Дамыта оқыту технологиясын қолдануда балалардың танымдық құзіреттілігін қалыптастыру

ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУДА БАЛАЛАРДЫҢ

ТАНЫМДЫҚ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Көзбергенова Г.

Тараз қаласының No 35 «Ер Төстік» балабақшасының денешынықтыру

жетекшісі

Ел президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында «Білім беру жүйесінің

басты міндеті

–

ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика

жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және шыңдауға бағытталған білім алу

үшін қажетт

і жағдайлар жасау; ...оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді

ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу»

-

деп білім

беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін кӛздейді.

Бұл міндеттерді шешу үшін, мектепке дейінгі ме

кеме ұжымдарының, әр тәрбиешінің

күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру, ӛзгерістерге батыл жол

ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым

-

қатынасқа ӛту қажеттігі туындайды.

Бәскеге қабілетті білім кеңістігін құруға бағытталған қазақс

тандық білім беру

реформасының басты мақсаттарының бірі

-

инновациялық технологияларды қолдана

отырып, баланың бойында шығармашылық ойлауды дамытуға мүмкіндік жасау болып

отыр. Мұндай күрделі міндеттерді шешуде мектепке дейінгі мекемелердің

ұйымдастырылға

н оқу іс

-

әрекетде инновациялық технологияларды қолданудың орны

ерекше.

Бүлдіршіндердің білім берудің сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз

–

балабақшадан қаланатыны баршамызға мәлім. Сол себептенде, ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекетін ӛз дәрежесінд

е жүргізу үшін тәрбиеші кӛп ізденіп, барынша балалардың ойлау

қабілеттерін дамытатындай жұмыстарды, технологяларды қолдану керек.

Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту және тәрбиелеуде жаңа технологияларды

пайдалану арқылы балалардың оқыту үрдісіне та

нымдық қызығушылығын қалыптастыру

қажет.

Дамыта оқыту технологияларын пайдалана отырып, балалардың танымдық

қызығушылықты, белсенділікті арттыра отырып бала мен тікелей қарым

-

қатынасқа түсу

оны оқыту үрдісіне ынталандыру, сапалы қасиеттерін ашу бі

лім, біліктілігін, іскерлік пен

дағдысын қалыптастыру қажет.

Инновация ұғымы жалпы энциклопедияның жаңа басылымында «инновация,

жаңалық, жаңару

–

техникалық және технологиялық жетістіктер мен ашылымдардың

немесе жаңалықтардың іс жүзіндегі қолданысы» де

ген анықтама беріледі.

Ал, сӛздікте «новация

–

бір нәрсенің ішінара жаңаруы, яғни қандайда бір бӛлігінің,

қасиетінің, байланысының ӛзгеруі» делінсе, «инновация

–

мүлдем жаңа нәрсе, жаңалық »

ретінде пайымдалады.

«Инновация» сӛзі латын тіліндегі

іn

(ішіне)

novus

(жаңа) сӛздерінен құралып

«жаңарту», «ӛзерту», «жаңашылдық», «жаңалық» деген мағынаны білдіреді. Яғни

педагогика ғылымында жаңа әдістерді, тәсілдерді, құралдарды, бағдарламаларды

пайдалану.

Мектепке дейінгі мекемелерде ұйымдастырылған оқу

іс

-

әрекетінде оқытудың

инновациялық технологияларын қолданудың ӛзіндік ерекшеліктері бар.

Инновациялық технологияларды ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекетінде қолдануда ең

алдымен мектеп жасына дейінгі балалардың жас және психологиялық ерекшеліктерін

ескеріп, тәрбиеші тӛменде кӛрсетілген технологиялардың ішінен іріктеп, қарапайым

түрін, яғни мектеп ж

асына дейінгі балалардың танымдық қабілеттеріне сай сауатты түрде

жоспарлап, ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекетінде тиімді пайдалана білуі тиіс.

Білім беру жүйесінде қазір технологиялардың сан алуан түрлері бар.

Соның бірі дәстүрлі педагогикалық технология.

Дә

стүрлі педагогикалық технологиясының басқа технологиялардан

айырмашылықтары бар

:

-

балалардың таным кабілеттері және жас мӛлшері шамамен бір деңгейді құрайды;

-

топтағы балалар құрамының әр кез тұрақты болуы;

-

ортақ жылдық жоспармен оқу бағдарламаларына,

оқулыктарға негізделген,

құрастырылған кестемен жүргізіледі;

-

балалар жылдың бір мезгілінде, белгілі бір сағатта білім алады;

-

оқытудың негізгі бірлігі

-

ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекеті.

-

оқыту барысында жоспарланған тақырып кеңінен түсіндіріледі;

-

балалар со

л тақырып бойынша білім, білік, дағдыларын игеру мақсатында жұмыс

істейді;

-

оқытуды ұйымдастыру тек тәрбиешініңнің басшылығымен жүргізіледі.

-

педагог ӛз пәні бойынша жалпы әр баланың білімін қорытындылап, бағалайды.

