Дүйнө тарыхы презентация

Тема: Кытай XIX - XX к. башталышында

Сабактын максаты

Билим бер үү ч ү л ү к

• Кытайдын «ачылышы» жана анын кесепеттери
• Тайпиндер к ө т ө р ү л ү ш ү
• « Ө з кубатын артыруу» саясаты жана «Ж ү з к ү нд ү к» реформа
• Ихетуандар к ө т ө р ү л ү ш ү жана анын жыйынтыктары

Ө н ү кт ү р үү ч ү лук

• Терминдер, даталар, карта менен ишт өө к ө нд ү мд ө р ү н ө н ү кт ү р үү
• Суроолорду т үзүү жана ага жооп бер үү к ө нд ү мд ө р ү н ө н ү кт ү р үү
• Элдин алдында чыгып с үй л өө к ө нд ү мд ө р ү н ө н ү кт ү р үү

Тарбиялык

• Кытайдын «ачылышынын» мисалында патриоттулукка

жана сабырдуулукка

2. Тайпиндер к ө т ө р ү л ү ш үнүн мисалында адам укуктары сыйлоого

3. «Жүз күндүк» реформанын мисалында жамаатчылдыкка

4. Ихетуандар мисалында эр журөктүүлүккө жана баатырдыкка тарбиялоо

Кытай XIX к. - XX к. башталышында

Бул учкул с ө зд ү н маанисин

чечмелегенге аракет кылгыла

Бул учкул с ө з биз кылуучу мезгилдеги Кытайдын эл аралык саясий абалын м ү н ө зд ө йт

XVIII к. Кытайдын башкаруучу маньчжур династиясы европалыктардын

ашыкча таасиринен корко башташкан. Коңшу өлкөлөрдөгу европалыктардын

агрессивдүү колониялык саясаты жана коомдун салтуу баалуулуктарын сактоо үмүтү

Кытайды «обочолонууга» алып келген

Европалыктар алгач кытайлыктар менен жалгыз –

Гуанчжоу порту аркылуу гана соода ж ү рг ү з ү п келишкен.

Ө лк ө д ө н жибек менен чай ташып кетишкен. Бирок бул товарлар европалыктарга ө т ө кымбатка т ү шк ө н.

Кымбат баалуу металл менен т ө л өө г ө туура келген.

Кытай менен болгон чыгашалуу соода барынан мурда Улуу Британияны канаатандырган эмес. Ошондуктан англичандар Кытайдын жергиликт үү калкынын ө зг ө ч ө кызыгуусун жараткан товарды табышкан. Бул ө т ө коркунучтуу банги зат – опиум болгон

Ө лк ө д ө опиум чег үү н ү н к ү ч ө ш ү

чыныгы алааматка айланып, ө лк ө н ү н

финасылык системасын бузган.

Анткени опиумди к ү м ү шк ө сатып алышкан

Биринчи опиум согушу 1840-1842-ж.ж. болгон

Согуш Кытайдын женилиши менен

аяктаган

• Улуу Британия Кытайдын негизги

портторунда пошлинасыз соода

ж ү рг ү з үү укугун алган

2. Кытай контрибуция т ө л ө г ө н.

3. Гонконг Анлия колониясына айланган

Экинчи опиум согушу 1856 -1860 - ж.ж. болгон. Анын себеби - англичандардын

Кытай менен келишимди кайра кароону талап кылуусу болгон. Франция менен

АКШ анличандар тарапта болушкан. Кытай кайрадан же ң илип калган

Кийинки тынчтык келишими

Кытай ү ч ү н андан бетер оор

болгон:

• Кытай аймагында европалыктардын

эркин котор ү л ү п ж ү р үү с ү н ө

- Янцзы дарыясынын жээктеринде эркин

соода ж ү рг ү з үү г ө

• Опиум сатууга
• Пекинде элчилик ачууга
• Анличандар менен француздардын Кытай мыйзамдарына

баш ийбей коюусуна, жергиликт үү мыйзам менен соттолбоого

уруксат берилген

Кытайлыктардын опиум согуштарында же ң ил үү с ү н ү н негизги себеби – экономикалык жана техникалык ө н ү г үү жагынан европалыктардан арта калуусу болгон.

