Р.И.Константинов аатынан Амма орто оскуолата
НПК «Константиновскай ааҕыы»
Дакылаат
««Сахалартан бастакы социалистическай
Үлэ Геройа-
Роман Иннокентьевич Константинов»»
Толордо: Матвеева Лена
4 кылаас үөрэнээччитэ
Салайааччы: Попова Л.П.
Мындаҕаайы 2024с
Ааспыт үйэҕэ үлэһит дьон кэлэр кэнчээри ыччаттарын сырдык, байылыат олохторун туһугар эт бэйэлэрэ эрэ этэҥҥэ буолалларын аахсыбакка, бары күүстэрин-күдэхтэрин, билиилэрин-көрүүлэрин, сатабылларын түмэн, олохторун бүтүннүүтүн үрүлүйэр үлэҕэ анаабыттара. Биир оннук киһинэн буолар биһиги Мындаҕаайыбытыгар төрөөбүт, үлэлээбит-хамнаабыт Роман Иннокентьевич Константинов.
Бу төһүү үлэһит киһи сылгы иитиитинэн эрэ дьарыктаммыт киһи быһыытынан буолбакка, уһанар, ону-маны оҥорор, тута-хаба сылдьар киһи, сатабыллаах хаһаайын быһыытынан оҕолорго билиьиннэриэхтээпин диэн сыалтан улэбин са5алаатым.
Мин соруктарым:
• Герой Р.И.Константинов туһунан литератураны билсии;
• хаартыскалары булуу;
• хомуйбут матырыйааллары түмэн дакылаат суруйуу, о5олорго
иһитиннэрии.
Р.И.Константинов туһунан
Саха Республикатын бастакы Социалистическай Үлэ Геройа Роман Иннокентьевич Константинов I Бологур нэилиэгэр быстар дьадаҥы ыалга 1896 сыллаахха Бокуруоп күн, алтынньы 14 күнүгэр сүүрбэһис оҕонон төрөөбут. Кинилэр бииргэ төрөөбүт 25 оҕо эбиттэр. Онтон биэс эрэ оҕо хаалбыт. Аҕата Лөгөнтөй Арамаан биэс саастааҕар өлөн кинини эбэтин аахха ииттэрэ биэрбиттэрэ. Тулаайах дьыл5аламмыт оҕо үөрэх диэҥҥэ үөрэммэтэҕэ. Уол үлэҕэ үөрэнэн тулуурдаах, буһуу үлэһит буолбута. 18 сааһыгар эт саастыы Дария Егорованы кэргэн ылбыта уонна 63 сыл бииргэ өйөнсөн олорбуттара. Кинилэр 1925 сыллаахха кыыс оҕоломмуттара, онтон сэрии сылларыгар уонна ол кэннэ тулаайах хаалбыт биэс оҕону иитэн-үөрэтэн атахтарыгар туруорбуттара.
1931 сыллаахха дойдутугар дьонун-сэргэтин мунньан, Константинов беле5е дэнэр тумсууну-колхоьу тэриммитэ. Ити кэмтэн ылата сылгы иитиитигэр куускэ ылсан улэлээьинэ са5аламмыта.
Сылгыны септеех, учугэй аьылыгынан хааччыйар улахан суолталаах. Сылгы хаьар, мэччийэр сирдэрин сыллата уочараттаан ертееьун ыытан ыраастыыр. Мэччирэн ото сыл аайы мунньуллан ланхаран хаалар, ону сылгы учугэйдик сиэбэт, итинтэн тэптэрэн ырыганныыр, биэ кулуннааьына элбиир Ол инниттэн саас, ирэрин а5ай кытта, ертееьуну куускэ ыытар. Уу ылар намыьах сирдэрин эрдэ оттуур, оччотугар куьуеру кэнчээри елгемнук уунэр, мэччирэн тупсар. Арамаан 40 сыл сылгы иитиитинэн дьарыктаммыта. Итинтэн 11 сылын биирдэм хаһаайыстыбаҕа, 29 сыл коллективнай хаһаайыстыбаҕа үлэлээбитэ. Күүрээннээх үлэтин туоһута, кини 1948 сыллаахха Социалистическай Үлэ Геройун аатын ылыыта, Ленин орденынан уонна «Сиэрпэ уонна Өтүйэ» Кыһыл Көмүс Сулус медалынан наҕараадаламмыта буолар. Саха сириттэн бастакы Герой сылгыһыт 1937 сыллаахтан бу идэни талан ылбыта. Кини салайар биригээдэтэ 1945 сылтан саҕалаан добуоччу ситиһиилэнэн барбыта. Ити сыл кулун дьыалабыай тахсыытын 94,4%-ҥа тириэрдибитэ. Онтон эһиилигэр 95,5 бырыһыанынан хапсыбыта уонна 1947 сылга 100% буоларын ситиспитэ. Кини бу сыл 55 биэттэн 55 кулуну ылбыта.
