Доклад учащегося "Былыргы түүрдүү тыл, сурук- бичик" (Саха филологиятын секцията)

Саха Республикатын Үөрэҕин Министерствота

Бырааттыы Боескоровтар ааттарынан Сургуулук орто оскуолата

Улуустааҕы «Инникигэ хардыы» научнай- практическай конференция

Былыргы түүрдүү тыл, сурук- бичик

( Саха филологиятын секцията)

Үлэни оҥордо: Бырааттыы Боескоровтар ааттарынан Сургуулук

орто оскуолатын 6 кылааһын

үөрэнээччитэ Семенова Элина.

Салайааччы: Ксенофонтова Л.А.

саха тылын уонна литературатын учуутала.

2018

Киириитэ

Тыл- кэпсэтии туттуга уонна өй- санаа өргөһө. Общество олоҕор тыл олус наадалаах: тыла суох общество да, общественнай сайдыы даҕаны суох.

Саха тыла- саха норуотун культуратын тас быһыыта. Киниэхэ саха норуотун историческай үөрүйэҕэ, өйө- санаата көстөр. Үгүс өттүгэр хайа да тыл чороҥ соҕотох буолбат, уруулуу тыллардаах буолар. Саха тыла түүрдүү тыллары кытта уруулуу. Урукку Сэбиэскэй Сойууска барыта 25 түүрдүү тыл киирэрэ: казах, узбек, киргиз, татар, чуваш, азербайджан, тыва, хакас, гагауз тыллара уо.д.а. Саха тыла ити тыллары барыларын кытта былыргыта биир төрүттээҕэ сабаҕаланар. Ол гынан баран билиҥҥи туругунан атын түүрдүү тыллартын барыларыттан улаханнык туспатыйар, ыкса чугастыы тыла суох, онон ойуччу миэстэлээх. Ордук үгүс ахсааннаах түүрдүү тыллаах омугунан Турция олохтоохторо- туроктар буолаллар.

Түүр тыллаах омуктар бэйэ- бэйэлэрин судургутук өйдөһөллөр, көҥүл кэпсэтэллэр. Академик В.В.Радлов түүр тылын сыһыатынан аттаабыта. Бу өттүнэн чуваш уонна саха тыла атыннаах, тоҕо диэтэххэ кинилэр тылларыгар уратыта элбэх. Түүр тылларыттан эрдэ тэйсибиттэрэ.

С.Е.малов маннык суруйбута, түүрдэр «…языки по этим памятникам представляют собой результат очень большого развития и, таким образом, можно с несомненностью предположить, что тюркские языки, которые мы знаем и которые мы без особого труда могли бы понять, т.е. тюркские языки в настоящем их, известном нам, составе и теперешней конституции были за несколько веков до нашего летоисчисления, веков за пять! Уходить же дальше, в глубь веков, в историю тюркских языков нам не позволяет наше знание, или лучше сказать, - наше незнание. Разумеется, и дальше, в глуби веков, были тюркские языки, но их мы со своим теперешним знанием не поняли бы». ( Антонов Н.К., 1994., с.12). Ситэ үөрэтиллэ илик элбэх. Өбүгэлэрбит тылларын- өстөрүн, историяларын чинчийии наада. Тыл- мук күндү баайа. Төрөөбүт тылбыт баай байҕалыгар тиксэн, омук быһыытынан уратыбытын үөрэтэр наадалаах.

Үлэ сыала: Түүр тылын чинчийии, үөрэтии, билии.

Үлэ соруктара:

Үлэ сыалын ситиһэргэ маннык чопчу соруктар тураллар:

• Туһааннаах литератураны ааҕыы, кылгатан бэлиэтэнии.

• Үлэ түөрүйэтэ буолар кэрчиктэри булуу, наардааһын.