Жердин планы. Ориентация

САБАКТЫН ТЕМАСЫ: Жердин планы деген эмне? Багыттырды аныктоо.

Жердин планы-бул жер бетинин анча чо ӊ эмес аянтынын шарттуу белгилер менен т ү ш ү р ү лг ө н чиймеси.

Планда жер бетиндеги майда нерселер к ө рс ө т ү л ө т.

Жердин с ү р ө т ү н ү н жердин планынан айырмасы-с ү р ө тт ө ал жер капталынан, ал эми планда- ү ст ү н ө н к ө рс ө т ү л ө т

(1-с ү р ө т )

Жердин планы боюнча аралыкты аныктоодо масштаб к ө рс ө т ү л ө т. Жер бетиндеги аралыкты м, км. менен к ө рс ө т ө б ү з. Кагаздын бетинде (план, карта) аралыктар шарттуу т ү рд ө см, мм, же кичирейтилип к ө рс ө т ү л ө т. Бул масштаб. Масштаб- деп аралыктын планда же картада канча эсе кичирейтилип к ө рс ө т ү л ү ш ү . (2-с ү р ө т)

Сандык масштаб- сан менен к ө рс ө т ү л ү п , б ө лч ө к т ү р ү нд ө берилет.

Т ү з сызык т ү р ү нд ө к ө рс ө т ү л ү п, бирдей б ө л ү кт ө рг ө б ө л ү нг ө н масштаб –сызыктуу масштаб д.а.

Ошол эле масштабды с ө з менен айтсак,

( см де-100 м) аталмалуу масштаб д.а .

Масштаб

Жер бетинде жайгашкан ар т ү рд үү объекттер планда шарттуу белгилер менен к ө рс ө т ү л ө т.

М: Токойлордо ө ск ө н дарактардын т ү рл ө р ү к ө рс ө тулс ө , шалбаадагы ч ө п ө с ү мд ү кт ө р анын сабагын элестеткен ичке сызык менен берилет

Шарттуу белгилер

Шарттуу белгилерден тышкары айрым объектилердин белгисинин жанына кыскартылган тийишт үү жазуулар кошо жазылат.

М: ог- огород, куд. –кудук, суу сак.-суу сактагыч ж.у.с.

Энчил үү аттар тоук жазылат. М. Байтик кыш.-Байтик кыштагы

Жердин планын т ү з үү , топографиялык жана географиялык карталар сыяктуу эле жер бетинде багыттарды аныктоодон башталат.

Т ү зд ү кт ө рд ө жер бетинин к ө зг ө к ө рунг ө н чеги менен асмандын тийишип тургандай сызыгы горизонт сызыгы д.а.

Гроизонттун негизги жактары т ү нд ү к , т ү шт ү к , чыгыш жана батыш .

Горизонттун негизги жактарынын ортосундагы кошумча жактары-т ү нд ү к-чыгыш,т ү нд үк-батыш,түштүк-чыгыш.түштук-батыш.

Горизонттун 16 жагы бар . (3-сүрөт)

Горизонттун багыттарын компастын жардамы менен аныктайбыз.

Анткени компастын жебеси ар дайым т ү нд ү к жана т ү шт ү кт ү к ө рс ө туп т ү рат.

Нерсенин так багытын аныктоого азимут жардамга келет.

Азимут-т ү нд ү кк ө карай багытталган багыт аныктай турган нерсенин ортосундагы бурч. (4-с ү р ө т_)

Горизонттун жактарын ө с ү мд ү кт ө д ү н ө с үү багыты аркылуу аныктасак болот.

М: жалгыз ө ск ө н дарактын т ү нд ү к тарабында бутатары азыраак, т ү штуг ү нд ө к ө б ү р өө к ө с ө т.

С үү ө з ө нд ө рд ү н, арыктын т ү шт ү к жээги жантайынкы, ал эми т ү нд ү к тарабы тик болот .

• 1.Жердин планы деген эмне? Карта менен пландын айырмачылыгын атагыла.
• 2.Масштабдын түрлөрү кандай ?
• 3. Горизонт, анын негизги жана кошумча жактары кайсылар ?
• 4. Компасты эмнеге колдонобуз. Азимут деген эмне?

Үйгө тапшырма :

!Алтын казык жылдызын таап түндүктү аныктап, дептериӊерге жазып келгиле.