Дәстүрлі оқыту технологиясының тиімсіз

жақтары: дайын білімді хабарлайды, бала

орындаушы, тәрбиеші басқарушы болады.

Жаңартылған білім мазмұнының ғылыми

–

әдістемелік негізіне дамыта оқыту идеясы

алынған.

Дамыта оқытудың ерекшелігі мектеп жасына дейінгі балада білім, білік, дағдыны

қалыптастыр

удың қажеттілігін жоққа шығармайды, бірақ оқыту мен тәрбиелеу

баланың дамуын қамтамасыз ететін жағдай болуы керек дегенді басымдық етіп қою.

Дамыта оқыту

жүйесінде оның мазмұны баланың жеке бас болмысын, тұлғасын

дамытудың құралы деп қарастырылады. Ол маз

мұнды бала меңгеруі тиіс теориялық

ұғымдар мен түсініктер жүйесі, оны саналы меңгеретін жалпыланған амал

-

әрекеттер және

ұстанымдарды беріліп бейнелеуі қажет.

Дамыта оқыту технологиясы ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекетінде балаларға

тәрбиешінің қарапайым ізденг

іштік

-

зерттеушілік іс

-

әрекетін қалыптастыру тән.

Оған тән сипаттар:

-

балалардың алдына ізденуді жүзеге асыру қажеттілігін тудыру керек,

-

іс

-

әрекеттің бастапқы кезеңі

–

балалардың алдына олардың әрекет жағдайын жаңаша

талдап, оны жаңаша түсінуді талап ет

у оқу міндеттерін қою,

-

осы міндеттерді шешуді, яғни іздену іс

-

әркетін ұйымдастыру, мұнда үлгі кӛрсетуге

болмайды, сондықтан тәрбиеші балаларды іздену іс

-

әрекетіне таратуы қажет. Ол үшін екі

шартты орындау керек.

1) тәрбиеші ӛзара ізденуге басқарушы болма

й, шын мәнінде қатынасушы болу керек.

2) Ол обалалар жүргізіліп жатқан ізденуді шын мәнінде жүзеге асыру керек, оларға

дұрыс шешім кӛрсету керек.

Дамыта оқыту идеясы бойынша балаға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай

дайын үлгі берілмейді. Мақсатты ш

ешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы іске

асырылады.

Тәрбиеші

–

ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекеті үдерісін ұйымдастырушы, бағыттаушы

адам ретінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын ӛзінше дәлелдей білуге

үйретіледі. Әр бала ӛз ойын еркін білдір

іп, пікір айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптары

тыңдалынады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермейді. Дегенмен, әр бала

жасаған еңбегінің нәтижесін бӛлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін

қорытындылауға үйренеді.

Дамыта оқыту жү

йесінде тәрбиеші мен бала арасындағы қарым

-

қатынас жаңа

қағидаларға негізделеді. Олар ынтымақтастық, ӛзара сыйластық түсіністік сияқты

қасиеттер

. Бала ӛз ойын қорықпай, сеніммен айта алатындай жағдай болуын басты

назарда ұстау маңызды болып табылады.

Дамыта оқытудың мақсаты

-

ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана

меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолында баланың таным

дербестігін қалыптастырып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Дамыта оқыту

-

ойлау операциялары лог

икасы (талдау, қорытындылау және тағы басқа)

мен мектеп жасына дейінгі балалардың ізденіс әрекетінің заңдылықтарын (проблемалық

ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің және тағы басқа) ескере отырып

жасалған оқу мен оқытудың бұрыннан мәлім тілде

рін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі.

Сондықтан да кӛбінесе мектеп жасына дейінгі балаларының ойлау қабілеттерін

дамытады және сенімдерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.

Дамыта оқытудың негізі ерекшелігі

–

мектеп жасына дейінгі баланың білетіні мен

білмейтінінің арасында қайшылықтар пайда болады және проблемалары міндетті шешуге

дайын тәсіл болмағандықтан, проблемалық ситуация пайда болады, осыған орай баланың

ізденушілік әрекетімен ынтасы күшейе түседі.

Оқыту технологиялары мектеп жасына дейінгі

балалардың тұрақты жоғары

нәтижелерге қарай біртіндеп сатылай жылжуын, жаңа оқу ақпарлары мен біліктіліктерді

меңгеру мақсатына жақындау деңгейлерін әр қырынан бағалау және ӛзін

-

ӛзі бағалау

мүмкіндіктерінің туындауын қамтамасыз етеді.

Білім стандарт

ында белгіленген, білім беру бағдарламаларында айқындалған

талаптарды нақты жағдайларда жүзеге асыруға мүмкіндік беретін педагогикалық

технологиялардың бірі дамыта оқыту технологиясы.

Дамыта оқыту технологиясының мақсаттылық принципі

-

әр бір ұйымдастыр

ылған оқу

іс

-

әрекетін ӛткізуге арналған жоспарда, тәрбиеші ең бірінші мақсатын кӛрсетеді.

Сондай

-

ақ деңгейлік тапсырмалар мектеп жасына дейінгі балалардың жас

ерекшеліктері мен жеке басының дамуын ескере отырып белгілі бір мақсатта берілуі

қажет

.

