Урокан тема.Предложенин коьртаза меженаш. Къастам.

Урокан тема.Предложенин коьртаза меженаш. Къастам.

Нохчийн меттан а, литературин а хьехархо

Бектамирова А.Н.

Урокан тайпа: керланиг довзийтаран

Урокан 1алашонаш:

дешаран: къастамах лаьцна долу хаарш юхаметтах1иттор; уьш к1аргдан б1ег1ийла хьелаш кхол-лар; предложени чохь къастам лаха а, цуьнан кепаш къасто а, къамелехь царах нийса пайдаэца а 1амор;

кхетош-кхиоран: барта а, йоза-нан а къамел кхиор; дешнийн ха-залла, аьхналла синхаамашка д1акхачо некъ лахар; йовзазчу къайленашка кхачош, самукъа дохьуш болу белхаш бан дог доуьйту хьелаш лахар; нохчийн мат-те, иза 1амабаре лаам кхуллу а, дешаран т1е ойла ерзо йолу а 1аморан кепаш харжар;

кхиоран: ненан маттехула адамалла шеца йолу, синмехаллаш лак-кхарчу т1ег1ана т1ехь йолу, г1иллакх-оьздангаллех юьззина т1аьхье кхиор.

Дешархочун 1алашо:

къастамах лаьцна долу шен хаарш карла а дохуш, къастам берта а, бертаза а хуьлий хуур ду; предложенешкахь къастам лаха а, къамелехь цунах нийса пайдаэца а и муьлхачу къамелан дакъойх кхоллало а 1емар ву; ша-шен хаарийн мах хадор -иза цунна дахарехь г1о ден йолу адаман дика амал караерзо аьтто хир бу.

Керла кхетамаш, терминаш

Берта, берта за

Урок д1аяхьар.

I . Урокан кечам бар. Маршалла хаттар. Дешархой урокана кийчахилар таллар.

II. Дешархой балхана юкъабалор.

Хь-чун дош: яздархоша, суртдиллархоша, поэ-таша боккхачу безамца, дегайовхонца хестабо, Дала вайна совг1атана белла, х1ара мохк. Цуьнан тоьшалла ду х1ара байташ.

(г1ийла хезаш мукъам а болуш, д1айоьшу Хь.Умхаевн а, З.Сулейманован а байтийн т1ера ши кийсак)

1 . Юькъа хьаннаш, бецан цанаш,

Т1улгийн лекха ламанаш.

Шира б1аьвнаш, маьлхан кешнаш,

Сирла , шийла шовданаш . /Хь.Умхаев./

2. …Лермонтавна хьоме хилла

Оьзда х1усам, тийна мохк.

Цо говзачу дашца хийла

Хестийна хьо, сан Даймохк. /З.Сулейманова . /

Т1едиллар. Билгалдаха Даймехкан исбаьхьалла вайна ган аьтто беш долу дешнаш . (Уьш оьшшучу кепара д1анисдан хаттарш х1иттадо

1

2

3

4

5

6

1. Хьаннаш муха ю?

2. Ткъа лаьмнаш?

3. Шовданаш муха ду?

4. Ткъа мохк?

5. Цанаш муьлха ю?

6. Муьлха кешнаш ду?

Хь-хо: хаттаршна жоьпаш а луш, кроссворд юза.

къ

юь

а

а

л

кх

е

а

и

с

й

н

н

т

а

й

и

ц

е

н

б

а

х

л

аь

н

а

м

Хь-хо: тахана урокехь муьлхачу меженах лаьцна дуьйцур ду вай ?

Ц 1 ахь бина болх таллар.

Т1едахкарш

«5»- аг1о 13, 30 т1едиллар ;(кхоллараллин болх, н/л кхачамаш билгалбаха);

«4»- 45 шардар (н/л кхачамаш билгалбаха, дийца муьлхачу къамелан дакъойх кхоллабелла кхачам);

«3»- 46 шардар.(барта билгалбаха н/л кхачамаш, дийца муьлхачу дешнех боьзна бу уьш)

(9 предложенина синтаксически таллам бо).

+

Бовхачу малхо со ца кхоош воттура .

IV. Керла тема йовзийтар .

Хь-хо: х1ун хаьа вайна къастамах лаьцна? Маь1нийн ешаран цхьа кеп ю «Инсерт»олуш . Цунах пайда а оьцуш 12§ йоьшу .

Йоьшучу хенахь

Хуучунна -билгало йо

Керлачунна -т1етохаран хьаьрк юьллу.

Кхечу кепара хетачунна -т1ерадаккхаран хьаьрк юьллу.

Ца кхеташ дисначунна -хаттаран хьаьрк х1оттайо.

Хуучух пайда а оьцуш, керланиг карадерзадо .

1 . Дашочу шен аьхначу з1аьнаршца ховха хьаьсти Органан тог1е.

2. Сахилале стиглахула меллаша некадеш йоьлхура к1айн .

3. Х 1 орданийн баккъашна т1ехь эсала

ловзура.

Синтаксически таллам бо; латтаман билгалонаш т1е тидам бохуьйту, дешн. цхьаьнакх. карарчу уьйрах лаьцна долу хаарех пайда а оьцуш.

1 . Билгалдашах

хьоме мохк

2. Гайтаран, къастаман, доладерзоран ц1ерметдешнех

х1ара дуьне, дерриге а халкъ,

3. Рог1аллин терахьдашах

4. Хандешан билгалзачу

хьалхара де

сан дахар

кепах

сан деша лаам бу

5. Причастех

гина стаг

6. Причастин карчамах

Шен меттахь ца аьлла дош хезна дац.