Бул айырмачылык эки ө лк ө н ү н армиясын салыштыруудан эле ачык к ө р ү н ө т

Кытайлыктардын джонок деп аталган жыгач кемелери парус менен ж ү рг ө н

Европалыктар сууда параходдор менен с ү з ү п ж ү р ү шкон

Кытай армиясынын негизги курал жарактары – орто кылымдагы жаа, кылыч, найзалар болгон

Опиум согуштары император бийлигин алсыздандырган.

Эл чиновниктерге баш ийбей, салык т ө л ө б ө й жатышты.

Нараазычылык жердин жетисиздигинен да к ү ч ө г ө н. XIX к. башында

Калктын саны 180 млн болсо, ортосунда 400 млн го чейин ө ск ө н.

Дыйкандардын жер ү л ү шт ө р ү кыскарган. Жердин 2/3 б ө л ү г ү н

помещиктер ээлеген. Дыйкан ижара алган жердин т ү ш ү м ү н ү н

жарымын помещике берген, мамлекетке салык да т ө л ө г ө н.

Кытай коомчулугун негизин конфуциан идеялары т ү зг ө н. Анын манызы – акылман

башкаруучунун алдында коомдун ар т ү рд үү

катмарларынын жашоосунда гармонияга

жетиш үү болгон. Тилекке каршы, Цин империясы бул идеялга дал келбей калган.

Жашыруун коомдор т ү з ү л ө баштаган.

Нанкин

1850-1864-ж.ж. Тайпиндер к ө т ө р ү л ү ш ү болгон.

Жетекчиси айылдык мугалим Хун Сюцюань

эле. Ал «Тайпин-тяньго» - «Жалпы жыргалчылыктын асман мамлекетин» курууну ниет кылган. Ал жалпы жыргалчылыкка, конфуций идеясы менен христиан моралын бириктир үү г ө аракет кылган. К ө т ө р ү л ү шч ү л ө р т ү шт ү кт ө г ү Нанкин шаарын басып алышып, аны борбор кылышкан.

1864-жылы к ө т ө р ү л ү ш басылып, 20-30 млн го жакын адам курман болгон.

1861-1908-ж.ж. Кытайды императрица Цыси башкарып турган. Анын

тушунда бир канча жаш императорлор алмашып, Цыси аларга насаатчы

( регент) болгондуктан, чыныгы бийлик дайыма анын колунда болгон.

Максаты:

Батыш технологиясын

ө зд ө шт ү р үү , алдынкы

илим жетишкендиктерин

колдонуу

• Тышкы иштер министирлиги

т ү з ү лг ө н

2. Аскердик заводдор, кеме куруучу

жайлар,

3. Темир жолдор курула баштаган

4. Телеграф линиялары жана почта

байланыштары т ү з ү л ө баштаган.

5. Газеталар чыга баштаган

Ө лк ө н ү модернизациялаштырууда бийликтин так программасы болгон эмес.

Ага коррупция менен бюрократия да тоскоолдук кылган. Императрица Цыси

ө зу аскер-дениз флотуна жумшалуучу каражатка, ө з ү н ө шаардан сырткары сарай

курдурган. «Чириген дарак отунга, акмак адам башчы болууга жарабайт» - деп

айтылат кытай макалында

Интеллигенциянын бир б ө л ү г ү саясий реформа ж ү рг ү з ү п, конституциялык монархияны т ү з үү н ү каалашкан. Анын башында илимпоз

Кан Ювей турган.

Бул демилгени жаш император Гуансю̀й

колдоп чыккан.

1898-жылы ал кайра куруу боюнча бир канча указдар чыгарган. Бул кайра курууларга болгон аракет «100 к ү нд ү к» реформа деп аталган.

Реформаторлор Цысини бийликтен кулатууга да аракет кылышкан.

Бул аракет о ң унан чыкпай, бийлик толук Цысиге ө тк ө н. Кан Ювей чет ө лк ө г ө качкан. Жаш император чыгарган указдардын бардыгы жокко чыгарылган.