Балалар

дың дамуына сай деңгейлік тапсырмалар беру әдістемесінің негізгі ұстанымы

–

оқу материалдарын мектеп жасына дейінгі баланың жас ерекшелігі мен психологиялық

ерекшеліктеріне байланысты ойлау әрекеттеріне ойластырып, саналы меңгерту.

Мектеп жасына дейінгі б

алалардың білім сапасын кӛп жағдайларда тӛмен болуы

осындай түрлі жағдайларды ескермеудің салдары деп айтуға болады. Деңгейлік

тапсырмалар мен жұмыс жасау балалардың іскерліктерін жүзеге асырады.

Осыған байланысты деңгейлік тапсырмалар беруде тәрбиеші ең

алдымен

тапсырмалардың мазмұндық жүйелігіне аса назар аударуы қажет.

Сондықтанда мектепке дейінгі мекемелерде

дамыта оқыту технологиясын

пайдаланудың орны ерекше. Тиімді қолданылған

дамыта оқыту технологиясында ойын

түрлері

тәрбиешінің түсіндіріп отырған

материалын балалардың зор ынтамен тыңдап,

берік меңгеруіне кӛмектеседі.

Ӛйткені

мектеп жасына дейінгі балалардың аңсары кӛбіне ойынға ауып тұрады.

Қызықты ойын түрлерінен кейін олар тез сергіп, тапсырманы ықыластана әрі сапалы

орындайтын болады.

Оқу

үдерістерінде ойын түрлерін балалардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне

сәйкес түрлендіріп, жаңа тақырыпты ӛткенде, ӛтілген материалды қайталағанда, білімді

тиянақтау және тексеру кезінде, яғни ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекетінің кез келген

сәтінде оқ

ыту әдісінің құралы ретінде пайдалануға болады.

Бала тек ойын ойнап қана қоймай, осы ойын арқылы білім алып, жан

-

жақты тұлға

ретінде дамиды. Дамыта оқыту технологиясында ойын тапсырмалар, ойын

-

жұмбақтар,

ойын

-

саяхаттар, ойын

-

болжамдар кеңінен пайдаланылад

ы.

Дамыта оқыту технологиясының негізгі компоненті ретінде балалардың танымдық

қызығушылығын

қалыптастыруға арналған логикалық ойындарды пайдалану мақсаты

алынады. Оған байланысты жүйенің басқа компоненттері қарастырылады: мазмұны,

ұйымдастыру

формасы,

ойын түрлері, ойын құралдары, сонымен бірге олардың ӛзара

байланысы.

Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын дамытудың негізгі

факторы олардың білімі мен дағдыларының

дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың

маңызды психикалық қызме

ттерін, ақыл

-

ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға

мүмкіндік беретін оқу процесін ұйымдастыруға байланысты. Баланың шығармашылық

қабілеті де оның ойлауы мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды. Ойлауға

үйрететін ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекетін дамы

та оқыту сабақтары деп білеміз.

Дамыта

оқытуды ұйымдастыру балаға ақыл

-

ой әрекетін меңгеруге жағдай жасау деп

қарастыру керек. Дамыта оқыту ұйымдастырылған оқу іс

-

әрекетіндегі ерекше ахуал,

тәрбиеші мен бала арасындағы ерекше қарым

-

қатынас. Тәрбиеші

бұл жағдайда дайын

білімді түсіндіріп қоюшы, бағалаушы емес, танымдық іс

-

әрекетті ұйымдастыратын

ұжымдық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің кӛзін

ашып, шығармашылығын дамытады.

Дамыта оқытуда

баланың ізденушілік

–

ойлау әрек

етін ұйымдастыру басты назарда

ұсталады. Ол үшін бала ӛзінің бұған дейінгі білетін амалдарының, тәсілдерінің жаңа

мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі керек. Мысалы мектепалды

даярлық топ балаларына «Не артық?», «Түсіне қарай ажырат

?», «Ӛз орныңды тап?»

сияқты логикалық ойындар беріледі.

12 жылдық білім беру жүйесіне кӛшуде мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық

технологияларды қолдану мүмкіндігін жүзеге асыруымыз қажет. Себебі, мектепке дейінгі

білім

–

жалпы білім беру жүйес

інің құрамдық бӛлігі ретінде маңызды рӛл атқарады,

ӛйткені оның шеңберінде баланың табиғи қасиеттері және ерекшеліктері кӛрінеді, оларды

дамытуға жағдайлар жасалады, баланың мектепке дайындығының кең кӛлемді

бағдарламасы жүзеге асырылады.

Пайдаланылған әде

биеттер тізімі

1.Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы //Егемен Қазақстан 30 қаңтар 2010ж.

2.Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті мектепке дейінгі оқыту және

тәрбиелеудің стандарты. Астана

-

2009,

-

30б.

3.

Қараев

Ж., Абықанова Б.,

Ілиясов Н. Танымдық белсенділік деңгейлері.Алматы

, 2004.

-

156 б.

4.Мухина В.С. Алты жастан мектепке барамыз.

-

Алматы,