Арамаан пенсияҕа 62 сааһыгар 1958 сыллаахха тахсыбыта. Ытык киһи 1994 сыл тохсунньу 4 күнүгэр 98 сааһыгар Орто дойдуну кытта ситимэ быстыбыта.
Бочуоттаах сынньалаҥҥа да олордор
Роман Иннокентьевич төһө да бочуоттаах сынньалаҥҥа олордор, син биир үлэлии-хамсыы, түбүгүрэ сылдьара үһү. Ол курдук эбии төлөбүргэ сайынын оттоон колхозка туттарар эбит. Манна кини күтүөтүн, сиэттэрин барыларын таһаарара, үлэлэтэрэ. Уонча сыл устата сайын ахсын 10-нуу тонна оту туттарара. «Сорох сылларга 100-200 тоннаҕа тиийэ оттоппут чахчылардааҕа” - диэн сиэн балта РаисаДмитриевна Иванова суруйбут эбит. Арамаан 92 сааһыгар диэри оттообут. Ону таһынан ходуһа бөҕүн-сыыһын ыраастыра, күрүө тутара, өрөмүөннүүрэ үһү. 96 сааһыгар диэри, аргыыйдык лэппэҥнээн, ходуһатын киирэн ыраастаан тахсара үһү.
Сиэттэрин, хос сиэттэрин үөрдээри, сайын аайы Мындаҕаайы эбэҕэ илимниир, туулуур эбит. Сохсолоон куобах бөҕөтүн киллэрэ үһү. Онтон күһүн муус үрдүнэн балыктааһыны тэрийэн дьоҥҥо үтүөнү оҥороро. Муҥханы күһүн эрдэ абырахтаан бэлэм оҥороро.
Афанасий Петрович Ефимов суруйбутугар, Арамаан бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан да баран, син биир үлэлиир киһи курдук туттан-хаптан, сүгэлэнэн-күрдьэхтэнэн тыа диэки бара турара үһү. Онно кини сыарҕа сыҥааҕа ылар эбит. Онтукатын кыра сайылык дьиэтигэр кыһын ортотугар диэри оҥорон, ким наадыйарга биэрэрэ, көлөһүн суруттарара. Талах олоппоһу, хотон күрдьэҕин оҥорон абырыыр эбит. Биһиги нэһилиэккэ олорор Николай Григорьевич Михайлов аҕатынаан Киргиэс оҕонньордуун элбэхтэ бииргэ уһаналлар эбит. Иккиэн туу, сыарҕа оҥороллоро.
Дьиэтигэр биирдэ олорон ылбат, куруук тугу эрэ үлэлии сылдьара үһү. Саас халлаан сылыйдар эрэ таһырдьа тахсан уһанара, көлө тэриллэрин, күрдьэҕи оҥороро, хотуур уктуура, кыраабыл тиистиирэ. 97-с хаарыгар дьиэтин таһыгар мас хайытан чөмөхтүү сылдьар буолара үһү.
Ону таһынан Арамаан сибэккини олус сөбүлүүрэ үһү. Оттоон кэлэн иһэн сибэкки үргээн кэлэр эбит. Оннооҕор бэйэтэ дьиэтин таһыгар олордоро үһү. Сыһыыттан түөрэн аҕалан эмиэ олордор эбит. Кини кэрэҕэ, сырдыкка талаһыыта мантан да көстөр.
Түмүк
Улэ – дьоруой оҥорбут киһитинэн 98-гар диэри, үлэлээбит-хамсаабыт Роман Иннокентьевич Константинов буолар. Кини олоххо талаһыыта, үтүө-сэмэй майгына, дьүккүөрдээх үлэтэ биһиэхэ холобур буолар. Ытык киһибит сылгы иитиитинэн эрэ дьарыктаммыт киһи буолбатах, барыга-бары сатабыллаах, дьоҕурдаах эбит. Сааһырдым, кырыйдым да диэбэккэ куруук тугу эрэ оҥоро, тута-хаба сылдьара үһү.
Быйыл биһиги нэһилиэкпитигэр сылгыһыт Арамаан125 сылынан дэриэбинэҕэ киирии аарказа скверын саҥардан туппуттара.
Роман Иннокентьевич Константинов аатын сүгэр оскуолаҕа үөрэнэрбинэн киэн туттабын, кини олорон ааспыт олоҕо, килбиэннээх үлэтэ, эйэҕэс майгына биһиэхэ, кэнчээри ыччакка, өйдөбүнньүк буолуоҕа диэн бигэ эрэллээхпин.
203
162 144 