Кытайга чет элдиктердин кириши к ү ч ө й берген. Алар менен согуштарда

Кытай алсыздыгын к ө рс ө тк ө н

1884–1885 –ж.ж. Франция менен согушта,

1894 – 1895-ж.ж. Япония менен болгон согушта женилген

1897-ж. Шаньду̀нда немец миссионери ө лт ү р ү лг ө н. Германия эскадра ж ө н ө тк ө н. К ү ч колдонуу коркутуусунан Цинда̀о порту Германияга ижарага берилген. Шаньдун Германиянын таасир бер үү ч ө йр ө с ү н ө айланган.

1898-жылы Франция 99 - жылга Гуанчжо̀увань аскер портун ижарага алат.

Улуу Британия Вэйха̀й портун басып алат

1898-жылы Россияга Кванту̀н жарым аралы ижарага берилет. Орустардын Порт-Арту̀р аскердик-дениз порту негизделет

Кытай чет ө лк ө л ү кт ө р тарабынан ыдырап б ө л ү н үү коркунучунда калган.

1899–1901 –ж.ж. Ихетуандар к ө т ө р ү л ү ш ү болуп ө тк ө н. «Ихетуань» – тынчтык жана акыйкаттык ү ч ү н муштум» дегенди т ү ш ү нд ү рг ө н. Ошондуктан бул «мушташуучулар» (боксерлор) деп да аталат. Алардын максаты чет элдик баскынчыларды кууп чыгуу жана байыркы салттарды сактап калуу болгон.

Алар телеграф столбаларын, машиналарды, темир жолдорду, талкалап киришкен. К ө т ө р ү л ү шк ө к ө пч ү л ү к кошулуп, кенири аймакка тарай баштаган.

Цыси к ө т өрү лушчул ө рду

батыш ө лк ө л ө р ү н ө каршы

пайдаланууга аракет кылган. Ал европалыктарга согуш жарыялаган указ чыгарып, к ө т ө р ү л ү шч ү л ө рд ү н Пекинге басып кир ү сун ө уруксат берген. Ихетуандар армияга кошулуп чет элдик элчиликтерди талкалап, адам ө л ү м ү болгон.

Ага жооп кылып, Германия, Япония, Англия, АКШ, Россия, Франция, Италия, А̀встро-Вѐнгрия к ө т ө р ү л ү шт ү басуу ү ч ү н кошумча аскерлерин ж ө н ө т ү шк ө н.

14 августа 1900 – ж. Алья̀нс кучт ө ру Пекинди ээлешкен.

1901-жылы коалициялык ө лк ө л ө р Кытайга те ң укуксуз келишимди тануулашкан.

• Кытай чо ң ө лч ө мд ө г ү контрибуция т ө л өө г ө н
• Чет ө лк ө л ө р ү кт ө р Кытайда флот жана аскер кармоо укугун алышкан
• Кытай ө км ө т ү к ө т ө р ү л ү шч ү л ө рд ү ө лт ү р үү н ү убада кылган
• Кытай контрибуцияны т ө л өө ү ч ү н батыш ө лк ө л ө р ү н ү н банктарынан кредит алууга милдеттендирилген.

Тарыхчы Ярле Сименсен Кытайдын к ө т ө р ү л ү шт ө н кийинки абалын ушундай м ү н ө зд ө г ө н

Тема боюнча жыйынтык чыгарабыз

1. Он жылдык обочолонуудан кийин Кытай индустриялдуу ө лк ө л ө рд ү н кысымына туруштук бере алган жок

ӨҮ

өүң

2. Англия тарабынан танууланган опиум согуштары Кытайды ачууга мажбур кылган

3. Тайпиндер к ө т ө р ү л ү ш ү чыныгы элдик кыймыл болуп, ал бир эле учурда Цин бийлигине жана чет элдик баскынчыларга каршы багытталган

4. Ө лк ө ну модернизациялоого багытталган ө з кубатын артыруу саясаты жана «100 к ү нд ү к» реформалар Кытайды батыштандыруунун аягына чыкпады

5. Ихетуандардын к ө т ө р ү л ү ш ү чет элдиктерге каршы Кытайдын акыркы арга кеткен чыгуусун элестетет

6. XX к. башында Кытай Европалык ө лк ө л ө рд ү н таасир ч ө йр ө сун ө айланып, жарым колонияга айланган

Сур ө тт ү н маанисин

Карикатурада европалык

т ү ш ү нд ү рг ү л ө

башкаруучулардын Кытайды

б ө л ү п алып жаткандыгы

тартылган