Уруок темата: Виктор Алданскай сатирическай хоһоонноро.
Уруок формата: аһаҕас кэпсэтии
Ыытыллар кылааһа: 10-11 кылаас
Күнэ-дьыла: 27.20.2016
Сыала: Үөрэнээччилэргэ В. Ф. Афанасьев- Алданскай сатирическай хоһооннорунан киһи куһаҕан майгытын – сигилитин ырытыһыы.
Соруга:
- Үөрэнээччилэргэ В. Ф. Афанасьев олоҕун, айар үлэтин билиһиннэрии ;
- Үөрэнээччилэри сатира нөҥүө киһи майгытын араара үөрэтии;
-Алданскай хоһооннорунан майгы –сигили куһаҕан өрүтүн туоратарга иитии
- Оҕо кэпсиир, саҥарар дьоҕурун сайыннарыы.
Уруок хаамыыта:
Тэрээһин чаас.
В. Ф. Афанасьев-Алданскай олоҕо, айар үлэтэ (үөрэнээччилэр кэпсииллэр).
Алданскай айымньылара. Уруок тематын, сыалын таһаарыы.
В. Ф. Афанасьев- Алданскай сатирическай хоһооннорун ханыытын бул.
Хайҕааһын уонна сэмэлээһин Алданскай сатирическай хоһоонноругар.
Айар тыл абылаҥа. Виктор Алданскай сатиратын таҥан таһаарыы.
Алданскай сатирическай хоһооннорун ситэрэн биэр
Рефлекция.
Тэрээһин чаас.
Учуутал: Дорооболоруҥ оҕолоор. Биһиэхэ бүгүн аһаҕас уруок. Ол курдук ыалдьыт бөҕөтө мустан олорор. Онон кыбыстыбакка, симиттибэккэ аһаҕас уруокка көхтөөхтүк кыттаргытыгар ыҥырабын.
- Биһиги үөрэнэр кыһабыт ким аатын сүгэрий? (В. Ф. Афанасьев- Алданскай).
В. Ф. Афанасьев- Алданскай хас сааһын туоларый? Хаһан уонна ханнык ыйга? (100).
2. В. Ф. Афанасьев-Алданскай олоҕо, айар үлэтэ
Виктор Федорович Афанасьев-Алданскай туһунан оҕолор кылгастык сырдатыахтара
Н. Дьулуур: Уус-Алдан улууһун уонна Дүпсүн нэһилиэгин бочуотунай олохтооҕо, РФ суруйааччылары союһун чилиэнэ, педагогичскай наука доктора, профессор, РФ үөрэҕириитин туйгуна, Крупскай, Ушинскай, Макарено мэтээллэрин толору кавалера, поэт-сатирик В. Ф. Афанасьев- Алданскай 1917 сыллаахха кулун тутар 22 күнүгэр I Өспөх нэһилиэгэр Уус-Алдан улууһугар элбэх оҕолоох дьиэ-кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Виктор Алданскай педагогичекай үлэтин 14 саастааҕар 1931 c. Уус-Алдан оройуонун Суотту алын сүһүөх оскуолатыгар учууталынан саҕалаабыта. 1933 с. күһүнүттэн уон алталаах эдэркээн учуутал хос эһэтэ туттарбыт таҥара дьиэтигэр-оскуолатыгар үлэлии кэлбитэ. (видео көрдөрүү) В.Ф. Афанасьев-Алданскай аата Чэриктэй орто оскуолатыгар 1997 с. муус устар 12 күнүгэр иҥэриллибитэ. 1988 с Чэриктэй оскуола аһыллыбыт 100 сылыгар “Чэриктэйбит Алдана” диэн ырыаны бэлэх ууммута. (видео көрдөрүү).
