Турдакун Усубалиевке 100 жыл

Абдыкадыр Орозбеков 1889-жылы Кадамжай районунун Охна айылында дыйкандын үйүндө жарык дүйнөгө келген. Тарых илимдеринин кандитатыГүлжамал  Бекмурзаеванын айтымында, мамлекеттик ишмер катары таанылган А. Орозбеков дайыма эл арасында болуп, чечкиндүүлүгү менен айырмаланып турган. Катардагы жоокерден, отряд командирине, саясий жетекчиликке чейин көтөрүлгөн тайманбас, эр жүрөк революционер Кыргызстандын алгачкы мамлекеттик ишмери катары тарыхта калды.

— А. Орозбековдун баса белгилей турган дагы бир иши — ошол учурдагы кембагалдарды, жетим-жесирлерди колдоо максатында ачкан «Ленин» фонду. Демек, бул жерден муктаждарга жардам берүү ошол учурда эле башталганын көрүүгө болот. Бул азыркы учурдагы колго алынып-алынбай келаткан негизги маселелерден экени талашсыз.

Охна айылынын тургуну Талип Исаков 90 жашта, ал — Абдыкадыр Орозбековдун тууганы. Талип ата айылда Абдыкадыр Орозбековдун балдары менен бирге чоңойгонун айтат

 — Орозбековдун Кемел деген баласы атасы акталганга, тактап айтканда, 1956-жылга чейин Токтобаев Кимел Азизович болуп жүргөн. Атасы акталгандан кийин гана Орозбеков фамилиясына өттү.

Быйыл Абдыкадыр Орозбековдун 130 жылдыгы белгиленет. Аны утурулай, коомдук ишмердин  туулуп-өскөн айылында даярдыктар көрүлүп, иш-чаралар өтүүдө. Охна айылындагы мектеп-гимназияда А. Орозбеков атындагы республикалык фонду эскерүү кече өткөрдү. Фонддун жетекчисинин орун басары Роза Курбанкулова 130 жылдык мааракеге карата 130 жылдыкка карата өткөрүлүп жаткан иш-чаралар тууралуу буларды кошумчалады:

— Кадамжай районунда, Бишкекте маарекеге карата тегерек үстөлдөрдү өткөрүп жатабыз. Бүгүнкү эскерүү иш-чарасын да биздин фонд айыл өкмөтү менен биргеликте уюштурдук.

Белгилей кетсек, Абдыкадыр Орозбеков Социал-Туран партиясынын мүчөсү деген жалган жалаа менен 1937-жылы 20-сентябрда репрессияга дуушар болуп, 1938-жылы 28-майда атууга кеткен. Арадан жыйырма жыл аралык өткөндөн кийин, тагыраагы, 1956-жылы толугу менен акталган.

Учурда мамлекеттик ишмер туулган Охна айылы жайгашкан аймак Орозбеков айыл өкмөтү деп аталып, айылда Абдыкадыр Орозбеков атындагы чакан музей бар.

ТУРДАКУН УСУБАЛИЕВ УСУБАЛИЕВИЧ

(06.11.1919-07.09.2015)

ТУРДАКУН УСУБАЛИЕВ УСУБАЛИЕВИЧКЕ

100 ЖЫЛ

Кыргызстанды совет заманында чейрек кылым башкарган мурдакы коммунисттик лидер Турдакун Усубалиевдин өмүр баяны.

Турдакун Усубалиев 1919-жылы 6-ноябрда Кочкор районунда туулган. Ал 1941-жылы Кыргыз мамлекеттик педагогикалык институтту бүтүрүп, 1945-жылы КПСС БКнын Жогорку партиялык мектебинде окуган. Андан кийин 1965-жылы Ленин атындагы Москва мамлекеттик пединститутунда окуган.

Эмгек жолун 1938-жылы Кочкор районундагы Кум-Дөбө айылындагы мектепте мугалим болуудан баштаган. Андан кийин Кочкор айылында орто мектепте окуу бөлүм башчысы, директордун орун басары болуп иштеген, райондук партиялык комитеттин пропаганда жана агитация бөлүмүн башкарган.

1942-1955-жылдары КПСС БКнын пропаганда жана агитация бөлүмүндө инструктор, “Советтик Кыргызстан” газетасынын башкы редактору болгон.

1958-жылы партиянын Фрунзе шаардык комитетинин биринчи катчысы, ал эми 1961-жылдан 1985-жылга чейин Кыргызстан компартиясынын борбордук комитетинин биринчи катчысы болуп, республиканы дээрлик чейрек кылым башкарган.

