Жомок деген эмне?

Тема: «Жомоктор»

Хуриев атындагы №5 орто мектебинин

Башталгыч класс мугалими

Убайдылдаева Клара Азимжановна

Жомок  –  оозеки чыгармачылыкта  кеңири тараган, көбүнчө ойдон чыгарылган, окуяларды апыртмалуу, фантазиялуу чагылдырган,  сюжети  кызыктуу, баяндоо түрүндөгү чыгарма. Жомоктор  ыр  түрүндө да, кара сөз формасында да болот.  Фольклористика  илиминин тажрыйбасына таянып жана өздүк материалдарга жараша кыргыз жомоктору төмөнкүдөй классификацияланган:

1. Айбанаттар жөнүндөгү жомоктор

2 . Кереметтүү жомоктор

3. Турмуштук жомоктор

Кыргыз эл жомокторун классификациялоодо фольклорист-окумуштуулар  К. Мифтаков ,  М. Богданова ,  К. Рахматуллин ,  3. Бектенов ,  Т. Байжиев ,  С. Мусаев ,  Ж. Таштемировдун  жасаган эмгектери чоң. 

  Жанрдык  жактан алганда айбанаттар жөнүндөгү жомоктор кереметтүү же турмуштук жомоктон кескин айырмаланып, түзүлүшү боюнча да өз алдынчалыкка ээ. Жомоктун баяндама мүнөзү, сюжетинин кыска жана тактыгы, персонаждарынын типтүүлүгү жанрдык өзгөчөлүгүн аныктайт.

Айбанаттар жөнүндөгү жомоктордо  аллегориялык  маанидеги нравалык тарбия жатат.

Адамдардын ачкөздүгү, сараңдыгы, карөзгөйлүгү, акылсыздыгы, айлакерлиги жана ошол эле учурда достукка бекемдиги, боорукердиги өңдүү, адамзатына тиешелүү кеңири темадагы мүнөз-сапаттар чагылдырылат.

Айбанаттар жөнүндөгү жомоктордун  композициясы , стили жөнүндө сөз кылганда өзгөчө  диалог  формасы кеңири колдонулганы байкалат. Бул форма жомокко драмалык-театрдык мүнөз берип, угуучуга өзгөчө таасир калтырат. Ошондой эле формасы, стили жана композициялык түзүлүшү боюнча  кумулятивдик жомоктордун  түрүнө кирген жомоктор да көп кезигет.

Бул форма жомокко драмалык-театрдык мүнөз берип, угуучуга өзгөчө таасир калтырат. Ошондой эле формасы, стили жана композициялык түзүлүшү боюнча  кумулятивдик жомоктордун  түрүнө кирген жомоктор да көп кезигет. Кумулятивдик жомоктордун композициясы өтө жөнөкөй. Мисалы, “Топулуу торгой”, “Абышка, кемпирдин көмөчү”. 

Жөө жомоктор . Эпосто тигил же бул деңгээлде жомоктук сюжет, кейипкер, жомоктук кагылышуулар менен байланышпаган кандайдыр бир эпизодду атоо кыйын. Ушунун өзү эпостун сюжетинин өзөгү тээ байыртадан жомок менен өз ара тыгыз карым-катнашта өнүккөндүгүн айгинелейт. Демек, сыйкырдуу жомок байыркы эпикалык сюжет менен тең жарыша калыптанган деп ойлоого негиз берет.

Карыя  Кошой  го байланышкан эпикалык сюжетте жомоктук мотивдер анын аялы Аруукенин аңгемесинин негизинде өнүгөт. Калмак каны Кырмус шаага каршы аттанган күйөөсүнө Арууке анын жолу коркунучтуу экенин айтып, бөөдө кырсыкка учурабоо үчүн сак болушун эскертет, жолдо кезиге турган кырсыктар жөнүндө алдын ала айтып, этиятсыз бир дагы иш жасабоосун тапшырат (тыюу салуу жомокторго мүнөздүү белгилердин бири). Жолуңан дырдай жылаңач бала кезиксе аны карабай улам чүкө ыргытып бастырып кете бергин, ал чүкө сунса албагын дейт.

Кыргыз жомоктору оозеки чыгармачылыктын башка түрлөрү менен бирге 20-кылымдын 20-жылдарынан баштап жыйнала баштаган.