Б. Вера: Бастакы таптала Чэриктэй оскуолатыгар үөрэппит кыыһа Свешникова Евдокия Николаевна этэ. Евдокия Николаевнаны Дүпсүнүнэн, куоратынан батыһыннара сылдьан үөрэппитэ, кэлин холбоспуттара. Уолан диэн оҕоломмуттара. П. Ойуунускай “Кыһыл Ойуун” драматын туоруоран нэһилиэккэ көрдөрбүтэ. Виктор Алданскай нэһилиэккэ ыытыллар культурнай-маассабай тэрээһиннэргэ кыттара. Дьиэттэн хотону араарыы, ыраас олох, үлэҕэ-үөрэххэ дьону тардыы
У. Лия: В. Ф. Афанасьев- Алданскай боростуой учууталтан Россияҕа биллэр профессорга тиийэ үүммүтэ. Олоҕун үөрэххэ анаабыт Виктор Федорович 50- тахса кинигэни, монографияны, 500—тэн тахса научнай ыстатыйалары суруйбута. 2 наука докторын, 22 наука кандидатын бэлэмнээн олох киэҥ аартыгар үктэннэрбитэ.
П. Ия:Виктор Федорович араас элбэх хоһооннордоох поэт быһыытынан эмиэ биллэр. Кини ырыа буолбут хоһоонноро олус элбэхтэр. Холобур: Дүпсүн сирэ, Чэриктэйбит Алдана. Маны таһынан сыыһаны-халтыны хоһооҥҥо хоһуйан, истиэнэ хаһыатыгар таһаарар буолбута. Урут манныгы истибэтэх-көрбөтөх дьон куттанан, кыбыстан көннөрүнэ сатыыр буолбуттар. Онон Виктор Алданскай диэн суруйааччы бастакы хоһооннорун Чэриктэйгэ суруйбут буолуон сөп.
3. Алданскай айымньылара.
Учуутал: Ия эппитин курдук Алданскай оҕолорго, төрөөбүт дойдуга аналлаах уонна сатирическай хоһооннору суруйар.
“Сахам Сирэ барахсан”-1959 с.
“Күҥҥэ түспүт күлүктэр”-1969 с.
“Ис эриэнэ”-1972 с.
Алданскай “Ис эриэнэ” уонна “Күҥҥэ түспүт күлүктэр” диэн сатирическай кинигэлэрдээх. Онно киирбит маннык айымньылар бааллар эбит.
Дьэ кыыс бөҕө
Күннээххэ ырай оҕото,
Көрөн-истэн дьэгэлдьитэн,
Сирэйин-хараҕын оҥостор,
Хаамыыта эмиэ атын киһиттэн.
Ол да буоллар
Өйө-санаата ыһыллаҕас,
Өрүү буолар эбээт быһаҕас.
Арай көрөҕүн
Бугул саҕа баттаҕын,
Бу өттүгэр чахчы кыахтааҕын.
Биир атыылааччы
Табаары талбытын
Тарбаҕын быыһынан
Тарыйан ылара,
Эбиитин манньатын
Эрбэҕин иһинэн
Эргитэн ааҕара,
Суот туораахтарын
Сулбурута тардан
Сууматын этэрэ,
Ысдаача харчытын
Ыраастык хаһыйан
Ымайа хаалара.
Бүгүҥҥү аһаҕас уруокпутугар ханнык тема тула кэпсэтэр эбиппитий? (В. Ф. Афанасьев-Алданскай суруйааччы, кини айымньыларын тула кэпсэтэр эбиппит).
Ол кэпсэтиибит сыалын таһаарыаҕыҥ (Үөрэнээччилэргэ В. Ф. Афанасьев- Алданскай сатирическай хоһооннорунан киһи куһаҕан майгытын-сигилитин ырытыһыы).
Ол эбэтэр В. Ф. Афанасьев- Алданскай сатирическай хоһоонноро.
Поэт диэн кимий?
Сайдыылаах омуктар бу дойду төһө сайдыылааҕын билээри хас поэт, хас учуонай баарый диэн ыйыталлар. Ол курдук поэты атын жанрга үлэлиир суруйааччылартан тоҕо үрдүктүк туталларый?
