Доклад на тему: "Хаталаны уьстюнде иш гёрюв (оьз сынавундан)".

Хаталаны уьстюнде иш гёрюв (оьз сынавундан).

Школаны аслу борчларындан бириси болуп, къумукъ адабият тилни ва языв формаларын яхшы билеген культуралы адамланы гьазирлемек масъаласы токътагъан.

Тюз сёйлев - адамны культура даражасын, пикруларын ачыкъ - аян этип айтып бажарагъанлыкъны гёрсетеген аламатларындан бириси. Оьсюп гелеген наслуну тюз сёйлевге, тюз язывгъа уьйретмек учун бары да шартлар болдурулгъан, программада яшланы тил культурасын оьсдюрювге бакъгъан тергев артдырыогъан, школаларда факультатив дарслар юрютмек учун шартлар яратылгъан. Бу ишде печать радио да агьамиятлы роль ойнай.

Яшларда авуз ва языв тилни мердешлерин болдурмакъда ва беклешдирмекде аслу ишлер, озокъда, биз, ана тил дарсланы муаллимлени уьстюне тюше. Биз сегиз йылны ичинде авуз ва языв тил нормаларын яхшы билеген, тил культурасы оьсген адамланы гьазирлеме герекбиз. Муаллим (касбуну кёп сююп танглагъан сонг) яшланы адабият тил де тюз сёйлемеге, таза язма уьйретеген бары да чараланы гёрмеге борчлу.

Яшланы языв тилин оьсдюрювде ишлев аслу роль ойнай.

Гьали мен шогъар байлавлу оьзюм этеген ишни гьакъында сёйлежекмен. Бу ерде башгъа уллу янгылыкъ ёкъ, айтагъаным, шо ишге байлавлу методиканы талажарын кютемен. Мисал учун бугюн класланы биринде тергев иш этилди. Мен артгъа салмагъан кюйде, уьйде шо ишлени тергеймен ва класгъа хас хаталаны токъташдыраман, демек, кёп яш бир йимик хаталаны къайда, къайсы сёзде йиберген. Сонг хаталаны уьстюнде ишлемек учун ( тергев ишлени анализ этмек учун дарсгъа гьазирлик гёремен). Хаталаны уьстюнде иш гёрюв дарсым тюпде мен эсгерген плангъа гёре юрюле.

1. Яшлагъа тергев ишни гьасиллерин билдирив.

2. Доскада класгъа хас хаталаны уьстюнде иш гёрюв.

3. Оьзбашына яшланы оьзлени хаталарын уьстюнде иш гёрювю.

Гьали мен оьрде эсгерип гетген планымны биринчи пунктуна гёре (ол яшлагъа тергев иш гьасиллерин билдирив эжди дагъы). Шо берилген билдиривню де этген сонг (болгъан чакъы шону мен къысгъача этмеге къарайман заманны алмасны учун). Этилген ишге общий (умими) къыймат беремен, демек, алда языогъан этилген ишлер булан тенглешдиргенде муну не йимик яхшы янына натижалары бар, осал буса, не ягъындан кемчилиги бар – шону эсгеремен. Булай алгъанда къайсы яш макътавгъа лайыкълыдыр, къайсы яш кёп энишлей бара, шолагъа тийишли насигьатлар берип, гележекде орфографияны ( грамматика тюзъязыв бёлюгюне не йимик бёлюклерине тергев берме герекни де айтып, язылгъан ишден нече яшгъа «оьр къыймат», нече яшгъа «яхшы къыймат», нече яшгъа « орта къыймат», сонг да нече яшгъа « осал къыймат» салынагъанны билдиремен.

Хаталаны уьстюнде ишлев дарсны аслу мурады мени учун - тергев ишде, демек шону текстинде айры – айры сёзлени язылышында къойгъан хаталаны тюзлеп къоймакъ тюгюл яшланы шо хаталар къайсы правилагъа байлавлу къоюлгъан, гележекде шоланы алдын алмакъ учун не этме герек деген ойгъа гелтиремен ва шо правилагъа байлавлу мисаллар гелтирме оланы уьйретемен. Шо саялы да класгъа хас хаталаны уьстюнде ишлевшге, ким шо сёзде къойгъан хата, ким къоймагъан, ким не къыймат алгъан шолагъа къарамай, бары да яшны къуршайман.

Доскада хаталаны уьстюнде иш гёрювге этилеген ишлер хаталаны нечик тюзлемеге герек деген затгъа мисал болуп токътай. Шогъар гёре де доскада этилеген ишни, бары да яш бир йимик, тептерлеринде де этмеге герек. Шо буса олагъа отфографияны беклешдирме кёмек эте.

Мен оьрде эсгерген эдим. Тергев иш этип, артындагъы дарсда хаталаны уьстюнде иш гёрмек учун гьазирлик гёремен деп. Бу ерде сорав бермеге ярайсыз. « Неге артындагъы дарсда?» - деп. Ону себеби де шулай. Арадан заман гетсе, яшлар текстни унута, ондан къайры да, (бизде школада охуйгъандан берли) яшны о/а гьарпларыны язылыша байлавлу шекленивлери бола. Шо саялы да ишлени тергеп, дагъы гелеген дарсымда хаталарыны уьстюнде иш герме болагъан кюй этемен.

Хаталаны уьстюнде иш гёрювде тергев ишлер булангъы тептерлени яшланы къолуна къачан берсе яхшы деген сорав тувулунма бола, демек класгъа хас хаталаны уьстюнде ишлегинчему, яда ишлеп битген сонгму. Шону ихтиярын мен оьзюм чечемен, сиз де оьзюгюз чечигиз. Мисал учун, мен мени оюма гёре сонг беремен. Класгъа хас хаталаны уьстюнде ишлейгенде доскада анализ этмек учун 6 - 8 класлагъа хас хаталаны гёз алгъа тутаман. Тергев ишлер булангъы тептерлени уьлешегенде иш заманын тас этивсюз негьакъ юрюлмесин учун, оланы яшланы олтурагъан ерлери булан этип саламан, бир – бирини уьстюне. Шолай этмесе класда кёп чап – чуп этме тюше.

Булай этмеге де ярай. Яшланы олтурагъан кююне гёре тептерлени бёлюп ( мисал учун 1, 2, 3 нчу сыдырывгъа гёре) алдагъы парталагъа саласан, алда олтургъан яшлар оьзленикин алып, артгъа бере юрюйлер. Шу ерде муаллимге де бираз рагьатлыкъ тувулуна.