Х1окху дешнийн цхьаьнакхетаршца предложенеш х1иттае; билгалдаха къамелан дакъош.

V. Текст т1ехь болх бар .

Текст йешалий, цу т1ехь беш болу болх.

1. Дийца, суьрта т1ехь дерг тидаме эций, текст хьанах йа стенах лаьцна хир йу?

2. Турпалхо вуй текстехь?

3. Ц1е тилла текстана.

1 .Д1о-о-о бухахь дог1у ламанан буьрса хи, ткъа лакхахь? 1аламат хаза сурт хиларна, ша волчохь сецира к1ант.

2. Лакхахь сийначу стиглахь бамбин оьланаш санна шурула-к1айн мархаш йоьлхура.

3.Ламанан басенца 1уьллуш йолу иза стоьмийн диттийн зазадаьккхина лаьттачу баххьаша хьулйинера.

4. Некъо голатуххучохь ц1еххьана гучуелира жима йурт. 5. Меллаша д1а-схьа б1аьрг кхарстийра цо.

6. «Х1ара йу-кх Швейцари а, Ницца а, дуьненан йалсамане а», -элира цо шега.

7. Гобаьккхина лаьттара хьаннаша дукъдина лекха лаьмнаш.

9. Х1аваъ эт1ош ловзура зевне олхазарш … /Хь.Саракаев./.

Т1едиллар. Маь1нийн з1е (логическая цепочка) меттах1оттайе. (Нийса : 5, 3, 4,6, 8, 1, 2, 10, 7, 9)

1. … Некъо голатуххучохь ц1еххьана гучуелира жима юрт. 2. Ламанан басенца 1уьллуш йолу иза стоьмийн диттийн зазадаьккхина лаьттачу баххьаша хьулйинера. 3. Б1аьргашна хьалхах1оьттинарг 1аламат хаза сурт хиларна, ша волчохь сецира к1ант. 4. Меллаша д1а-схьа б1аьрг кхарстийра цо. 5. Гобаьккхина лаьттара хьаннаша дукъдина лекха лаьмнаш. 6. Д1о-о-о бухахь дог1у ламанан буьрса хи, ткъа лакхахь? 7. Лакхахь сийначу стиглахь бамбин оьланаш санна шурула-к1айн мархаш йоьлхура. 8. Х1аваъ эт1ош ловзура зевне олхазарш…

9. «Х1ара ю-кх Швейцари а, Ницца а, дуьненан ялсамане а», -элира цо шега. 10. Х1ун ду те хьол хаза, сан Кавказ?!... / Хь.Саракаев./.

Т1едиллар. Схьалаха берта а, бертаза къастамаш,

жоп бакъонца ч1аг1де.

VI. 1амийнарг т1еч1аг1дар.

Т1едиллар. Билгалбаха къастамаш: берта къ.–Б элп дилла, бертаза къ.-З элп дилла.

1. Тхан юьрт-.

2. Стохкалера шо-.

3. Гуьйренан де-.

4. Дечиган керт-.

5. Ломара стаг-.

6. Ц1ийбелла малх-.

7. Кхоалг1а буьйса-.

8. Дешаран г1ирс -

Нийса жоп : З Б З З Б Б Б З (ша-шен таллар)

1. Тхан юрт -З

2. Стохкалера шо- Б

3. Гуьйренан де - З

4. Дечиган керт - З

5. Ломара стаг - Б

6. Ц1ийбелла малх - Б

7. Кхоалг1а буьйса - Б

8. Дешаран г1ирс - З

Ловзар «Х1аъ йа х1ан-х1а»

Маь1нин йешаран кеп «Нийса ду- нийса дац»

- Коьртазчу меженех грамматически бух хуьлий?

-Х1уманан билгало гойтучу меженах къастам олий?

-Лаамечу терахьд., ц1ерметд. къастамаш хуьлий?

-Къастаман тулг1енан сиз хьокхий?

-Къастамаш берта а, бертаза а хуьлий?

-Бартбаран уьйр елахь, бертаза къастам хуьлий?

-Урхаллин, т1етовжаран уьйр елахь, берта къастам

олий?

VII. Жам1 дар.

Синквейн.

Къастам

Берта, бертаза

Кхоллало, бартбо, къастадо

Х1уманан билгало гойту

Коьртаза меже.

VIII. Ц1ахь бан болх балар.

17-24§§

98-г1а шардар.

Б.Т.

Аг1о13

Т1едиллар 31

68-аг1о т1ера хаттаршна жоьпаш кечдар

Рефлекси.

Чекхйаха предложенеш.

Маь1нин йешаран кеп «Чекхйаха предложенеш»

Къастам-иза… .

Къастам олу… .

Жоп ло…

Къастам хуьлу … .

Къастам х1окху къамелан дакъойх кхоллало …

Къастаман уьйр … хуьлу.

Къастамо вайн къамел … .

Хааршна мах хадоран кехат.

Дешархочун Ф.Ц1.

Белхийн тайпанаш:

Оценкаш

1. 1амийнарг карладаккхар.

2. Ц1ера болх таллар

3. Керланиг довзар

4. 1амийначух пайдаэца хаар

/Т1едахкарш/

Тахана урокехь муха болх бина ахь?

Хьайна реза вуй /юй/ хьо?

Жам1 дар

Самукъадели, теманах кхийти .

Теманах кхийти, амма цхьадолу т1едахкарш хала дара

Самукъа ца дели, т1едахкарш кхочушдан ницкъ ца кхечи.