Поэт- диэн иэйиитин, санаатын аһаҕастык бэйэтин өйүнэн-санаатынан, этинэн-хаанынан аһаран суруйар. Ол эбэтэр википедияҕа (Писатель, создающий произведения в стихах. Литератор, творящий в поэтических жанрах). Ол иэйиилээх хоһоонтон ырыа таһаараллар.
Сатира диэн тугуй? Сатира- резкое проявление комического в искусстве, представляющее собой поэтические унизительное обличение явлений при помощи различных комических средств: сарказма, аллегории, пародии и т.д.
В. Ф. Афанасьев- Алданскай сатирическай хоһооннорун ханыытын бул
| Квартет толорбут ырыатын Уу иһэ-иһэ хайҕаабыт... Арай толорооччута аҕыйаҕын Итэҕэскэ анньыбыт.
| Сүрэҕи хайыта сыһара Сүлүһүннээх араатара, Сүллэр этиҥҥэ тэҥнииллэрэ: Сүрдээх да критик дииллэрэ (Киһини кини киртиппитэ Кэлин бэйэтэ кэмсиммитэ). Ол обургубут дьэ аны Оргууй сылдьар устан, Отуу уота умулларыныы Омуна-төлөнө уостан Били урут сирбитин Билигин бэркэ хайгыыр- Урут охтубут кириэһилэтин Оннугар туруора сатыыр. |
| Табаарыс оҥостон, Тараҥнатар этим, Доҕор-атас туттан Доҕордоһор этим. Кэллэҕинэ үөрэн Кэпсэтиһэр этим, Үөлээннэнээҕим диэн Үөрэр-көтөр этим. Ыарыйдаҕын ахсын Ыарыылаһар этим, Санньыйдаҕын ахсын Сааратыһар этим. Ол киһим билигин Олох билбэт миигин!
| Хардаҥ эһэни Хаһыаттыыр Хайдах да табыллыа суоҕа. Бөрө сиэмэҕин Билэҕин – Ол да буоллар, Кини туһунан Сэрэнэн этэҕин. Саһыл албынын Саныыгын да, Саралыы таппаккын. Оттон Кутуйах куһаҕанын Куттаммакка Суруйаҕын! |
| Бэлэмҥэ үөрэммит | Сииһит , санаата хаһан да туолбат. |
| Дьону кыаҕыттан көрөр | Дьону ыыстыыр, бэйэтин куһаҕанын билиммэт. |
| Эппит тылыгар турбат | Көннөрүнэ сатыыр |
| Чанчарык | Албын |
| Кинини... | Маннык эмиэ баар буолааччы |
| Сылаас миэстэҕэ саантааһын | Саһыл редактора |
Бэриллибит хоһооннортон хайата хайҕааһын уонна сэмэлээһин буоларын быһаар.
Сэмэ диэн тугуй?
Хайҕабыл диэн тугуй?
Алданскай сатирическай хоһооннорун ситэрэн биэр
... оту тосту үктээбэт
Көнө киһинэн аатырара,
Сытар ... туруорбат
Сымнаҕас оҕо дэтэрэ.
Истиҥ санааны эттэххэ
... киирдэххэ,
Киниттэн эрэйиҥ элбиэҕэ,
Кэтэххиттэн кэрбиэҕэ
Айар тыл абылаҥа. Ыһыллыбыт тыллары хомуй
Уруоктарыгар оҕолор толкуйдуур дьоҕурдарын сайыннаралларыгар кыһанара. Суругунан үлэлэри , тыллар сайдыытын, толкуйдуур буолалларын кыһанан-мүһэнэн туран ситиһэрэ. Виктор Алданскай оҕолор үлэни таптыыр, үлэнэн умсугуйар буолалларын ситиһэрэ. Билигин ыһыллыбыт тыллары хомуйан Алданскай сатирическай хоһоонун таҥаҕыт. Сатирическай хоһоон аатын булаҕыт.