1985-жылы биринчи катчынын кызматынан кеткенден кийин 1990-жылы кайралан парламентке депутат болуп шайланып, эки мөөнөттө иштеген.

Турдакун Усубалиев Кыргыз Республикасынын Баатыры жогорку наамына ээ болгон.

• 1919-ж. Нарын облусунун Кочкор районундагы Кочкор кыштагында туулган.

• 1938-1941-жж. Кочкор кыштагында мугалим, окуу иштери боюнча директордун орун басары

• 1941-ж. Кыргыз мамлекеттик педагогика институтун бүтүргөн

• 1945-ж. ВКП(б) БКнын алдындагы жогорку партиялык мектебин бүтүргөн

• 1965-ж. Москвадагы В. И. Ленин атындагы педагогикалык институтун бүтүргөн.

• 1977-ж. Тарых илимдеринин кандидаты

• 2009-ж. Кыргызстан УИАсынын ардактуу академиги

• 2013-ж. КУУ жана БГУнун ардактуу профессору, Кыргыз-Түрк «Манас» университетинин доктору.

1941-ж. партиянын Кочкор райкомунда бөлүм башчынын орун басары

• 1941-1945-жж. Кыргызстан КП БКнын (1941–45) инструктору

• 1945-1955 КПСС БКнын инструктору

• 1955-1956-жж. Республикалык «Советтик Кыргызстан» гезитинин редактору

• 1956–1958-жж. Кыргызстан КП БКнын бөлүм башчысы

• 1958-1961-ж. Кыргызстан КП Фрунзе шааркомунун 1-секретары.

• 1961.09.05 - 1985. 02.11 Кыргызстан КП БКнын 1-секретары.

• 1985-ж. тартып пенсионер

• 1961-ж. тартып КПССтин мүчөсү. 1985-ж. партиялык дооматтар менен 1985-ж. партиядан чыгарылган, бардык льготаларынан ажыратылган. Бирок КПСС БК бул чечимге макулдук берген эмес. 1988-ж. кайра Т. Усубалиевдин арызы каралып, коюлган дооматтардан акталып,партиядагы мүчөлүгү жана льготалары толугу менен калыбына келтирилген.

• СССР Жогорку Кеңешинин 6-11 чакырылыштарын депутаты.

• 1995-ж. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин 1-2 чакырылыштарында эл өкүлдөр жыйынын депутаты, депутаттардын ыйгарым укуктары, этика, жалпы маалымат каражаттары жана коомдук бирикмелер менен байланышуу комитетинин төрагасы.

• 2008-ж. "Бирдиктүү Кыргызстан" партиясынын түптөөчүлөрүнүн бири болгон.

• Дружба народов - наше бесценное завоевание. Ф., 1977

• Эпоха. Созидание. Судьбы: Книга воспоминаний Первого секретаря ЦК Компартии Киргизии в 1961–1985 гг. Б., 1995

• Надо знать прошлое, чтобы не ошибиться в будущем. – Б., 1996

Как меня преследовали горбачевцы. Моральный и политический террор: Рассказ бывшего Первого секретаря ЦК Компартии Киргизии. Б., 1997.

Ал Кыргыз жаштарынын билим алуусуна айрыкча орус тилдин мыкты өздөштүрүүсүнө көп көнүл бурган. Натыйжада анын түздөн – түз демилгеси менен борбор шаарда орус тили жана адабияты педагогикалык иниституту азаркы БГУ ачылган. Ал жетекчи болуп турганда кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн калыптанылышы алдыңкы өнөр жай өлкөсүнө айланышына, маданий жактан өнүгүшүнө, парламенттик системасына түптөлүшүнө, ошондой эле Кыргызстанды жана анын борбор шаарын социалдык-экономикалык жактан өнүктүрүүдө зор эмгек сиңирген.1960-70-жылдары өлкөнү индустриалдаштыруу, машина куруу өнөр жайын өнүктүрүү, гидроэлектростанцияларды куруу маселесине өзгөчө көнүл буруп, 150дөн ашык ийри өнөр –жай имараттары, 511миңден ашык көп квартиралуу үйлөр, борбор шаарда онкологиялык ооруукана ишке киргизилген жана ар бир райондо райондук оорууканалар, маданият үйлөрү, китепканалар ачылган. Космосту изилдөө боюнча исиститут ачылып, айдын топурагын ала турган атайын аппарат жасалган. Токтогул ж.б. ГЭСтери, лампа, цемент, заводдору курулуп, 1970-80-жылдыры республикада 7эт комбинаты иштеген жана жылына 25000 тонна жогорку сапаттагы эт даярдалган жана койдун башы 12 млн. жетип, өндүрүлгөн 40 мин тонна меренос жүнү союздук башка республикаларга жөнөтүлүп турган.Булардан тышкары Бишеке шаарында Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясынын имараты, Өкмөт үйү, Борбордук китепкана, цирк, бир нече кичи райондор, “Манас ” аэропорту сыяктуу ийри курулуштар ишке киргизилген.

