Диагностика функциональной читательской грамотности на родном (якутском) языке.

Функциональнай грамотнас таһымын кээмэйдиир диагностическай үлэ

(3 кылаас)

ҮЛЭНИ ТОЛОРУУГА ИНСТРУКЦИЯ

Үлэҕэ тиэкистэргэ олоҕуран, сорудахтары толоруу киирэр.

Үлэни толорууга 40 мүнүүтэ бэриллэр. Ол бириэмэ иһигэр тиэкистэри ааҕыы, үлэни толоруу, бэйэни тургутар кэм киирэр.

Хас биирдии сорудаҕы болҕомтолоохтук ааҕыҥ. Ыйытыыны, сорудаҕы ;чүгэйдик өйдөөн баран толкуйдаан толоруҥ. Эппиэккитин бэрэбиэркэлэниҥ.

Үлэ толоруутугар учебнигынан, үлэлиир тэтэрээттэринэн уонна атын ыйынньык матырыйаалларынан туһаныллыбат.

Бириэмэҕитин кэмчилиир туһуттан, кыайан толорбот сорудаҕы көтүтэн кэбис. Онтон орпут бириэмэҕэр төннөн кэлэн толор.

Сорудахтары барытын толорорго сүбэлиибит, кыһан.

Ситиһиилэри баҕарабыт!

Сунтаарга «Албан аат» болуоссата арылынна (1тиэкис)

Сунтаар сэлиэнньэтигэр “Кутурҕан томторо” диэн ааттаах сэрии кыттыылаахтарын, сэриигэ өлбүт буойуттарбытын үйэтитэр монумент турбута. Ону тупсаран, кэҥэтэн 2020с. Өрөгөйдөөх Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаан Албан Аат болуоссата аһыллыбыта.

Улуу Кыайыыны уһансыбыт аҕа көлүөнэбит хорсун быһыытын бэлиэтээн, 2020 сыл улууска Үйэтитии уонна Сүгүрүйүү сылынан биллэриллибитэ. 

Кыайыыны уһансыбыт буойуттар сырдык кэриэстэригэр “Кутурҕан томторугар” ытык бэлиэни уонна умуллубат кутаа уокка сибэкки дьөрбөтүн уурдулар. Мустубут дьон биир мүнүүтэ сэрии кыттыылаахтарын кэриэстээтилэр, геройдар сырдык ааттарыгар сүгүрүнйдүлэр.

Кыайыы туһугар күн кэриэтэ олохторун толук уурбут биир дойдулаахтарбыт албан ааттара үйэлэртэн үйэлэргэ хаһан даҕаны умнуллуо, өлбөөдүйүө суоҕа. Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!

Тиэкиһи ааҕан ыйытыыларга хоруйдаа.

1.Улууспутугар 2020 сыл туох сыла диэн этэй?

____________________________________________________________________________

2.“Албат аат” болуоссата ханна тутуллубутуй?

____________________________________________________________________________

3.Бу болуоссат кимнээххэ сүгүрүйүү миэстэтэй?

____________________________________________________________________________

4.Болуоссакка ууруллубут тааҥка аатын билэҕин дуо?

_____________________________________________________________________________

_________________________________________ (2-с тиэкис)

1995 сыллаахха Кыайыы 50 сылын бэлиэтиир сылга «Кутурҕан томторо» аһыллыбыта. Мемориал икки өттүнэн өрүс биэрэгэ бетонунан, эбэтэр улахан көһөҥө таастарынан бөҕөргөтүлүөхтээх, биэрэктэн аллара түһэр киэҥ кирилиэстээх буолуохтаах диэн оҥоһуллубут. Урут дьон «Санта Барбара» диэн киинэҕэ көстөр үс аркаҕа майгыннатан бу томтору «Санта Барбара» диэн ааттыыр эбиттэр. Дьиҥинэн ити аркалар буолбатахтар. «Аркалар» улахантан эмдэй-сэмдэй куччаан бараллар уонна кэтиттэринэн синньииллэр. Утары туран көрдөххө «ааркалар» ыраатыыны биэрэллэр, эбэтэр айан аартыгын аанын көрдөрөллөр.