Сонумсах
Саҥаттан саҥа массыынаҕа
Сахсырҕа курдук көппүт,
Техникаттан техникаҕа
Тииҥ курдук ыстаммыт.
Рефлекция:
Педагогическай наука доктора Виктор Алданскай иитэр ньымалары ханнык хайысханан ырытар эбитий? (хайҕааһын уонна сэмэлээһин).
Тоҕо сатирическай хоһооннору суруйар эбитий? (сыыһаны-халтыны хоһоонунан таһааран дьону куһаҕантан тэйитэ сатыыр эбит).
Виктор Алданскай сатирическай хоһоонноруттан тугу биллигит, көрдүгүт?
Киһи куһаҕан майгытын, дьаллыгын туоратыан сөп дуо?
Н. Дьулуур: Уус-Алдан улууһун уонна Дүпсүн нэһилиэгин бочуотунай олохтооҕо, РФ суруйааччылары союһун чилиэнэ, педагогичскай наука доктора, профессор, РФ үөрэҕириитин туйгуна, Крупскай, Ушинскай, Макарено мэтээллэрин толору кавалера, поэт-сатирик В. Ф. Афанасьев- Алданскай 1917 сыллаахха кулун тутар 22 күнүгэр I Өспөх нэһилиэгэр Уус-Алдан улууһугар элбэх оҕолоох дьиэ-кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Виктор Алданскай педагогичекай үлэтин 14 саастааҕар 1931 c. Уус-Алдан оройуонун Суотту алын сүһүөх оскуолатыгар учууталынан саҕалаабыта. 1933 с. күһүнүттэн уон алталаах эдэркээн учуутал хос эһэтэ туттарбыт таҥара дьиэтигэр-оскуолатыгар үлэлии кэлбитэ. (видео көрдөрүү) В.Ф. Афанасьев-Алданскай аата Чэриктэй орто оскуолатыгар 1997 с. муус устар 12 күнүгэр иҥэриллибитэ. 1988 с Чэриктэй оскуола аһыллыбыт 100 сылыгар “Чэриктэйбит Алдана” диэн ырыаны бэлэх ууммута. (видео көрдөрүү).
Б. Вера: Бастакы таптала Чэриктэй оскуолатыгар үөрэппит кыыһа Свешникова Евдокия Николаевна этэ. Евдокия Николаевнаны Дүпсүнүнэн, куоратынан батыһыннара сылдьан үөрэппитэ, кэлин холбоспуттара. Уолан диэн оҕоломмуттара. П. Ойуунускай “Кыһыл Ойуун” драматын туоруоран нэһилиэккэ көрдөрбүтэ. Виктор Алданскай нэһилиэккэ ыытыллар культурнай-маассабай тэрээһиннэргэ кыттара. Дьиэттэн хотону араарыы, ыраас олох, үлэҕэ-үөрэххэ дьону тардыы.
У. Лия: В. Ф. Афанасьев- Алданскай боростуой учууталтан Россияҕа биллэр профессорга тиийэ үүммүтэ. Олоҕун үөрэххэ анаабыт Виктор Федорович 50- тахса кинигэни, монографияны, 500—тэн тахса научнай ыстатыйалары суруйбута. 2 наука докторын, 22 наука кандидатын бэлэмнээн олох киэҥ аартыгар үктэннэрбитэ.
П. Ия:Виктор Федорович араас элбэх хоһооннордоох поэт быһыытынан эмиэ биллэр. Кини ырыа буолбут хоһоонноро олус элбэхтэр. Холобур: Дүпсүн сирэ, Чэриктэйбит Алдана. Маны таһынан сыыһаны-халтыны хоһооҥҥо хоһуйан, истиэнэ хаһыатыгар таһаарар буолбута. Урут манныгы истибэтэх-көрбөтөх дьон куттанан, кыбыстан көннөрүнэ сатыыр буолбуттар. Онон Виктор Алданскай диэн суруйааччы бастакы хоһооннорун Чэриктэйгэ суруйбут буолуон сөп.
4 708
11 846 