Кыргыз Республикасынын Баатыры, Жогорку Кеңешинин бир канча жолку депутаты Т.Усубалиев 2015-жылы 6-сентябрдан 7-сентябрга караган түнү 96 жаш курагында каза болгон.

Турдакун Усубалиев 1919-жылы 6-ноябрда Кочкор районунда туулган. Ал 1941-жылы Кыргыз мамлекеттик педагогикалык институтту бүтүрүп, 1945-жылы КПСС БКнын Жогорку партиялык мектебинде окуган. Андан кийин 1965-жылы Ленин атындагы Москва мамлекеттик пединститутунда окуган.

Эмгек жолун 1938-жылы Кочкор районундагы Кум-Дөбө айылындагы мектепте мугалим болуудан баштаган. Андан кийин Кочкор айылында орто мектепте окуу бөлүм башчысы, директордун орун басары болуп иштеген, райондук партиялык комитеттин пропаганда жана агитация бөлүмүн башкарган.

1942-1955-жылдары КПСС БКнын пропаганда жана агитация бөлүмүндө инструктор, “Советтик Кыргызстан” газетасынын башкы редактору болгон.

1958-жылы партиянын Фрунзе шаардык комитетинин биринчи катчысы, ал эми 1961-жылдан 1985-жылга чейин Кыргызстан компартиясынын борбордук комитетинин биринчи катчысы болуп, республиканы дээрлик чейрек кылым башкарган.

1985-жылы биринчи катчынын кызматынан кеткенден кийин 1990-жылы кайралан парламентке депутат болуп шайланып, эки мөөнөттө иштеген.

Турдакун Усубалиев Кыргыз Республикасынын Баатыры жогорку наамына ээ болгон.

Сабактын планы

Предмет: Тарбиялык саат.

Сабактын темасы: Турдакун Усубалиевке 100 жыл.

Сабактын максаты:

1.Билим берүүчүлүк: Турдакун Усубалиевдин өмүр баяны, ишмердүүлүгү

боюнча маалымат ала алышат.

2.Өнүктүрүүчүлүк: Алган билимдери менен Турдакун Усубалиевдин ким

экенин тааный алат, белгилүү инсандар жөнүндөгү

билимдерин кеңейтет.

3.Тарбия берүүчүлүк: Бири-бирин сыйлоого эмгекчилдикке, мекенин сүйүүгө

патриоттуулукка тарбияланышат.

Колдонулуучу усулдар: Интерактивдүү ыкмасы.

Сабактын жабдылышы: Сүрөттөр, буклеттер, карточкалар.

Сабактын жүрүшү: Уюштуруу учуру (жагымдуу маанай түзүү).

Жаңы сабак.

• 1919-ж. Нарын облусунун Кочкор районундагы Кочкор кыштагында туулган.

• 1938-1941-жж. Кочкор кыштагында мугалим, окуу иштери боюнча директордун орун басары

• 1941-ж. Кыргыз мамлекеттик педагогика институтун бүтүргөн

• 1945-ж. ВКП(б) БКнын алдындагы жогорку партиялык мектебин бүтүргөн

• 1965-ж. Москвадагы В. И. Ленин атындагы педагогикалык институтун бүтүргөн.

• 1977-ж. Тарых илимдеринин кандидаты

• 2009-ж. Кыргызстан УИАсынын ардактуу академиги

• 2013-ж. КУУ жана БГУнун ардактуу профессору, Кыргыз-Түрк «Манас» университетинин доктору.

1941-ж. партиянын Кочкор райкомунда бөлүм башчынын орун басары

• 1941-1945-жж. Кыргызстан КП БКнын (1941–45) инструктору

• 1945-1955 КПСС БКнын инструктору

• 1955-1956-жж. Республикалык «Советтик Кыргызстан» гезитинин редактору

• 1956–1958-жж. Кыргызстан КП БКнын бөлүм башчысы

• 1958-1961-ж. Кыргызстан КП Фрунзе шааркомунун 1-секретары.

