Урок для 10 классов

Mavzu: Axborot texnologiyalari.

Kalit so ‘zlar: axborot, axborotlarni ko’dlash, Ssital tayoqchasi, axborot turlari.

Mavzuni yoritish.

O’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi. Ularga tarqatma test savollari tarqatiladi. Qo’shimcha ma’lumotlar berilib, mustaqil ish doskaga yozib qo’yiladi.

Darsning borishi:

1. Tashkiliy qism:

O’quvchilar bilan salomlashish

Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish

Yo’qlamani aniqlash

Navbatchi axboroti.

Siyosiy daqiqa.

1. Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.

2. Tayanch bilimlarning faollashtirish.

Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash:

1. Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).

Nazariy qism:

«Texnologiya» so‘zi yunoncha (grekcha) «techne» — san’at, mohirlik, hunar va «logos» — fan so’zlaridan tashkil topgan bo‘lib, aniq maqsadga erishish uchun zaruriy vositalar, usul va sharoitlardan foydalangan holda muayyan amallarning ketma-ket bajarilishini ko‘zda tutadi.

Axborot texnologiyalari

Ixtiyoriy jarayonni to‘liq o‘rganishda u lo‘g‘risida to‘plangan ma'lumotlar hajmi, ma'lumotlarning o'zaro bog‘liqligi darajasi shun- chalik murakkab bo‘ladiki, ulami biror vosita yordamisiz toiiq qay- ta ishlash amalda mumkin emas.

Fan va texnikaning rivojlanishi axborotlarni to‘plash, qayta ish- lash va uzatish kabi jarayonlami samarali amalga oshirish mumkin- ligini ko‘rsatdi. Bunda asosiy o‘rinni texnik vositalar — kompyuter va boshqa turdagi vositalar egallaydi.

Ular yordamida ishni tashkil etish orqali axboroilar almashi- nuvini tezlatishdan tashqari kerakli axborotni izlash, qayta ishlash va undan foydalanishni osonlashtirish hamda axborotning avval ko‘rsatib o‘tilgan barcha xususiyatlarini saqlashga erishiladi.

Insoniyat tomonidan axborotlami izlash, to‘plash, saqlash, l ^ qayta ishlash va undan foydalanish usullari va vositalari axborot texnologiyasi deb yuritiladi.

Masalan, quyidagi rasmlarda texnologiyalar rivojlanishiga oid ba’zi ma'lumotlar aks etgan.

1. Axborot (matn) yozish texnologiyasi:

Axborotni (xatni) yetkazish vositalari texnologiyasi:Axborot texnologiyasi ikki: ichki va tashqi omillardan iboratdir. Ichki omillarga — usullar, tashqi omillarga — vositalar kiradi.

Bundan kelib chiqadiki, axborot texnologiyasi o‘z ichiga qu- yidagilarni oladi: qalam, ruchka, daftar, qog‘oz, bor, doska, proyek- tor, ekran, kodoskop, sinf, stol, stul, o‘quvchi, o‘qituvchi, farrosh, direktor, kitob, kompyuter, suhbat jarayoni, dars o‘tish jarayoni, test o‘tkazish jarayoni, savol-javob o‘tkazish jarayoni, dars o‘tish usul va metodikasi, plakat yoki boshqa didaktik materiallar va hoka- zo. Demak, axborot texnologiyalari sanoat, savdo-sotiq, boshqaruv, bank, ta’lim va sog‘liq sistemasida, tibbiyot va fanda, transport va aloqada, qishloq xo‘jaligi va ijtimoiy xizmat tizimida, turmushda qo‘llani!ar ekan.

Axborot texnologiyasining asosiy texnik vositalari sifatida kom- pyuterdan tashqari aloqa vositalari — telefon, teletayp. telefaks va boshqalar qoilaniladi.

Axhorot texnologiyasining ba'zi texnik vositalari

Axborot texnologiyalari hisoblash texnikasidan tashqari aloqa texnikasi, televideniye va radioni ham o‘z ichiga oladi. Umuman, informatika va axborot texnologiyalari bir-birini to‘ldiruvchi qismlar sifatida qaraladi.

Kompyuter tarmoqlari

Kompyuterlaming inson hayotidagi ahamiyati kun sayin ortib bormoqda. Hozirgi kunda axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash va tarqatish bilan bog‘liq bo‘lgan sohalarda kompyutcrlarsiz ishlashni tasawur qilib bo‘lmaydi. Lekin kompyuterning xotirasi qanchalik katta bo‘lmasin ish faoliyatingizda ishlatishingiz mumkin bo‘lgan barcha axborotni unga sig‘dirib bo‘lmaydi. Biror axborot zarur bo‘lib qolgan vaqtda uni boshqa kompyuterdan ko‘chirib olish uchun tashqi axborot tashuvchi vosita (disketa, CD-disklar va boshqajlardan foydalanish kerak bo‘ladi. Ammo bu ko‘p vaqt va qo‘shimcha xarajatlarni talab qiladi. Bu kabi muammolar o‘zaro axborot almashish maqsadida kompyutcrlarni birlashtirish zartiratini keltirib chiqardi. Awal maxsus kabel yordamida ikkita kompyuterni o‘zaro birlashtirishga muvaffaq bo‘lindi. Oradan ko‘p vaqt o‘tmas- dan bir nechta kompyuterni birlashtirish imkonini bcruvchi tcxnik qurilma va dasturiy ta'minot ishlab chiqildi. Shu tarzda kompyuter tarmoqlari vujudga keldi.

