МКОУ «Амушинская СОШ им.Гаджимурадова М.Т.»
ОО МР «Хунзахский район».
Доклад
на тему: «Обучение выразительному чтению на уроках родной литературы»
Учитель: родного языка и литературы
Магомедова П.Г.
Пасих1го ц1ализе ругьун гьари.
Пасих1го ц1ализе ругьун гьариялъул тарбия ва лъай щвеялъе к1удияб к1вар буго. Пасих1го ц1ализе ругьунлъиялъ кумек гьабула литератураялъул бищунго лъик1ал асарал гъваридго рич1ч1изе, гьелъ г1енеккулесе рак1алъе ва пикруялъе к1очонареб асарги гьабула.
Пасих1аб ц1али кола эстетикияб тарбия кьеялъул камилаб алатлъунги. Ц1алдохъабазе лъик1аб пасих1аб ц1алиялъухъ г1енеккизе бокьула.
Пасих1го ц1алиялъул гьадинал алатазде к1вар кьезе ккола:
лъалхъи
логикияб ударение
интонация.
Ц1алулаго лъалхъи гьабизе ц1алдохъаби байбихьул классаздаго ругьун гьарула. Г1емерисеб мехалъ лъалхъи гьабиялъе г1аламаталлъун лъалхъул ишараби рук1уна. Халат бахъараб лъалхъи гьабула т1анк1алдаса, тиреялдаса, суалияб ва ах1ул ишарабаздаса хадуб; къокъабго лъалхъи гьабула запятаялдаса, т1анк1гун запятаялдаса, к1ит1анк1алдаса хадуб.
Амма цо-цо бак1азда лъалхъул ишара бугониги, лъалхъи гьабизе кколаро. Масала, гьоркьор кколел раг1аби. Гьел хъвалаго т1езарула, амма ц1алулаго лъалхъи гьабуларо.
Жеги зах1малъула киналг1аги ишараби гьеч1еб бак1алда лъалхъизе ц1алдохъаби ругьун гьаризе. Гьединаб лъалхъи гьабич1они, предложение бат1ияб маг1наялда бич1ч1изеги бегьула.
Коч1олаб каламалъулъ гьабулеб лъалхъи гьелъие хасаб бук1уна.
Мухъалда 11 слог бугеб коч1ол 6-абилеб ва 11-абилеб слогалда хадуб лъалхъи гьабула.
Коч1олаб гуреб тексталдаги учителасда бигьаго рихьизаризе к1ола калам жидеде рикьулел къот1елал.
Каламалъул гьединал къот1елазде предложение бикьи бухьараб буго ударениялда.
Логикияб ударениялъулгун ц1алдохъабаца ц1алиялъул дарсазда гуребги, грамматикаялъул дарсаздаги лъай-хъвай гьабула синтаксис малъулаго.
Суалиял предложениязул кумекалдалъун ударение т1аде кколеб раг1и бат1а гьабизе ц1алдохъаби бигьаго ругьун гьаризе бегьула.
Литературиял асарал малъулаго интонациялде ц1ик1к1ун к1вар кьезе ккола. Ц1алулесул асаралъулгун рек1елаб гьоркьоблъи бук1инабизе ккола.
Маг1наялде балагьунщибаб асаралъе батизе кола гьеб ц1ализе мустах1икъаб къаг1ида, бакъан: аваданго, х1алуцун, пашманго, къваридаб асаргун. Щибаб асаралда гъорлъ ратула бат1и-бат1иял къаг1идабаздалъун ц1ализе кколел бак1ал.
Текст пасих1го ц1ализе х1адур гьабулаго, учитель живго лъик1 х1адуризе ккола.
Мух1канго лъазарун рук1ине ккола асаралъул художествиял ва гьелъул мац1алъул масъалабиги.
Сундасаго цебе учителасул жиндирго ц1али бук1ине ккола пасих1аблъун ва ц1алдохъабазе мисалияблъун.
Ц1алдохъаби пасих1го ц1ализе ругьун гьаризе кола кидаго
1. учителас текст ц1алулаго
2. ц1алдохъабаз жидецаго ц1алулаго
3. х1асил бич1ч1изабулаго
4. анализ гьабулаго
5.гьоркьо-гьоркьоса бак1ал ц1алулаго
Цин лъик1 ц1алулел лъималазда ц1ализабуни лъик1аб бук1уна. Щибаб дарсида гьарулел х1алт1абазде т1адеги пасих1го ц1алиялъе хасаб заман кьезеги бегьула.
Ц1алдохъабазул гъира ц1ик1к1инабиялъе г1уц1изе бегьула:
1. цояс ц1али
2. ролазде бикьун ц1али
3. классалъго цадахъ ц1али
Лъик1аб х1асил кьола класс тун къват1ибехун гьарулел х1алт1абазги: конкурсал, вечерал, диспутал.
Пасих1го ц1алиялъул ругьунлъаби рухьарал руго коч1олал ва прозаялъул аласарал рек1ехъе лъазариялда.
Рек1ехъе асарал лъазарулелъул сипат ургъун цебе ч1езабизе к1везе ккола.
Пасих1го асар ц1алиялъе к1вар бугеб лъун кола словарияб х1алт1иги. Гъалат1ал ккезе бегьулел г1адал раг1аби асар ц1алилалде бит1ун ц1ализе лъазаризе ккола.
Цо-цо ц1алдохъабаз рагьукъал гьаркьал мекъин рухьинарула.
Авар мац1алда рагьукъал гьаркьал рикьула рахъулеб бак1 х1исабалда 9 группаялде, рахъулеб куц х1исабалда 4 группаялде.
Байбихьул классаздасанго лъимал гьедин ругьун гьарун рач1ани лъик1аб бук1уна, масала: гьабила, босила.
Лъимал текст ц1алулеб мехалъ бит1ун х1ухьел босизе ругьун гьаризе ккола.
633
84 927 
