээдээшье алдахагүй

1 –дэхи гүн ухаанай зүйл

Тоонто нютагтаяа нягта холбоотой

Шагжын

хула

Аюулта дайнай боложо байһан баруун зүг тэрэнэй сэдьхэлдэ зэрлиг муухайгаар һанагдан ороно. Ехэ һамбайтай тархияа омог дорюунаар дээрэ үргэн, зүүн тээшээ тэгүүлэн бэлшэнэ.

Баян һайхан тоонто нютагынь, амгалан эбтэй адуун һүрэгынь, хужартай дайдань, хурса хяаг ногоотой бэлшээриинь тэрэниие суранзан шэнгеэр татана.

Хүн бүхэн түрэл нютагтаяа хүйһөөрөө холбоотой

2 –дохи гүн ухаанай зүйл

Нохой малгайтатай уулзалга

Шагжын

хула

Уран зохёолшо хэтын хэтэдэ байдаг хүнэй муу, хомхой хобдог зангые нохой малгайта ангуушанай дүрөөр харуулна. Эсэгынгээ Шагжын хулые үүсэ болгохоо байхада, гэртэһээ уйлаганан гараһан хүбүүн мориной хүзүүе тэбэрижэ, ногтынь һагалдаргые тайлаад хансабшынь саагуур хабшуулжархёо һэн. Нохой малгайтын хэһэн нүгэлынь, һайхан сэдьхэлтэй хүбүүниинь заһажа, угаа һайнаар дамжуулан ябаха.

Нэрэ нэрлүүлжэ ябаа хадаа, ямаршье ушарта нэрээ хухарангүй ябаха.

3 –дахи гүн ухаанай зүйл

Шонын һабар

Шагжын

хула

Һайн хүн һанаагаар

Муу хүнэй гарта орожо, һайн хүбүүнэй аша туһаар амиды мэндэ мултарһанаа хойшо хула морин хүнүүдһээ хоргодон, ой соогуур замаа үргэлжэлүүлжэ, шононуудтай уулзажа ами наһанайнгаа түлөө тэмсэнэ. Морин шархатажа, хүнэй туһын хэрэгтэй болохые ойлгожо, ойһоо гаража ябатараа нэгэ айлай гэр руу шамдана. Тэндэ үбгэн үбһэ эдюулжэ, уһална. Удангүй шархыень обёоржо аргална.

Хүнэй ажабайдалай зам хара сагаан хоёртой. Энэ замые зүрхэтэйгөөр гаталха хэрэгтэй

4 –дэхи гүн ухаанай зүйл

Шагжын

хула

Хандагайтай

нүхэсэлгэ

Ехэ һүүл дэлһэниинь уһан дээрэ хөөрэнхэй. Гэнтэ һүүжэнь үбдэжэ, шүрбэһэниинь татажа, шадалайнгаа гансата буурахада, аюулай ерэһые мэдэржэ, шангаар хэды хэды инсагаалжархиба. Эрье дээрэһээ үдэшэн хаража зогсоһон хандагай эжэлэйнгээ аюулда ороһыень мэдэржэ, зурыса тамаран хажуудань ошоод, бэедэнь бэеэ тулгалба.

Хани нүхэдэй

хани барисаан

5 –дахи гүн ухаанай зүйл

Гэртээ

бусалга

Шагжын

хула

Эндэ Санжа адуушанһаа бэшэ,бусад нютагаархиниинь амгалан байдалай түлөө тэмсэһэн, Эсэгэ оронойнгоо түлөө ами бэеэ хайрлангүй ябаһан зоноо, Шагжын хулын гаргаһан баатаршалга юундэшье тоолонгүй, суутай мориёо хосороохоо бэлэн байна.

Манай амгалан байдалай түлөө тэмсэһэн дайнай ба ажалай ветерануудаа, тэрэ дайнһаа бусаагүй зоноо хэзээдэшье мартаха ёһогүйбди.

Түрэл арадайнгаа түүхэ болон ёһо гурим мартангүй сахиха.

6 –дахи гүн ухаанай зүйл

Ямаршье байдалай тохёолдоо һаа, эрэлхэг зоригоо хэзээдээшье алдахагүй

Хүн бүхэн түрэл нютагтаяа хүйһөөрөө холбоотой

Хани нүхэдэй

хани барисаан

ХҮН

Нэрэ нэрлүүлжэ ябаа хадаа, ямаршье ушарта нэрээ хухарангүй ябаха.

Түрэл арадайнгаа түүхэ болон ёһо гурим мартангүй сахиха.

Хүнэй ажабайдалай зам хара сагаан хоёртой. Энэ замые зүрхэтэйгөөр гаталха хэрэгтэй