Маҥнайгы, иккис, үһүс «аркалар» уоттаах сэриигэ ыҥырыллан барбыт буойуттар ахсааннарын бэлиэтэ. Маҥнайгы ыҥырыыга элбэх киһи, онтон иккискэ арыый аҕыйах, үһүскэ өссө аҕыйах киһи сэрии толоонугар ыҥырыллан барбыт эбит. Онон итилэр кинилэргэ кэриэстэбил, өйдөбүнньүк бэлиэтэ буолаллар. Өссө «ааркалар» үрдүлэригэр кыра куолакаллар ыйаныахтаахтар эбит. Олор тыастара өлбүт да, тыыннаах да буойуттар кинилэри кэтэспит төрөппүттэрин, аймахтарын, доҕотторун сүрэхтэрин эймэлгэнин туоһута буолуохтааҕа. Оттон оҕолоох ийэ бэйэ-бэйэлэригэр ыга сыстыһан тураллара.бу аҕаларын, убайдарын, бырааттарын, тапталлаахтарын сэриигэ атаарыы хараастыылаах тугэнэ, инники кэскил, кэлэр кэнчээри ыччат кэхтибэт кэрэһитэ. Мемориалга 2756 сэриигэ ыҥырыллан барбыт буойун аата үйэтитиллэн турар. 1418 күн устата салҕанан барбыт уоттаах сэрии ыар сырыыларын түөстэринэн тыыран, эрэйи тэлэн, кыайыы кынаттанан, өрөгөй аргыстанан ахтылҕаннаах Сунтаардарыгар, тапталлаах дьонноругар эргиллэн кэлбиттэрэ 780 буойуттар. Кинилэргэ сүгүрүйэбит. Иккис Аан дойду сэриитигэр тахсыбыт алдьархайы, өлүүнү–сүтүүнү, алдьаныыны хаһан да умнумуоҕуҥ!

1.Бу тиэкискэ сөптөөх аатта тал:

1.Ааркалар.

2.«Кутурҕан томторо» мемориал тас көстүүтэ.

3.Сүгүрүйүү болуоссата.

2. Сорудахтары толор. Ыйытыыларга хоруйдаа:

1.Сэриигэ барбыт хас буойуттарбыт эдэркээн олохторун толук биэрэн кыргыһыы толоонугар хаалбыттарай? Суоттаан бил, эппиэтин суруй.

2. Сэрииттэн улуустарыгар кыайыы көтөллөөх төннөн кэлбит буойуттарбытыттан билиҥҥи кэмҥэ саастарыгар сылдьар Яковлев Петр уонна Мартынов Дьокуускай куораккка сиэннэригэр олороллор. Хас буойун 80 сыллаах 80 сыллаах 8б8л86йгэ тиийбэтэҕин суоттаан бил. Эппиэтин суруй.

3.“Кутурҕан томторун” дьон тоҕо Санта Барбара дииллэр эбитий?

_____________________________________________________________________________

4.Ааркалар тугу көрдөрөллөрүй?

_____________________________________________________________________________

5.Хаартысканы болҕойон көрөн ааптар үлэтигэр толкуйдаабытыттан туох ситэ оҥоһуллубатах эбитий?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

6.Оҕолоох ийэ уобарастара тугу көрдөрөрүй?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Владимир Игнатьев мемориал ааптара (3-с тиэкис)

Мемориал ааптара биһиги биир дойдулаахпыт Игнатьев Владимир Никифорович буолар. Кыра эрдэҕиттэн уруһуйдуурун олус сөбүлүүрэ эбит. Талааннаах уол Москва уобалаһыгар Абрамцево куоракка В. М. Васнецов аатынан художественно-промышленнай училищены бутэрбит. Биллиилээх худуоһунньук, оформитель, дизайнер буола үүнэн тахсыбыт. Владимир Никифорович олоҕун устатыгар элбэх кэрэ тутуулары, комплекстары айбыта-туппута. Саха Сирин аан дойдуга биллэрбит киһи буолар. Саха өрөспүүбүлүкэтин былааҕын, дьаралыгын (гербэтин) ааптардарыттан биирдэстэрэ кини буоларынан биһиги Сунтаардар киэн туттабыт.