Bunday tarmoqlar qo‘shimcha qurilmalar talab qilsa-da (tarmoq platasi, maxsus kabel), kompyuterlardan foydalanish samaradorligini oshiradi. Tarmoqdagi ixtiyoriy kompyuter hoshqa kompyuterning diskiga, printeriga va hoshqa tashqi qurilmalariga murojaat qilishi mumkin ho‘ladi. Bunday tarmoqlar hitta xonada yoki hir hinoning ichida tashkil qilinih, lokal (mahalliy) tarmoqlar deh nomlanadi.

Lokal tarmoqda kompyuterlardan hiri asosiy kompyutcr etih tanlanadi. U fayllar serveri yoki, oddiy qilih, server deh nomla- nadi. Qolgan kompyuterlar esa niijozlar deb nomlanib, server bi- lan hamda o‘zaro tarmoq platalari va maxsus kabcllar yordamida ulanadi.

Kompyuterlararo axborot almashinuvini rivojlantirish horasidagi tadqiqotlar shu bilan to‘xtab qolmadi. Axhorot texnologiyalarining jadal suratlar hilan rivojlanishi endi hitta xonada yoki bir binoda joylashgan kompyuterlarni emas, halki uzoq masofada, hatto bosh- qa-hoshqa mamlakatlarda joylashgan kompyuterlarni ham o‘zaro bog‘lash imkoniyatini beruvchi mintaqaviy va giobal (xalqaro) tar- moqlami vujudga kcltirdi.

Mintaqaviy tarmoqlar bir mamlakat hududidagi foydalanuvchilar- ni birlashtiradi. Bunday tarmoqqa ulangan kompyutcrlar orasidagi masofa esa bir necha yuz kilomctrni tashkil etishi mumkin. Glo- hal tarmoqlar dunyoning turli mamlakatlaridagi foydalanuvchilarning o‘zaro axhorot almashishini ta'minlaydi.

Mintaqaviy va global tarmoqlarda kompyutcrlarni alohida alo- qa kabellari orqali ulash qimmatga tushadi. Shu sabahli ularni modem yordamida telefon tarmoqlari orqali ulash yo^klga qo‘yildi. Kompyuterda ma’lumotlar raqamli signallar ko‘rinishida saqlanadi, telefon tarmog‘i orqali esa analog signallari o‘tadi. Kompyuter- dan chiqayotgan signallar modem yordamida raqamli ko‘rinishdan analog ko‘rinishga o‘tkaziladi va telefon tarmog‘i orqali yuborila- di. Tarmoqning ikkinchi uchidagi kompyuterga ulangan modem analog signallarni raqamli signalga o‘tkazadi va kompyuterga uzatadi.

Axborot tizimlari

Axborot inson hayotida modda, cncrgiya kabi muhim oTin tutar ckan, undan oqilona foydalanishni taqozo etadi. Kcrakli axborotsiz biror vazifani bajarish mushkul. Bundan tashqari zarur axborotga o‘z vaqtida ega bo‘lish ham muhimdir. Zamonaviy ish- lab chiqarish dunyoning turli chekkalaridan xilma-xil axborotlarni tez va kerakli ko‘rinishda qabul qilish yoki uzatishni talab etadi. Bugungi kunda axborotni uzatish va qabul qilish vositasi sifatida telefondan keng foydalaniladi. Ammo zamonaviy ish yuritishda bu yetarli emas.

Hozirda kompyuter tarmoqlarisiz ish yuritishni tasawur qilish qiyin. Oddiy aviachiptalardan tortib kosmosni tadqiq qilishgacha bo‘lgan jarayonlarda kompyuter texnologiyalaridan foydalaniladi. Ho- zirgi kunda Internet, IASNET kabi yuzlab xalqaro va biror davlat doirasidagi axborot tizimlari mavjud va ular inson faoliyati uchun xizmat qilmoqda.

Axborot tizimlari — bu katta hajmdagi axborotlami qabul qilish, uzatish, saqlash va talab qilingan axborotni tez izlab topish kabi vazifalami bajarish uchun mo‘ljallan- gan sistemalardir.

1. Amaliy ish:

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:

1. Darsga yakun yasash:

O’quvchilarni olgan bilimlari hamda qilgan ishlarini nazorat qilib baholash, ularni yo’l qo’ygan kamchiliklarini to’g’irlash.

1. Uyga vazifa: Mavzuni o’qib o’rganib savollar tuzib keling.

O’IBDO’: _________________________