• 1961.09.05 - 1985. 02.11 Кыргызстан КП БКнын 1-секретары.

• 1985-ж. тартып пенсионер

• 1961-ж. тартып КПССтин мүчөсү. 1985-ж. партиялык дооматтар менен 1985-ж. партиядан чыгарылган, бардык льготаларынан ажыратылган. Бирок КПСС БК бул чечимге макулдук берген эмес. 1988-ж. кайра Т. Усубалиевдин арызы каралып, коюлган дооматтардан акталып,партиядагы мүчөлүгү жана льготалары толугу менен калыбына келтирилген.

• СССР Жогорку Кеңешинин 6-11 чакырылыштарын депутаты.

• 1995-ж. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин 1-2 чакырылыштарында эл өкүлдөр жыйынын депутаты, депутаттардын ыйгарым укуктары, этика, жалпы маалымат каражаттары жана коомдук бирикмелер менен байланышуу комитетинин төрагасы.

• 2008-ж. "Бирдиктүү Кыргызстан" партиясынын түптөөчүлөрүнүн бири болгон.

• Дружба народов - наше бесценное завоевание. Ф., 1977

• Эпоха. Созидание. Судьбы: Книга воспоминаний Первого секретаря ЦК Компартии Киргизии в 1961–1985 гг. Б., 1995

• Надо знать прошлое, чтобы не ошибиться в будущем. – Б., 1996

Как меня преследовали горбачевцы. Моральный и политический террор: Рассказ бывшего Первого секретаря ЦК Компартии Киргизии. Б., 1997.

Ал Кыргыз жаштарынын билим алуусуна айрыкча орус тилдин мыкты өздөштүрүүсүнө көп көнүл бурган. Натыйжада анын түздөн – түз демилгеси менен борбор шаарда орус тили жана адабияты педагогикалык иниституту азаркы БГУ ачылган. Ал жетекчи болуп турганда кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн калыптанылышы алдыңкы өнөр жай өлкөсүнө айланышына, маданий жактан өнүгүшүнө, парламенттик системасына түптөлүшүнө, ошондой эле Кыргызстанды жана анын борбор шаарын социалдык-экономикалык жактан өнүктүрүүдө зор эмгек сиңирген.1960-70-жылдары өлкөнү индустриалдаштыруу, машина куруу өнөр жайын өнүктүрүү, гидроэлектростанцияларды куруу маселесине өзгөчө көнүл буруп, 150дөн ашык ийри өнөр –жай имараттары, 511миңден ашык көп квартиралуу үйлөр, борбор шаарда онкологиялык ооруукана ишке киргизилген жана ар бир райондо райондук оорууканалар, маданият үйлөрү, китепканалар ачылган. Космосту изилдөө боюнча исиститут ачылып, айдын топурагын ала турган атайын аппарат жасалган. Токтогул ж.б. ГЭСтери, лампа, цемент, заводдору курулуп, 1970-80-жылдыры республикада 7эт комбинаты иштеген жана жылына 25000 тонна жогорку сапаттагы эт даярдалган жана койдун башы 12 млн. жетип, өндүрүлгөн 40 мин тонна меренос жүнү союздук башка республикаларга жөнөтүлүп турган.Булардан тышкары Бишеке шаарында Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясынын имараты, Өкмөт үйү, Борбордук китепкана, цирк, бир нече кичи райондор, “Манас ” аэропорту сыяктуу ийри курулуштар ишке киргизилген.

Кыргыз Республикасынын Баатыры, Жогорку Кеңешинин бир канча жолку депутаты Т.Усубалиев 2015-жылы 6-сентябрдан 7-сентябрга караган түнү 96 жаш курагында каза болгон.

Сабакты бышыктоо: Класстер түзүү.

Сабакты жыйынтыктоо: Суроо-жооп.

Үйгө тапшырма: Т.Усубалиев боюнча башка маалыматтарды билип келүү.

• Герой Киргизской Республики (14 октября 1999 года) — за выдающиеся заслуги перед государством и народом Кыргызстана^[1].

• Орден «Манас» I степени (4 февраля 1997 года) — за выдающийся вклад в приумножение социально-экономического потенциала страны^[2].

• Орден Дружбы (25 сентября 1999 года, Россия) — за большой вклад в укрепление дружбы и сотрудничества между народами Киргизской Республики и Российской Федерации^[3].

• Два ордена Ленина (5 ноября 1969 года; 6 ноября 1979 года).

• Орден Октябрьской Революции.

• Орден Трудового Красного Знамени (1964).