«Кутурҕан томторун» оҥорууга талааннаах архитектор, көмүс, мас ууһа Григорий Николаевич Саввинов илиитинэн тутан-хабан оҥорбут, сыралаахтык үлэлэспит, тутууну салайбыт. Белоруссияттан үлэлии кэлбит В.И.Милишкевич 24 киһилээх биригээдэтэ мемориалы туппуттара. Талааннаах көмүс ууһа, тойуксут, үтүөкэн оһуохайдьыт, Сунтаар норуодунай тыйаатырын артыыһа Василий Устинович Николаев 2756 буойуттар ааттарын дюралынан кутан үйэтиппит үтүө өҥөлөөх. Өйдөбүнньүк оҥорон бэйэлэрин суолларын хаалларбыт дьоммутугар барҕа махтал!

1.Тиэкис ис хоһоонунан үс ыйытыыта толкуйдаан суруй.

1.____________________________________________________________________________

2.____________________________________________________________________________

3.____________________________________________________________________________

2. Этиилэри ситэр.

Ким да __________________, туох да __________________!

Кыайыы күнэ – кыайыыны уһансыбыт буойуттарбыт хорсун ______________________ киэн туттуу уонна дойдуларын көҥүлүн иһин сэрии хонуутугар _____________ _______________ кэриэстиир ытык күн!

Аҕа дойду сэриитигэр Кыайыы символа ________________өҥнөөх былаах буолар.

Үгүс сыллар ааhыахтара, ол эрээри Улуу Кыайыы туhунан сырдык ___________ үйэ саас тухары _______________________!.

3.Анал байыннай дьайыыга олохторун кэрэйбэккэ хорсун (геройдуу) быһыыны көрдөрбүт киэн туттар биир дойдулаахтарбытын ааттаа.

_____________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Функциональнай грамотаны үөскэтиигэ диагностическай үлэ уратыта.

Диагностическай үлэ анабыла.

Диагностическай үлэ 3 кылаас үөрэнээччилэрэ функциональнай грамотаҕа таһымнарын быһаарарга ананар. Федеральнай государственнай үөрэх стандартыгар, начальнай үөрэхтээһин сүрүн программатыгар сөп түбэһиннэрэн оҥоһулунна.

Диагностическай үлэ структурата уонна ис хоһооно

Диагностическай үлэ бэриллэр 3 тиэки7инэн сорудахтардаах. сорудах баар. Предлагаются задачи с выбором, задача на установлению, задача на установлению последности, задача с краткой эппиэт (где требуется В краткой форме в предложенном месте), задачи на исполнение арифметических действия с величинами (единица времени), задача на исполнение величин (единица времени), задача на определению Горизонт и ориентирование по карту.

Сорудаҕы толорууга уонна сыаналааһыҥҥа рекомендация

Үлэ туолуутугар муҥутуур баал – 19

Тиэкиһи ааҕар дьоҕуру уонна өйдөөһүн таһымнарын быһаарыы.

Сунтаарга «Албан аат» болуоссата арыллынна. https://sakhaday.ru/news/bala-an-yyyn-3-k-n-ger-uluusput-kiiniger-alban-aat-boluossata-aryllynna?from=copy

Үлэни оҥордо Данилова Е.П. В.Г.Павлов аатынан

Сунтаар алын сүһүөх учуутала.